Σε μια χρονιά όπου κυριαρχούν στις υποψηφιότητες οι χαμηλού προφίλ και προϋπολογισμού ταινίες, ο μιντιακός κολοσσός NETFLIX χρηματοδοτεί, χωρίς φειδώ, τις δυο υπερπαραγωγές: τους 7 του Σικάγο, ιστορικό χολιγουντιανό παραμύθι με λαμπερό καστ (βλ. πρώτο μέρος του αφιερώματος) και το Μανκ του σκηνοθέτη των επιτυχιών – Seven, Zodiac, το Κορίτσι που εξαφανίστηκε, το Κοινωνικό Δίκτυο - που δεν έχει ακόμα όμως βραβευτεί από την Ακαδημία, Ντέιβιντ Φίντσερ.
Η ταινία του Φίντσερ απέσπασε τις περισσότερες υποψηφιότητες από όλες –10 στο σύνολο– χωρίς να είναι βέβαιο πόσα και ποια από τα σημαντικά θα κατακτήσει. Το μεγάλο αυτού της ταινίας, εκτός από την καταπληκτική σκηνοθεσία, είναι το θέμα της: η ιστορία του Χόλλιγουντ και της κινηματογραφικής βιομηχανίας.
Κάτι σαν ενδοσκόπηση;

Μανκ

Η υπόθεση της ταινίας βασίζεται σε μια παλιά αντιδικία που δεν λέει, απ’ ότι φαίνεται, να ξεχαστεί: αυτή ανάμεσα στο Όρσον Ουέλς και τον Χέρμαν Μάνκιεβιτς για το ποιος έγραψε το σενάριο του αριστουργήματος Πολίτης Κέην.
Μια προβληματική κατάσταση από την αρχή: o Ουελς φτάνει στο Χόλιγουντ το 1940 και υπογράφει συμβόλαιο με την RKO, που του δίνει απόλυτη ελευθερία κινήσεων για την πρώτη του ταινία. Δίνει 300 σελίδες σημειώσεων στον συνεργάτη του από το ραδιόφωνο, Χέρμαν Μάκνιεβιτς και του ζητάει να γράψει ένα σενάριο, προσθέτοντας αυτοβιογραφικά στοιχεία από την σχέση του με τον μεγιστάνα του τύπου Ουίλλιαμ Ράντολφ Χήρστ. Ο Μανκεβιτς έχει υπογράψει ότι παραχωρεί όλα τα δικαιώματα του σεναρίου στον Ουέλς και υπό την επίβλεψη του Χάουσμαν, πρώην συνέταιρου του Ουελς στο Μέρκιουρι Θήατερ, μένει περιορισμένος λόγω του τραυματισμού του στο North Verde Ranch μέχρι να ολοκληρώσει το σενάριο. Η διορία είναι 60 μέρες.

Οι πρωταγωνιστές της ιστορίας είναι τρεις άντρες. Ο Ουελς, ο Χηρστ και ο Μανκιεβιτς. Ο πρώτος εμφανίζεται ελάχιστα, στο ρόλο του απαιτητικού αφεντικού. Ο δεύτερος εμφανίζεται τόσο όσο, για να δικαιολογήσει τη συγγραφή του σεναρίου. Ο τρίτος κυριαρχεί και δίνει και το όνομα του στην ταινία.
Ο Φίντσερ γύρισε την ταινία βασισμένος στο σενάριο που είχε γράψει ο πατέρας του, σύμφωνα με το οποίο ο Μάνκιεβιτς ήταν ο βασικός σεναριογράφος του Πολίτη Κέην και ο Ουελς του έκλεψε τη δόξα – και το μισό Όσκαρ Καλύτερου Πρωτότυπου Σεναρίου.

Η αφήγηση είναι παλίνδρομη, καθώς ακολουθούμε από τη μία τον Μανκιεβιτς τις κρίσιμες βδομάδες το 1940 όταν, απομονωμένος στο North Verde Ranch με μόνη συντροφιά μια γερμανίδα φυσικοθεραπεύτρια και τη δακτυλογράφο Ρίτα Αλεξάντερ, συλλαμβάνει και γράφει το σενάριο της διάσημης ταινίας επηρεασμένος από την προσωπικότητα του Χηρστ και τη σχέση του μαζί του και, από την άλλη, κάνουμε χρονικά άλματα προς τα πίσω, διασχίζοντας μαζί με τον Μανκ τη δεκαετία του 30 στο Χόλιγουντ και τα γεγονότα που σημάδεψαν την καριέρα του ως σεναριογράφου: η γνωριμία και φιλία του με τη νεαρή Μάριον Ντέηιβις, ερωμένη του Χηρστ και γνωστή ηθοποιό, η συγκρουσιακή σχέση του με τον Λούις Mάγιερ της MGM  και η θέση του δίπλα στον Χηρστ, ο οποίος εκτιμούσε το χιούμορ και τον αυτοσαρκασμό μιας ευφυΐας στα όρια της κατάρρευσης λόγω του αλκοόλ και του φύλαγε πάντα μια θέση στις δεξιώσεις του.

Ο Μάνκιεβιτς, μέλος του πανίσχυρου τότε Σωματείου Σεναριογράφων, παράπαιε ανάμεσα σε μια θολή προοδευτική τοποθέτηση και τους άρρηκτους δεσμούς του με το πιο βαθύ κατεστημένο του Χόλιγουντ. Ενώ υποστήριζε, τρόπω τινί, τον δημοκρατικό υποψήφιο, συγγραφέα Απτον Σινκλαίρ που ζητούσε να μοιραστούν τα βάρη του οικονομικού κραχ υπέρ των πιο αδύνατων, ενώ έβλεπε την άθλια προπαγάνδα του Μάγιερ και του Χηρστ που συκοφαντούσαν τον Σινκλαίρ, δεν μπορούσε να ξεφύγει από το ρόλο που είχε αποδεχθεί για τον εαυτό του, αυτό του παραιτημένου διανοούμενου που με τα σαρκαστικά του σχόλια θα κοσμεί τα σαλόνια των δυνατών: τη νύχτα των εκλογών θα κάθεται πρώτο τραπέζι πίστα στη συγκέντρωση των Ρεπουμπλικάνων και θα ακούει το λόγο του Μάγιερ.

Η μεγαλύτερη πράξη αντίστασης του Μάνκιεβιτς – σύμφωνα πάντα με το σενάριο της ταινίας – είναι η συγγραφή του σεναρίου του Πολίτη Κέην, όπου έρχεται αντιμέτωπος με τον Χηρστ και την εξουσία που αυτός αντιπροσωπεύει. Ο αδελφός του Τζο – μετέπειτα πολύ πετυχημένος σεναριογράφος του Χόλλιγουντ, η φίλη του Μάριον Ντέηβις και άλλοι προσπαθούν να τον αποτρέψουν από αυτό το ατόπημα, να τα βάλει με τον Χηρστ, αλλά αυτός συντάσσεται μαζί με τον Ουελς που, στα 26 του, μοιάζει να μην φοβάται τίποτα και κανένα. Και το μόνο που του ζητάει είναι να μπει και το δικό του όνομα στον τίτλο. Κατά παραβίαση της συμφωνίας που είχε κάνει πριν.

Μια ταινία από το Χόλιγουντ για το Χόλιγουντ. Ασπρόμαυρη, για να ταιριάζει με την εποχή που προσπαθεί να περιγράψει, μας ξεναγεί στα παρασκήνια της μεγαλύτερης βιομηχανίας διασκέδασης στα πρώτα της βήματα. Τα μεγάλα στούντιο και την κυριαρχία τους τόσο στο καλλιτεχνικό στερέωμα όσο και στην πολιτική σκηνή, τους ισχυρούς μεγιστάνες του Τύπου και του θεάματος και τις αυλές τους, αλλά και τους αδύναμους εργαζόμενους που προσπαθούν να ορθοποδήσουν μέσα στη βιομηχανία χωρίς να ποδοπατήσουν τα ιδανικά τους: πράγμα συνήθως αδύνατο.

