Γεννημένος σαν σήμερα το 1881 στη Μάλαγα της Ισπανίας, ο Πάμπλο Πικάσο αποτελεί τη μεγαλύτερη προσωπικότητα της σύγχρονης ισπανικής ζωγραφικής, κατατάσσεται στους κορυφαίους ζωγράφους του 20ού αιώνα και είναι ένας από τους καλλιτέχνες με τη μεγαλύτερη επιρροή στην ιστορία της παγκόσμιας τέχνης. Έχοντας συνδεθεί κυρίως με την πρωτοπορία του κυβισμού, συνέβαλε τα μέγιστα στα ρεύματα του συμβολισμού και του σουρεαλισμού. Αυτοπροσδιοριζόταν πάνω απ’ όλα ως ζωγράφος, ωστόσο η γλυπτική του είχε επίσης μεγάλη επιρροή, ενώ παράλληλα εξερεύνησε καλλιτεχνικά και άλλα είδη, όπως η χαρακτική και η κεραμική.

Τα έργα του Πικάσο διαχωρίζονται σε μια σειρά από περιόδους, εξαιτίας της ποικιλομορφίας τους, αλλά και της χρονικής έκτασης που παρουσιάζουν διάφορα ύφη και τεχνοτροπίες που ανέπτυξε. Έτσι, μπορεί κανείς πολύ χοντρικά να εντάξει το έργο του στην Μπλε περίοδο (1901-1904), στη Ροζ περίοδο (1905-1907), στην περίοδο του αναλυτικού κυβισμού (1907-1912) και σ’ αυτήν του συνθετικού κυβισμού (1912-1915).

Ο Πικάσο άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν την τέχνη. Με τις αντισυμβατικές του τεχνικές, με την καινοτομία του, ενθάρρυνε τους νέους καλλιτέχνες να αψηφήσουν τα όποια όρια της ζωγραφικής, ανοίγοντας την πόρτα ώστε να κοιτάξουν έξω απ’ τον αυστηρό ρεαλισμό. Τολμηρός και ατρόμητος.

Ο μεγάλος ζωγράφος δεν έκρυψε ποτέ τις αντιφασιστικές του αντιλήψεις, ενώ το 1944 είχε προσχωρήσει στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Γαλλίας, μέλος του οποίου παρέμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του.

Σε κείμενό του που δημοσιεύτηκε στο Ριζοσπάστη με τίτλο «Πώς έγινα κομμουνιστής», ο ίδιος είχε εξηγήσει τους λόγους:

«Η προσχώρησή μου στο Κομμουνιστικό Κόμμα είναι η λογική συνέπεια όλης μου της ζωής, όλου μου του έργου γιατί, είμαι υπερήφανος γι’ αυτό, δεν πήρα ποτέ τη ζωγραφική σαν διασκέδαση ή ψυχαγωγία… Προσπάθησα με το δικό μου τρόπο να εκφράσω αυτό που νόμιζα πιο αληθινό, πιο δίκιο, πιο υψηλό… Τα τελευταία τούτα χρόνια της τρομερής καταπιέσεως μου δείξανε πως είχα την υποχρέωση να πολεμήσω όχι μόνο με την τέχνη μου, μα με ολόκληρο το είναι μου. Και τότε πήγα προς το Κομμουνιστικό Κόμμα χωρίς τον παραμικρό δισταγμό, γιατί στο βάθος ήμουνα πάντα μαζί του… Κι είμαι πάλι ανάμεσα στ’ αδέλφια μου».

Δεν επισκέφτηκε ποτέ την Ελλάδα, ωστόσο το 1952 παρακολουθούσε τις δίκες των κομμουνιστών στη χώρα μας μέσα από τη διεθνή επικαιρότητα. Συγκινήθηκε ιδιαίτερα από τη στάση του Νίκου Μπελογιάννη.

