«Απροστάτευτος» μπροστά στην επιθυμία μας -με αφορμή το νέο δίσκο του που τιτλοφορείται έτσι- να μάθουμε περισσότερα πράγματα για τον τρόπο που σκέφτεται αναφορικά με την τέχνη, τη ζωή, το θάνατο, τον έρωτα, τον ίδιο του τον εαυτό, ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου είχε την καλοσύνη να μας απαντήσει σε ερωτήσεις που σίγουρα δεν γίνονται συχνά. Και αν κρίνουμε από τις απαντήσεις του, μάλλον το διασκέδασε όσο κι εμείς στο 2020mag.gr, που εργαστήκαμε με κέφι γι’ αυτή τη διαφορετική συνέντευξη - παρουσίαση του νέου δίσκου του.

1. Αδέσποτη ζωή

*Χόρχε Λουίς Μπόρχες – Ψευδαίσθηση και πραγματικότητα (ελεύθερη απόδοση)

_{Χόρχε Λουίς Μπόρχες (1899-1986) ♦ Αργεντινός συγγραφέας και ποιητής που ανέμιξε το φανταστικό με το πραγματικό, συχνά παραποιώντας την ιστορία και την πραγματικότητα ♦ Σε ηλικία 56 ετών, όταν είχε τυφλωθεί πλήρως, διορίστηκε επικεφαλής της Εθνικής Βιβλιοθήκης της χώρας του ♦ Αναγνωρίστηκε διεθνώς μετά τα 60 του χρόνια ♦ Έχει πει: «Όταν γράφω κάτι, το σκέφτομαι όχι ως πραγματικά αληθινό, αλλά ως αληθινό ως προς κάτι βαθύτερο».}

Του «Χόρχε τα σιαμαία», η ταύτιση ψευδαίσθησης και πραγματικότητας, μας οδηγεί σε μια βαθύτερη κατανόηση του κόσμου γύρω μας;
«Δεν θα έλεγα βαθύτερη κατανόηση, ίσως πιο έντονο ή πιο διευρυμένο βίωμα».

Τι είναι πραγματικό πέρα από αυτό που βλέπουν τα μάτια μας;
«Δεν είναι, κατ’ αρχάς, μόνο η όραση που οδηγεί στην αντίληψη της πραγματικότητας. Συμμετέχουν και οι υπόλοιπες αισθήσεις. Μα και το σύνολο των αισθήσεων δεν είναι αρκετό για να την αντιληφθούμε πλήρως κι αυτό γιατί οι δυνατότητες των αισθητηρίων οργάνων μας είναι περιορισμένες. Για παράδειγμα, το ανθρώπινο αυτί δεν αντιλαμβάνεται συχνότητες κάτω από τα 20 Hz και πάνω από τα 20 KHz. Η ανθρώπινη, λοιπόν, ακοή μάς προσφέρει ένα μικρό μόνο κομμάτι της ακουστικής πραγματικότητας (άλλα όντα, όπως τα σκυλιά, οι νυχτερίδες κ.λπ., αντιλαμβάνονται άλλα υποσύνολα αυτής). Έτσι, το σύνολο των αισθητηρίων οργάνων μάς αποδίδουν -συνολικά- ένα ποσοστό μόνον της συνολικής πραγματικότητας. Δυστυχώς, οι περισσότεροι άνθρωποι κάνουν το λάθος να θεωρούν ότι αυτό το υποσύνολο που αντιλαμβάνονται είναι η πλήρης πραγματικότητα και υποβιβάζουν τα ανεξήγητα και τα μυστήρια που κατακλύζουν τη ζωή μας δίνοντάς τους, άστοχα, τον τίτλο “μεταφυσικά”. Είναι σαν να κοιτάει κάποιος από την κλειδαρότρυπα μιας πόρτας και πιστεύει ότι αυτό που βλέπει είναι το μόνο που υπάρχει. Για μένα δεν υφίσταται ο όρος “μεταφυσική”. Υπάρχει μόνο η πραγματικότητα, της οποίας αντιλαμβανόμαστε ένα μικρό κομμάτι».

2. Γυναίκα με βροχή

*Χοσέ Λουίς Βέγκα – Γυναίκα με βροχή (ελεύθερη απόδοση)

^{Χοσέ Λουίς Βέγκα (1948-) ♦ Πορτορικανός ποιητής, με σπουδές στη Φιλοσοφία και την ισπανική γλώσσα ♦ Σημερινός διευθυντής της Πορτορικανικής Ακαδημίας της Ισπανικής Γλώσσας.}

Η Φιλοσοφία είναι μια θεωρητική σπουδή ή μέρος της καθημερινής μας πρακτικής;
«Η Φιλοσοφία για μένα είναι ένα από τα παιδιά που γέννησε ο φόβος του θανάτου, και, ως τέτοια, πρέπει να ρίχνει τη σκιά της στην καθημερινότητά μας κι όποιος θέλει να μπορεί να δροσιστεί».

Η γυναίκα είναι ανώτερο ον από τον άντρα;
«Το φύλο είναι πολύ κοντά στον πυρήνα της ύπαρξης, αλλά ο ίδιος ο πυρήνας είναι άφυλος. Έτσι δεν έχει νόημα να μιλάμε για ανωτερότητα. Γενικά δεν έχουν νόημα οι συγκρίσεις ανάμεσα στα όντα γιατί προέρχονται από την ίδια μήτρα, τη θέληση για ζωή».

3. Ένωση

*Ρομπέρτο Χουαρόζ – Θα ’ρθει μια μέρα (ελεύθερη απόδοση)

^{Ρομπέρτο Χουαρόζ (1925-1995) ♦ Αργεντινός ποιητής, γνωστός για την «κατακόρυφη» ποιησή του ♦ Η «φιλοσοφική» του ποίηση έχει χαρακτηριστεί ταυτόχρονα «διάφανη και σκοτεινή», ενώ διέπεται έντονα από το μεταφυσικό στοιχείο.}

Είσαι ένας άνθρωπος που ελπίζει σε πράγματα;
«Ελπίζω, πριν πεθάνω, να έχω προλάβει να μάθω πώς ξεκίνησαν όλα». 

Πιστεύεις σε κάποιο τελικό «happy end» για την ανθρωπότητα;
«Η ευτυχία μπορεί να υπάρξει -ίσως- μόνο ως ατομική δυνατότητα. Δεν ξέρω τι θα απογίνει η ανθρωπότητα, τα μηνύματα δεν είναι καλά, έχω βαθιά περιέργεια».

4. Τόσα τραγούδια

*Έμιλι Ντίκινσον – Είμαι ο Κανένας! Εσύ ποιος είσαι;
Στο τέλος του τραγουδιού ακούγεται η φωνή της Τζούλι Χάρις στο ποίημα της Έμιλι Ντίκινσον.

^{Έμιλι Ντίκινσον (1830-1889) ♦ Κορυφαία Αμερικανίδα ποιήτρια, αναγνωρίστηκε κυρίως μετά θάνατον ♦ Πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της μένοντας αποκλεισμένη στο σπίτι των γονιών της και ολόκληρη η εργογραφία της παρέμεινε ανέκδοτη και κρυμμένη μέχρι και το θάνατό της ♦ Μεταξύ άλλων, αντλεί επιρροές και από τους Μεταφυσικούς Άγγλους ποιητές του 17ου αιώνα.}

Απορρίπτεις εντελώς το μεταφυσικό στοιχείο;
«Όπως ανέφερα ήδη, δεν υφίσταται για μένα ο όρος “μεταφυσική”. Υπάρχει η πραγματικότητα που είναι ανεξάρτητη από εμάς, μας υπερβαίνει, στηρίζεται σε φυσικούς νόμους που εκφράζουν τη θέληση -του σύμπαντος ή του τίποτα- για ζωή και σε κάποια -από τις άπειρες εκδοχές της- μας περιλαμβάνει».

Προσπαθείς να είσαι ο «κανένας», με τον τρόπο που το εννοεί η Ντίκινσον;
«Όχι, δεν προσπαθώ να είμαι ο “κανένας”, κλωτσάει το Εγώ μου. Όμως, αδερφέ μου, όταν κάνω περίπατο το σούρουπο στα δάση του Κισσάβου και φυσάει, ο αέρας, που περνάει μέσα από τα κλαδιά συρίζοντας και τραγουδώντας, έρχεται και μου αρπάζει τη σάρκα και, λίγο πιο κάτω, μου σκορπάει και το σκελετό στις ρεματιές. Τότε είμαι ο κανένας».

