Αρχικά ο όρος αυτός εμφανίζεται στην Παλαιά Διαθήκη και αναφέρεται στο εβραϊκό έθιμο της εκδίωξης του τράγου στην έρημο, αφού προηγουμένως είχαν μεταφερθεί σε αυτόν συμβολικά όλες οι αμαρτίες του ισραηλιτικού λαού. Ο Ααρών επιλέγει μια κατσίκα για λογαριασμό ολόκληρης της φυλής, ρίχνει πάνω της τις αμαρτίες όλων των μελών της και στη συνέχεια την εξορίζει στην άγρια φύση. Όλα τα μέλη της φυλής ένιωσαν πολύ καλύτερα αν και ούτε είχαν προσδιορίσει τις αμαρτίες τους ούτε είχαν εξιλεωθεί για αυτές.

Με μια έννοια θα λέγαμε λοιπόν ότι ο αποδιοπομπαίος τράγος είναι κάτι σαν το εξιλαστήριο θύμα. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο ίδιος είναι άμοιρος ευθυνών, αλλά αυτό είναι κάτι που θα το αναλύσουμε παρακάτω.

Αυτή η μικρή ιστορία από την Βίβλο έμελλε να γίνει μια από τις κεντρικές έννοιες ανάλυσης των ομάδων. Αρχικά χρησιμοποιήθηκε για τις οικογένειες. Μια οικογένεια έρχεται για ψυχοθεραπεία έχοντας σχεδόν πάντα έναν αποδιοπομπαίο  τράγο. Είναι εκείνο το μέλος της οικογένειας (συνήθως παιδί) που δημιουργεί τα προβλήματα. Το μέλος της οικογένειας που με την συμπεριφορά του προβληματίζει τους άλλους και επικεντρώνονται πάντα σε αυτό. Το προβληματικό μέλος. Η διαδικασία επιλογής σε μια οικογένεια  είναι υποσυνείδητη. Είναι σαν να «σκανάρουν» ποιος έχει τα χαρακτηριστικά για να του «φορτώσουν» όλα τα δικά τους στοιχεία του χαρακτήρα τους που δεν τους αρέσουν, που δεν είναι αποδεκτά (οι αμαρτίες όπως αναφέραμε παραπάνω) και να κρυφτούν πίσω από τον αποδιοπομπαίο και έτσι να μην ασχοληθούν με αυτά που δεν θέλουν. Είναι σαν ένα άτομο να επιλέγεται για να κουβαλήσει το κύριο βάρος της κάθε ψυχολογικής δυσφορίας που βιώνει η οικογένεια ή μια ομάδα στο σύνολο της.  Έτσι ξεκινάει ένας φαύλος κύκλος, μια επανάληψη των ιστοριών που έχουν δημιουργήσει τα υπόλοιπα μέλη και στη συνέχεια ενισχύουν την εικόνα του αποδιοπομπαίου τράγου σαν ένα πρόσωπο άξιο περιφρόνηση και δυσφήμησης.

Όσο και αν ακούγεται οξύμωρο ο αποδιοπομπαίος τράγος είναι το ισχυρότερο μέλος της οικογένειας ή της ομάδας. Δεν υπάρχει καμία ομαδική ευχαρίστηση αν χτυπούν ένα αδύναμο μέλος. Ο στόχος είναι η κάθαρση. Το μέλος της ομάδας πρέπει να είναι αρκετά δυνατό για να μπορεί να υποφέρει ώστε να μην υποφέρουν τα υπόλοιπα μέλη από αυτά που δεν θέλουν να δουν για τον εαυτό τους.  Ο αποδιοπομπαίος τράγος έχει να εκτελέσει μια αποστολή: την απελευθέρωση της ομάδας από τις αμαρτίες.

Ένα παράδειγμα σε μια οικογένεια θα μπορούσε να είναι ένα πολύ επιθετικό παιδί ή ένα παιδί που κλέβει. Θα μπορούσε να είναι ο χρήστης. Ολόκληρη η οικογένεια ασχολείται με το προβληματικό μέλος και έτσι δεν ασχολούνται με τα δικά τους θέματα όπως πχ μια πολύ κακή σχέση ζευγαριού, την επιθυμία του πατέρα να φύγει από τον γάμο και να απατήσει την σύντροφο του, την μεγάλη επιθετικότητα που μπορεί να κρύβει η μικρή αδερφή γιατί έχει παραγκωνισθεί αλλά είναι μόνιμα χαμογελαστή και ζωγραφίζει λουλούδια και ήλιους.