Ένας από τους ελάχιστους που κατάφερε να πορευτεί όπως ήθελε, χωρίς να υπολογίζει τις συνέπειες και πληρώνοντας το με μια μετά θάνατον αναγνώριση, ήταν ο Όρσον Ουέλς. Κι αν υπάρχει ένας άνθρωπος στο Χόλλυγουντ που θα μπορούσε να σταθεί δίπλα στον Τσάρλι Τσάπλιν, τότε είναι σίγουρα αυτός. Αλλά η ταινία δεν έχει πρωταγωνιστή τον Ουελς. Καμιά ταινία δεν έχει γυριστεί για τη ζωή του Ουελς. Δεν είναι ούτε καν άλλη μια ταινία με θέμα τη διαμάχη για το ποιος εντέλει ήταν ο σεναριογραφος του Πολίτη Κέην. Όχι, ο πατήρ σεναριογράφος και ο υιός σκηνοθέτης το έχουν λυμένο. Τον Πολίτη Κέην τον έγραψε ο Χέρμαν Μάνκιεβιτς.

Ε και; Ακόμα κι αν δεχτούμε τις αστήρικτες υποθέσεις της κριτικού κινηματογράφου Πωλίν Κάελ, τις οποίες αντέκρουσε μία προς μία ο Μπογκντάνοβιτς και δεν πήρε ποτέ απάντηση, τι σημασία έχει αν ο Μάνκιεβιτς έγραψε το πρώτο σενάριο; O καθηγητής Κινηματογραφικών Σπουδών Ρόμπερτ Κάριγκαν, που έχει δημοσιεύσει την Ανταρσία του Κέην, ένα βιβλίο σχετιά με τη διαμάχη Ουελς – Μάνκιεβιτς, είπε επ’ευκαιρία της ταινίας – την οποία δεν θέλησε να δει-: «Ο Μανκιεβιτς ήταν ο αφηγητής – περιγράφει τον χαρακτήρα, την ηλικία του, την οικογενειακή και οικονομική του κατάσταση. Ο Ουελς, απ’την άλλη, το μισούσε αυτό και πάντα επινοούσε εναλλακτικούς τρόπους για να κάνει αυτό που ήθελε».

Τι κι αν έγραψε το πρώτο σενάριο ο Μανκιεβιτς; Ο Ουέλς έκανε όλα τα υπόλοιπα: κράτησε όποιες σκηνές ήθελε, γύρισε το σενάριο τα πάνω κάτω και τα μέσα έξω, πρωταγωνίστησε και στα 26 του σκηνοθέτησε τον εαυτό του μεσήλικα, τα πλάνα του δημιούργησαν σχολή, είχε τον πλήρη έλεγχο της σκηνοθετικής ροής απαγορεύοντας σε οποιονδήποτε άλλον εκτός από τους ηθοποιούς και το συνεργείο να μπαίνουν στο πλατό, έκανε μόνος του το μοντάζ, πήρε στις πλάτες του το κόστος του εγχειρήματος προκαλώντας την  μήνι του Χήρστ που έκανε τα πάντα για να μην προβληθεί η ταινία: ο Πολίτης Κέην ΕΙΝΑΙ ο Όρσον Ουελς, a hundred per cent!

Το 2018 επανακυκλοφόρησε το ντοκιμαντέρ του Ουελς «F for Fake” και έγινε μοντάζ των εκατό και πλέον ωρών της ατέλειωτης ταινίας του Η ΄Άλλη Πλευρά του Ανέμου, προβλήθηκαν και άλλες ταινίες του σε μια προσπάθεια απόδοσης τιμής σε έναν από τους μεγαλύτερους δημιουργούς της 7^ης τέχνης, που όσο ζούσε αντιμετώπιζε την μια οικονομική αποτυχία μετά την άλλη. Και δυο χρόνια μετά, όλως τυχαίως, γυρίζεται μια εικαστικά άρτια υπερπαραγωγή που δικαιώνει τον αντίπαλο του. Χωρίς καν να αναρωτηθεί αν το μοναδικό Όσκαρ που  κέρδισε αυτό το αριστούργημα μπορεί και να έγινε επί τούτου, για να αναγκαστεί ο Ουελς να μοιραστεί το βραβείο με άλλον.

Απ’ότι φαίνεται, το πνεύμα του Ουελς, ο δυναμισμός και η ανεξαρτησία του τους πονάει ακόμα!