Με αφορμή τη ρομαντική εικόνα του νεαρού «συντρόφου» του, ο οποίος, στη γνωστή φωτογραφία από τη δίκη του, εμφανίζεται να κρατά το κόκκινο γαρύφαλλο που του είχε δώσει η σύντροφός του, Έλλη Παπά, ο Πικάσο εμπνέεται και δημοσιεύει ένα σκίτσο του, αμέσως μετά την απόφαση της εκτέλεσής του. Προκαλεί έτσι παγκόσμια διαμαρτυρία για την απόφαση του στρατιωτικού δικαστηρίου.

Όταν τον ρώτησαν γιατί δεν «έκλεισε» το πορτρέτο, ο καλλιτέχνης δήλωσε χαρακτηριστικά: «Το σκίτσο δεν είναι ατελές. Είναι ανοιχτό πάνω ακριβώς απ’ το κεφάλι του, γιατί τίποτα δε θα μπορούσε να περιορίσει τη σκέψη και τις ιδέες του. Όχι μια γραμμή. Ούτε καν μια σφαίρα.»

Έφυγε από τη ζωή στις 8 του Απρίλη 1973, αφήνοντας πίσω του ως παρακαταθήκη την αγωνιστική στάση ζωής του που γίνεται αισθητή μέσα από το πολύπλοκο έργο του: «Ο καλλιτέχνης είναι μια πολιτική ύπαρξη. Η ζωγραφική δεν είναι καμωμένη για να διακοσμεί σπίτια, είναι ένα αμυντικό και επιθετικό όπλο ενάντια στον εχθρό».

Δύσκολα φαντάζεσαι τον 20^ο αιώνα χωρίς την επιρροή που του άφησε το έργο του Πικάσο. Ακόμα κι αν δεν είσαι τόσο εξοικειωμένος με τη σύγχρονη τέχνη, θα μπορέσεις μάλλον να αναγνωρίσεις έστω κι έναν από τους πιο γνωστούς πίνακες ζωγραφικής του, ιδίως όσους παρουσιάζουν το γνώριμο κυβιστικό στυλ του, αφού κατά τις εκτιμήσεις των ειδικών φαίνεται να έχει ολοκληρώσει 13.500 πίνακες και περίπου 100.000 χαρακτικά. Έργα τέχνης που άπαξ και πέσουν στα μικρά, θνητά σου χέρια, δεν επιτρέπεται να σου γλιστρήσουν κάτω.

Παρακάτω μια μικρή κι αντιπροσωπευτική επιλογή από το αχανές, πολύπτυχο έργο αυτής της μεγαλοφυίας:

Ο γέρος κιθαρίστας (The Old Guitarist)

Ολοκληρώθηκε: 1903-1904

Εκτίθεται: Ινστιτούτο Τέχνης του Σικάγο, Σικάγο

Ως ένα από τα πιο αξιοσημείωτα έργα της Μπλε Περιόδου του Πάμπλο Πικάσο, το «Ο γέρος κιθαρίστας» είναι μια ελαιογραφία που παρουσιάζει έναν ηλικιωμένο ρακένδυτο μουσικό, που αγκαλιάζει σφιχτά την κιθάρα του. Με αναφορές και στον Ελ Γκρέκο, γίνεται χρήση μιας μονοχρωματικής μπλε παλέτας, με εξαίρεση την κιθάρα, ενώ διαφαίνεται κι ένας γενικότερος τόνος εξαθλίωσης που προκαλεί την αντίδραση του ματιού. Στη σημαντική αυτή περίοδο της ζωής του, ο καλλιτέχνης δημιούργησε κάποιους από τους πιο σπουδαίους πίνακές του. Μετά την αυτοκτονία ενός φίλου του, ο Πικάσο έπεσε σε κατάθλιψη και, εξαιτίας και των οικονομικών δυσκολιών που αντιμετώπιζε, βρήκε καταφύγιο στη συντροφιά που του έδιναν ζητιάνοι, πόρνες και άλλοι περιθωριοποιημένοι άνθρωποι. Η θέση του σώματος του κιθαρίστα στον πίνακα υποδηλώνει τη δυστυχία που του προκαλεί η κατάστασή του. Παρά την μοναχική του ζωή και την ταλαιπωρία του, ο κιθαρίστας εξαρτάται από την κοινωνία για να επιβιώσει, ενώ η κιθάρα του συμβολίζει τη μόνη του ελπίδα. Ο πίνακας ζωγραφίστηκε όχι μόνο ως μια κριτική του Πικάσο στην κοινωνία, αλλά κι ως μια αλληγορία για την ανθρώπινη ύπαρξη.