Όπως ακριβώς συμβαίνει σε μια οικογένεια, μπορεί να συμβεί και σε μια μικρότερη ή μεγαλύτερη ομάδα. Η ομάδα έχει ανάγκη να διατηρήσει την συνοχή της.  Όταν η ομάδα είναι ιδιαιτέρα ανασφαλής και διακατέχεται από συναισθήματα καχυποψίας ένας τρόπος να διατηρήσει την συνοχή της είναι να στρέψει την προσοχή της σε ένα άτομο που θα αναλάβει την ευθύνη για όλα τα δεινά της ομάδας. Με αυτό το τρόπο καλύπτονται τα βαθύτερα προβλήματα και οι δυσκολίες στις σχέσεις μεταξύ των μελών της ομάδας. Είναι στην ουσία η ασυνείδητη ατομική ή ομαδική προβολή ενός πλέγματος ανεπιθύμητων σκέψεων πάνω σε ένα δεδομένο άτομο.

Το άτομο αυτό βέβαια μπορεί να έχει όντως κάποια από τα αρνητικά χαρακτηριστικά που του αποδίδουν τα υπόλοιπα μέλη (όπως π.χ. μια επιθετική συμπεριφορά) που όμως κάνουν ό,τι περνάει από το χέρι τους για να του τα ενισχύσουν και έτσι να συνεχίζουν να κρύβονται πίσω από αυτό. Επίσης μπορεί να έχει και παρόμοια προϊστορία σε άλλες ομάδες. Όπως λέμε αν έχει υπάρξει ένα άτομο αποδιοπομπαίος τράγος στην οικογένεια του μπορεί να συνεχίζει τον ρόλο αυτό και σε άλλες ομάδες.

Ο αποδιοπομπαίος τράγος, ενοχλεί. Ενοχλεί και προκαλεί ανησυχία στην ομάδα. Είναι το «κακό» ανάμεσα στα άλλα τα «καλά». Αυτό μπορεί να τον κάνει να νιώσει μειονεξία και ενοχή αλλά μπορεί να το κάνει να νιώσει και ισχυρό γεμάτο αλαζονεία και έπαρση.

Κάθε ομάδα έχει ρόλους. Ένας άλλος ρόλος είναι ο «φροντιστής», αυτός που δεν θέλει να διαλυθεί η ομάδα και όσα προβλήματα και να έχει θα προσπαθήσει να την κρατήσει ενωμένη. Κάποιος μπορεί να είναι ο «διασκεδαστής» με ρόλο να ανεβάζει την διάθεση της ομάδας. Ένας άλλος ρόλος είναι ο «ήρωας». Αυτός που αναλαμβάνει κάτι και σώζει την εικόνα της ομάδας. Ο αποδιοπομπαίος τράγος όπως ήδη είπαμε είναι αυτός που φορτώνεται τα λάθη των άλλων μελών, είναι συνέχεια στο στόχαστρο και φταίει για οτιδήποτε πάει στραβά.

Αντί λοιπόν μια οικογένεια, μια ομάδα να διαχειριστεί την ένταση, το άγχος, την καχυποψία και τα προβληματικά ατομικά στοιχεία του κάθε μέλους (φθόνος, αλαζονεία, θυμός, ενοχή, ντροπή) μεταθέτει και τα προβάλει (αυτοί είναι οι δύο βασικοί μηχανισμοί άμυνας) πάνω στον αποδιοπομπαίο τράγο.

Σε κοινωνικό επίπεδο θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτό συμβαίνει πάνω στους απόβλητους και τους εγκληματίες.

Οι λέξεις κλειδιά για να βγει μια οικογένεια ή μια ομάδα από όλο αυτό είναι: παραδοχή προσωπικών ανεπαρκειών, ανάληψη ευθύνης, ξεκαθάρισμα ρόλων, ειλικρινής διάθεση και επιθυμία να λειτουργήσει.

Οι εκβάσεις πέρα από την θετική είναι δύο: ή εξοστρακισμός του αποδιοπομπαίου τράγου, όπου η ομάδα θα λειτουργήσει για λίγο καιρό μέσα στην ευδαιμονία αφού θα έχει «απαλλαγεί» από τις αμαρτίες αλλά κατά πάσα πιθανότητα θα προχωρήσει πολύ σύντομα στην επιλογή ενός καινούργιου αποδιοπομπαίου τράγου ή διάλυση της ομάδας.