ΓΡΑΦΕΙ Ο *ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ

Ας ξεκινήσω λοιπόν από το πιο απτό, το πιο προφανές, και νομίζω το πιο ουσιαστικό: υπάρχουν, εκτός από τις πράξεις, και δημόσιοι λόγοι που κακοποιούν. Έχουμε συνηθίσει να θεωρούνται τα αποτελέσματα των δεύτερων λίγο θεωρητικά, κάπως δευτερεύοντα, σίγουρα περαστικά. Τείνουμε, επίσης, να πιστεύουμε ότι δεν συνδέονται οι κακοποιητικοί λόγοι με τις κακοποιητικές πράξεις. Κι όμως, τίποτα από αυτά δεν συμβαίνει.

Αξίζει λοιπόν να δει κανείς τέτοιου είδους δηλώσεις ως δυνατότητα για να γίνει μια ευρύτερη συζήτηση και να ξαναειπωθούν μερικά πράγματα:

Μανιφέστο επιβολής

α. Κάθε φορά που κάποιος λέει, και επιτέλους, πολύ μιλήσατε για τις «μη κανονικές» και τους «μη κανονικούς», αφήστε μας να μεγαλώσουμε όπως θέλουμε τα κανονικά παιδιά μας και την κανονική την οικογένειά μας, κάθε φορά που το βροντοφωνάζει έτσι, ουσιαστικά περιγράφει όχι μια, αλλά πολλαπλές δομές βίας. Κάθε λέξη εδώ – αφήστε, μεγαλώσουμε, κανονικά, οικογένεια – είναι ένα μανιφέστο επιβολής κι ένα παλίμψηστο ενδεχομενικής και κρυμμένης, αλλά και «μάγκικα» διακηρυγμένης, βίας.

β. Κάθε ομοφοβικός και ρατσιστικός λόγος είναι ταυτόχρονα βιοπολιτικός και νεκροπολιτικός. Περιγράφει δηλαδή πώς κάποια σώματα πρέπει να ζουν και πώς ταυτόχρονα άλλα σώματα γίνονται αντικείμενο χλεύης, περιθωριοποιούνται, υποτιμώνται, θεωρούνται αποβλητέα. Το κλειδί εδώ είναι όχι το τι, αλλά το πώς: ο ρατσιστικός, ο ομοφοβικός, ο μισογυνικός, ο τρανσφοβικός κλπ λόγος, δεν υποτιμούν απλώς, δεν δείχνουν με το δάχτυλο απλώς τα θύματά τους· περιγράφουν και μια μηχανική εξόντωσης. Μπορεί το πιο συχνά αυτοί οι λόγοι να καμώνονται την μεταφορά, γνωρίζουν όμως πολύ καλά ότι εκπαιδεύουν στην κυριολεξία. Σκεφτείτε: ο κακοποιητικός λόγος δεν είναι ποτέ μόνος του. Είναι, αντίθετα, ένας κρίκος σε μια εκτατική αλυσσίδα λόγων και πράξεων, την οποία έχουν πολύ καλά νοιώσει στο πετσί τους τα θύματά της. Όσες δηλαδή και όσοι γνωρίζουν πόσο πολύ συνδέονται: μια λέξη «ιδιωτική», ένα χωρατό, μια κουβέντα «δημόσια», ένα δημόσιο επιχείρημα, μια ειρωνεία στον δρόμο, μια βρισιά, ένα σπρώξιμο, μια επίθεση. Και η διαρκής επανάληψή τους, η διαρκής φοβία για την επανάληψή τους.

γ. Ο φοβικός και κακοποιητικός λόγος βασίζει τη νομιμοποίησή του στο ότι παρουσιάζεται φυσικοποιημένος – «αυτά λέει ο κόσμος», «μα έτσι είναι η ζωή», «μα αυτές είναι καθημερινές απόψεις», «ε, δεν θα τα αναποδογυρίσουμε πια και όλα τα παραδεδομένα». Αν το καλοσκεφτείς, βέβαια, όλες αυτές οι φράσεις περιγράφουν όχι κάτι φυσικό, αλλά κάτι επαναλαμβανόμενο. Προβάλλει δηλαδή αυτός ο λόγος το κύριο κακοποιητικό του χαρακτηριστικό, το ότι είναι επαναλαμβανόμενος και εκτατικός, ως απόδειξη για το γιατί πρέπει και να επιτρέπεται. Γίνεται «απόδειξη νομιμότητας» η επίδειξη του πόσο μεταδοτική είναι η τοξικότητά του.

Να φωνάξουμε το φαρμάκι

δ. Όλα τα παραπάνω τα γράφω για να πω επίσης ότι δεν χρειάζεται να περιμένει κανείς οι κακοποιητικές πράξεις να λαμβάνουν για υπεράσπιση κακοποιητικούς λόγους, ώστε να διακρίνουμε τη βαθειά σχέση που ούτως ή άλλως υπάρχει μεταξύ τους. Τα γεγονότα των τελευταίων εβδομάδων ας γίνουν αφορμή για να καταλάβουμε πόσο τα πράγματα έχουν αλλάξει. Κοίταξτε γύρω, πώς αντιδρούμε. Πόσες πολλές, πόσοι πολλοί, πόσο πολύ. Πώς είμαστε έτοιμες να συνδέσουμε τις κακοποιητικές πράξεις με λόγους, τακτικές και θέσεις. Να δούμε το τραύμα και να μην φοβόμαστε να φωνάξουμε πια το φαρμάκι. «Αιώνες φαρμάκι, γενιές φαρμάκι», που έλεγε κι ο ποιητής: νομίζεις κάποτε ότι του αντιστάθηκες, κι όμως αυτό εκεί, πάλι και πάλι και πάλι, να θέλει να σε λυγίσει. «Γενιές φαρμάκι...» - κι όμως εδώ, ίσως ήρθε η ώρα, ο φαύλος αυτός κύκλος τώρα να σπάσει.

*Ο Δημήτρης Παπανικολάου είναι αναπληρωτής καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών και εταίρος του κολεγίου St. Cross στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης,