Αλλά αυτά τα διαβάσατε ήδη στις ειδησεογραφικές στήλες. Εμείς εδώ λεξιλογούμε, οπότε θα λεξιλογήσουμε σήμερα για την εστίαση, που είναι μια από τις λέξεις της επικαιρότητας.

Ποιαν εστίαση, θα πείτε. Μα, τα εστιατόρια, θα απαντήσει κάποιος, αν και βέβαια ο όρος πιάνει και καφετέριες, καφενεία, μπαρ, ταβέρνες, μεζεδοπωλεία, ουζερί, σουβλατζίδικα, φαστφουντάδικα (ταχυφαγεία κατά Μπαμπινιώτη) και άλλα «καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος».  

Όλα αυτά, και αμέτρητα άλλα ακόμα, απαρτίζουν τον κλάδο της εστίασης.

Η ερώτηση όμως δεν είναι άστοχη· κάθε άλλο, διότι αν ανοίξετε το λεξικό θα δείτε ότι υπάρχουν δύο διαφορετικά λήμματα «εστίαση»: η εστίαση των εστιατορίων και η εστίαση που είναι το αποτέλεσμα του εστιάζω. Όταν λέμε ότι η καινούργια φωτογραφική μηχανή μου έχει σύστημα αυτόματης εστίασης, δεν εννοούμε βέβαια ότι παραθέτει γεύματα, και δη αυτόματα· εννοούμε ότι εστιάζει αυτόματα, ότι δεν είναι ανάγκη να το φροντίσει αυτό ο φωτογράφος.

Μα, δεν είναι η ίδια λέξη; θα ρωτήσετε. Το ερώτημα είναι φιλοσοφικό μάλλον, αλλά από λεξικογραφική άποψη όλα τα λεξικά τις δυο εστιάσεις τις καταγράφουν ως δύο διαφορετικά λήμματα.

Συναφής, αλλά όχι ίδια, είναι και η προέλευση των δυο όρων.

Η εστίαση ως παράθεση γεύματος είναι αρχαία (εστίασις, βέβαια) και προέρχεται από το ρήμα εστιώ και από την εστία, αυτή την πολυσήμαντη λέξη, ήδη ομηρική, που σημαίνει και το τζάκι, και το σπίτι, και την οικογένεια· υπήρχε και θεά με αυτό το όνομα, ενώ έτσι ονομάζεται και η παλαιότερη σήμερα ελληνική εφημερίδα.

Εστίασις ήταν η παράθεση γεύματος· στην αρχαία Αθήνα ονομαζόταν εστίασις και το δημόσιο γεύμα που παρέθεταν, ως λειτουργία, οι πλούσιοι πολίτες. Από εκεί και οι λέξεις εστιάτωρ και εστιατόριον, που είχαν στα αρχαία κάπως διαφορετικές σημασίες: ο εστιάτωρ ήταν ο οικοδεσπότης που παρέθετε γεύμα ενώ εστιατόριον ήταν η αίθουσα των συμποσίων. Αυτή η οικογένεια λέξεων, παρόλο που μοιάζει ηχητικά με το ρήμα «εσθίω» (τρώω) δεν έχει καμιά σύνδεση μαζί του· άλλωστε στα αρχαία η εστία έπαιρνε δασεία ενώ το εσθίω ψιλή.

Αντίθετα, η εστίαση από το ρήμα εστιάζω είναι νεότερος σχηματισμός, μεταφραστικό δάνειο που αποδίδει το αγγλ. focalization. Παρόλο που υπήρχε σε διάφορες επιστημονικές εφαρμογές, με την εστίαση του φωτός ας πούμε (και γενικότερα με τη συγκέντρωση ενός κύματος ή μιας δέσμης σε ένα σημείο), η λέξη έγινε δημοφιλής από την τέχνη της φωτογραφίας -και συνάμα απέκτησε και μεταφορικές σημασίες, αφού μιλάμε για την εστίαση της προσοχής ή του ενδιαφέροντος. Μαζί και το ρήμα «εστιάζω» ή «εστιάζομαι», που επίσης χρησιμοποιείται πολύ με μεταφορική σημασία -π.χ. η μελέτη εστιάζει ή εστιάζεται στο τάδε θέμα (προσωπικά δέχομαι και τους δύο τύπους του ρήματος· άλλοι θεωρούν σωστό μόνο τον ένα από τους δύο, δεν ξέρω γιατί).

Μέχρι πριν από μερικά χρόνια, στα σώματα κειμένων κυριαρχούσε αυτή η εστίαση, συνήθως μεταφορικά αλλά και σε διάφορες εφαρμογές της φωτογραφίας. Σπάνια ακουγόταν «ο κλάδος της εστίασης». Τα τελευταία χρόνια ο συσχετισμός αντιστράφηκε -και βέβαια, μετά τον κορονοϊό και την ανάγκη για περιοριστικά μέτρα ακούμε διαρκώς για εστίαση και πότε θα ανοίξει και όλοι καταλαβαίνουμε τα εστιατόρια και συναφή κατάστήματα· όχι το φόκους των φωτογραφικών μηχανών.

Διότι βέβαια η εστίαση είναι πολύ σημαντικός κλάδος οικονομικής δραστηριότητας, που δίνει δουλειά σε πολλές χιλιάδες ανθρώπους (σε μια έρευνα του 2017 βρίσκω να αναφέρονται 187000 εργαζόμενοι στον κλάδο της παροχής υπηρεσιών εστίασης, δηλ. το 10,76% του συνόλου των εργαζομένων -δεν είναι σαφές αν υπολογίζονται στον αριθμό αυτό και οι επιχειρηματίες, μάλλον όχι).

Πέρα όμως από οικονομικά μεγέθη, η μη λειτουργία του κλάδου στερεί από τους πολίτες, που τόσο έχουν δοκιμαστεί, μια προσιτή ευκαιρία αναψυχής και κοινωνικότητας, τόσο απαραίτητη για την ψυχική μας ισορροπία.

Καλώς να ανοίξει λοιπόν η εστίαση -αλλά κι αυτό μια κουβέντα είναι. Χωρίς κεφάλαιο κίνησης αφού το όποιο απόθεμα έχει εξανεμιστεί ύστερα από τόσους μήνες αναγκαστικής απραξίας, με το προσωπικό να έχει σε πολλές περιπτώσεις σκορπίσει αναζητώντας εργασία σε άλλη πόλη, με τις υποχρεώσεις που έχουν μετατεθεί χρονικά να περιμένουν στη γωνία, ο καλός ελληνικός καιρός δεν θα είναι αρκετός για να λειτουργήσει ο κλάδος· τουλάχιστον όχι χωρίς γενναία κρατική στήριξη.

Φοβάμαι πως όταν περάσει η ευφορία των πρώτων ημερών τα χαμόγελα θα σβήσουν· αλλ’ αυτό δεν θα μας εμποδίσει να τιμήσουμε τα αγαπημένα μας στέκια, ύστερα από χωρισμό τόσων μηνών!