5. Είμ’ ένα άστρο

*Έρμαν Έσσε – Είμ’ ένα άστρο

^{Έρμαν Έσσε (1877-1962) Γερμανός λογοτέχνης, ξεκίνησε να εργάζεται ως βιβλιοπώλης και παράλληλα συνέγραφε ♦ Κεντρικό θέμα του έργου του είναι η υπαρξιακή θρησκευτική προβληματική του ανθρώπου ♦ Το 1946 τιμήθηκε με το βραβείο Γκαίτε και το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας και το 1955 με το βραβείο Ειρήνης του Γερμανικού Συνδέσμου Εμπορίας Βιβλίων.}

Αισθάνθηκες ποτέ κοντά σε κάποια θρησκεία;
«Ποτέ».

Νιώθεις μέρος αυτού του κόσμου ή κυρίως μπαίνεις σε ρόλο παρατηρητή;
«Ο πόνος μ’ αναγκάζει να είμαι μέρος αυτού του κόσμου, ο φόβος, να δημιουργώ. Τον υπόλοιπο καιρό παρατηρώ».

6. Άλλοθι

*Σέζαρ Βαγέχο – Παρίσι, Οχτώβρης 1936

^{Σέζαρ Βαγέχο (1892-1938) Περουβιανός ποιητής ♦ Αν και κατά τη διάρκεια της σύντομης ζωής του δημοσίευσε μόνο τρεις ποιητικές συλλογές, θεωρείται ένας από τους μεγάλους ποιητικούς καινοτόμους του 20ού αιώνα ♦ Έγραψε σουρεαλιστική ποίηση πριν από τους σουρεαλιστές και ποίηση αποδομητική προτού ανακαλυφθεί ο όρος.}

Από την πρώτη «επικοινωνία» σου με τον Βαγέχο, προέκυψε ο «Διάφανος». Τι είναι αυτό που σε έφερε κοντά του αυτή τη φορά;
«Η σελίδα 17 του βιβλίου “Γενική ανθολογία σύγχρονης λατινοαμερικάνικης ποίησης 1892-1975” των εκδόσεων “Εκάτη” σε μετάφραση Ρήγα Καππάτου».

Στη χώρα αναφοράς του κλασικισμού, ο σουρεαλισμός δεν ήταν ποτέ η κυρίαρχη τάση. Αισθάνεσαι πρωτοπόρος σε αυτό το κομμάτι, ως Έλληνας τραγουδοποιός;
«Δεν νομίζω ότι είμαι πρωτοπόρος και δεν αναφέρομαι τόσο στη μελοποίηση ποιημάτων άλλων όσο σε δικά μου γραπτά. Αυτό που είναι -μάλλον- αξιοπερίεργο στην περίπτωσή μου, είναι η σχετική αποδοχή που έχει προκύψει. Ίσως οφείλεται στον πρωτόγονο -κι επομένως λαϊκό- τρόπο με τον οποίο μελοποιώ τα λόγια».

7. Είμ’ ένας μόνο

*Χόρχε Εδουάρδο Έιελσον – Σώμα πολλαπλασιασμένο

^{Χόρχε Εδουάρδο Έιελσον (1924-2006) ♦ Περουβιανός λογοτέχνης και καλλιτέχνης ♦ Ασχολήθηκε με την ίδια ένταση με την ποίηση, τη λογοτεχνία, το θέατρο και τις εικαστικές τέχνες.}

Εκτός της μουσικής, έχεις πειραματιστεί και με άλλες τέχνες ως δημιουργός;
«Με τη γραφή, ελάχιστα εκτός της στιχουργίας, και -πολύ παλιότερα- με την κατασκευή μουσικών οργάνων, για λίγο».
 
Μπορεί κανείς να είναι ελεύθερος μαζί με άλλους ή η ελευθερία συνεπάγεται μοναξιά;
«Αν δεχτούμε ότι ελευθερία είναι η δυνατότητα να κάνεις αυτό που επιθυμείς, αυτό που έχεις σαν εσωτερική παρόρμηση, τότε εξαρτάται από την επιθυμία-στόχο η σχέση ελευθερίας και κοινωνικότητας. Αν η επιθυμία σου χρειάζεται την κοινωνικότητα για να υπάρξει, τότε χρειάζεσαι τους άλλους για να είσαι ελεύθερος. Αν, από την άλλη, η επιθυμία σου είναι καθαρά υπόθεση του Εγώ, όπως νομίζω είναι η ανέλιξη του πνεύματος, τότε χρειάζεσαι τη μοναχικότητα για να έχεις την ελευθερία να στοχάζεσαι».