Οι Δεσποινίδες της Αβινιόν (Les Demoiselles d’Avignon)

Ολοκληρώθηκε: 1907

Εκτίθεται: Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, Νέα Υόρκη

Ο αρχικός τίτλος του πίνακα ήταν «Το Πορνείο της Αβινιόν», ωστόσο, προκειμένου να μη δημιουργηθεί σκάνδαλο, καθώς το θέμα του πίνακα θεωρήθηκε ανήθικο και αμφιλεγόμενο, μετονομάστηκε σε «Οι Δεσποινίδες της Αβινιόν». Η Αβινιόν αναφέρεται σ’ έναν δρόμο της Βαρκελώνης που φημίζεται για τους οίκους ανοχής του. Στη ριζοσπαστική αυτή ελαιογραφία, ο Πικάσο παρουσιάζει πέντε γυμνές ιερόδουλες, μερικές από τις οποίες φαίνονται  άρρωστες  και  παραμορφωμένες από τα αφροδίσια νοσήματα. Μπροστά τους ένα τραπεζάκι και μια φρουτιέρα. Επηρεασμένος κι από τις αφρικανικές μάσκες, ο καλλιτέχνης πειραματίζεται με τον πρωτογονισμό και την απουσία προοπτικής και απομακρύνεται απ’ την παραδοσιακή ευρωπαϊκή ζωγραφική. Εκτός από το τολμηρό του θέμα, το έργο είχε τεράστια και βαθιά επιρροή στη σύγχρονη τέχνη για το ύφος του, που επί της ουσίας αναδίδει μια αίσθηση αναρχίας.

Τρεις μουσικοί (Three Musicians)

Ολοκληρώθηκε: 1921

Εκτίθεται: Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, Νέα Υόρκη

Ο πίνακας «Τρεις μουσικοί» κατατάσσεται στην περίοδο του λεγόμενου συνθετικού κυβισμού που ανέπτυξε ο καλλιτέχνης. Μοιάζει με κολάζ φτιαγμένο από κομμένα κομμάτια χαρτιού, ενώ οι φόρμες απλοποιούνται σε γωνιακά σχήματα που συνδέονται σαν σε παζλ. Στο έργο απεικονίζονται τρεις μορφές, ένας αρλεκίνος, ένας πιερότος και ένας μοναχός, που κάθονται μπροστά σε ένα τραπέζι και κρατούν μουσικά όργανα, αλλά και μια παρτιτούρα. Κάτω από το τραπέζι, στα πόδια του πιερότου, βρίσκεται ξαπλωμένος ένας σκύλος, ζωγραφισμένος με καφέ σκούρο χρώμα. Η κωμική διάσταση εδώ είναι προφανής. Ο Πικάσο επέλεξε αυτό το θέμα, ίσως για να εκφράσει μια χαρούμενη νότα της ζωής, όπως είναι η μουσική. Ίσως πάλι να ήθελε να αναδείξει την ανεμελιά των πλανόδιων μουσικών. Αποτελεί, πάντως, μια αλληγορία του καλλιτέχνη, αφού παρουσιάζει τον εαυτό του ως ερμηνευτή, ένα βασικό και συχνά επαναλαμβανόμενο θέμα στο αυτοβιογραφικό έργο του.