8. Η γυναίκα απ’ την Τυφλίδα

*Οκτάβιο Παζ – Πέτρα του ήλιου

^{Οκτάβιο Παζ (1914-1998) Μεξικανός ποιητής και διπλωμάτης ♦ Θεωρείται από τους μεγαλύτερους συγγραφείς του 20ού αιώνα και από τους μεγαλύτερους ισπανόφωνους ποιητές όλων των εποχών ♦ Η πρώιμη ποίησή του επηρεάστηκε από το μαρξισμό, τον υπερρεαλισμό και τον υπαρξισμό ♦ Η ύστερη ποίησή του ασχολήθηκε με τον έρωτα και τον ερωτισμό, τη φύση του χρόνου και το βουδισμό.}

Ποια είναι η σχέση σου με το ερωτικό στοιχείο στην τέχνη;
«Προσωπικά αυτό που -κυρίως- αναζητώ στην τέχνη είναι νέα, αβίωτα και αναπάντεχα συναισθηματικά τοπία. Ο έρωτας έχει βιωθεί και περιγραφεί από αρχαιοτάτων χρόνων, επομένως σαν βασικό στοιχείο της τέχνης δεν μου προσφέρει το αναπάντεχο που ψάχνω, εκτός εάν ο δημιουργός είναι μεγάλος μάστορας και μαγκίτης και καταφέρει να με κάνει με την πρωτοτυπία του να ξεχάσω τον κοινό τόπο».

Πόσο έχει επηρεάσει ο έρωτας τις επιλογές στη ζωή σου;
«Γενικά μιλώντας (στη γενικότητα περιλαμβάνεται και ο έρωτας), τίποτα δεν επιλέγουμε στη ζωή μας».

9. Ανίκητος

*Ουάσιγκτον Ντελγάδο – Ελεγείο όχι θλιμμένο

^{Ουάσιγκτον Ντελγάδο (1927-2003) ♦ Περουβιανός συγγραφέας, ποιητής, δοκιμιογράφος και καθηγητής ♦ Η ποίησή του διακρίνεται από έντονο λυρισμό.}

Ποια θέση θεωρείς πως έχει ο λυρισμός στο έργο σου;
«Τη λιγότερη δυνατή. Τον αποφεύγω όπως ο διάβολος το λιβάνι. Είμαι βαθιά επηρεασμένος από τα λόγια των δημοτικών τραγουδιών, που είναι γυμνά από καλολογικά στοιχεία, κοφτερά και ανελέητα».

Είσαι άνθρωπος που ανατρέχει στις μνήμες του παρελθόντος;
«Θέλοντας και μη».

10. Με τα χρόνια

*Θανάσης Παπακωνσταντίνου

Η Θούλη μοιάζει να είναι το πέρασμα στην αιωνιότητα. Σε έχει απασχολήσει η ιδέα του θανάτου;
«Αρχικά να ξεκαθαρίσω ότι, σε πρώτη ανάγνωση, αναφέρομαι στο ουράνιο σώμα Ultima Thule (επισήμως γνωστό ως 2014 MU69) που πρόσφατα -αφού είχα γράψει και μελοποιήσει τους στίχους- μετονομάστηκε σε 486958 Arrokoth (για να μη συγχέεται με τη Θούλη των Εθνικοσοσιαλιστών της Γερμανίας απ’ όπου τάχα προήλθε η άρια φυλή) και το οποίο βρίσκεται στις εσχατιές του ηλιακού μας συστήματος, στην παγωμένη ζώνη Κάιπερ. Σε δεύτερη ανάγνωση -ειδικά στην τελευταία στροφή- μπορεί και να αναφέρομαι στην έσχατη και παγωμένη ζώνη της ανυπαρξίας.
Ο θάνατος και τα συνεταιράκια του (ύπνος, χρόνος, φθορά) τρυπώνουν σε όλα μου σχεδόν τα στιχάκια, όχι για να φέρουν μαυρίλα και καταχνιά αλλά για να κάνουν οικεία την πιο αδιανόητη στιγμή της ανθρώπινης ύπαρξης. Να προετοιμάσουν -αρχικά- εμένα και -ύστερα- όποιον άλλον θέλει από τους εν δυνάμει ακροατές για το αναπόφευκτο».

Σε ενδιαφέρει η υστεροφημία σου ως δημιουργού;
«Όχι. Ή με πιο ποιητικό τρόπο: “Χέστηκε η φοράδα στ’ αλώνι”».

* Φωτογραφία: Μανώλης Συμεωνίδης

** Artwork: itsPPAK