Γκερνίκα (Guernica)

Ολοκληρώθηκε: 1937

Εκτίθεται: Εθνικό Μουσείο Τέχνης Βασίλισσα Σοφία, Μαδρίτη

Αν ο πίνακας αυτός δεν είναι η πιο ισχυρή πολιτική δήλωση του καλλιτέχνη, είναι στα σίγουρα η πιο δημοφιλής. Η δημιουργία του αποτελεί την άμεση αντίδρασή του στην πολύνεκρη αεροπορική επίθεση κατά της βασκικής πόλης Γκερνίκα ή Γκουέρνικα από γερμανούς και ιταλούς εθελοντές αεροπόρους, που συνεργάζονταν με τους εθνικιστές του στρατηγού Φράνκο κατά τη διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου. Σε αυτή την κυβιστική εικόνα ο καλλιτέχνης περιγράφει τη φρίκη, τη βιαιότητα και την απόγνωση του πολέμου. Το γκροτέσκο σκηνικό θανάτου, με διαμελισμένα ζώα και ανθρώπους, κατεστραμμένα κτήρια και γυναίκες που κλαίνε απεικονίζει την τραγωδία του πολέμου και τα βάσανα που προκαλεί στους ανθρώπους, ιδίως στον άμαχο πληθυσμό. Πολλές από τις ζωγραφισμένες μορφές παρουσιάζονται με το κεφάλι στραμμένο ψηλά, γιατί ο θάνατός τους προήλθε από ψηλά. Και κάπου ανάμεσα, αν και είναι δύσκολο να το παρατηρήσεις με την πρώτη, ένα περιστέρι συμβολίζει την ειρήνη που εξαφανίστηκε από την πόλη της Γκερνίκα. Αρχικά, ο Πικάσο πειραματίστηκε με χρώμα, κατέληξε όμως τελικά στο άσπρο, το μαύρο και το γκρι, καθώς θεώρησε ότι έτσι δίνεται μεγαλύτερη ένταση στο θέμα.

Η γυναίκα που κλαίει (The Weeping Woman)

Ολοκληρώθηκε: 1937

Εκτίθεται: Πινακοθήκη Μοντέρνας Τέχνης Τέιτ, Λονδίνο

O πίνακας «Η γυναίκα που κλαίει» δημιουργήθηκε ως το αποτέλεσμα μιας σειράς από πορτρέτα βασισμένη σε μια κορυφαία φιγούρα που απεικονίζεται στην «Γκερνίκα». Η ερωμένη και μούσα του Πικάσο, Ντόρα Μάαρ, ένα από τα πιο σημαντικά πρόσωπα της ζωής του, είναι το μοντέλο του πίνακα. Αναπαριστά μια γυναίκα που κλαίει και θρηνεί αγωνιωδώς, κρατώντας κοντά στο πρόσωπό της ένα μαντήλι για να σκουπίσει τα δάκρυά της. Σχετικά με την τεχνική, παρατηρείται  η χρήση γωνιακών και επικαλυπτόμενων θραυσμάτων του προσώπου του υποκειμένου, ώστε να δοθεί η εντύπωση πως είναι ζωγραφισμένο από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Στο επίκεντρο της εικόνας βρίσκονται οι άμεσες επιπτώσεις του ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου. Μια γυναίκα πενθεί και αντιπροσωπεύει όλες τις γυναίκες που βιώνουν τον πόνο κατά τη διάρκεια του πολέμου. Άλλοι αναλυτές του έργου αναφέρουν πως ο ζωγράφος απεικονίζει μια μοναδική, παγκόσμια εικόνα του πόνου γενικά. Άλλοι, επηρεασμένοι κι από τη θρησκεία, σχολιάζουν πως συμβολίζει τον πόνο της μητέρας του Ιησού. Τέλος, μια πιο βαθιά ερμηνεία ισχυρίζεται πως ο πίνακας αποτελεί μια αυτοπροσωπογραφία του καλλιτέχνη, που αποκαλύπτει τον εσωτερικό του πόνο του όταν βλέπει την πατρίδα του να καταστρέφεται από τον εμφύλιο.