Η ψυχική υγεία... στη ΜΕΘ
Εδώ και ένα χρόνο όλοι ζούμε κάτι πρωτόγνωρο. Ήρθε ένας ιός και έχει φέρει τα πάνω κάτω. Φόβος.
Μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα η καθημερινότητά μας γέμισε με λέξεις όπως: κρούσματα, αριθμός θανάτων, υποκείμενα νοσήματα, θετικότητα, ΜΕΘ, μέτρα πρόληψης, μάσκες, ευπαθείς ομάδες, λοκντάουν...
Όλοι προσπαθούμε να προφυλαχθούμε από τον ιό και να προφυλάξουμε και τους ανθρώπους γύρω μας.
Οι κυβερνήσεις παίρνουν αποφάσεις σκληρές για να μειώσουν τους θανάτους και να προφυλάξουν το δημόσιο σύστημα υγείας και να εκμεταλλευτούν επικοινωνιακά την όποια... «επιτυχία» (ακόμα και αν, όπως εδώ, η κυβερνητική ανεπάρκεια μας οδήγησε σε ένα κυριολεκτικά φονικό δεύτερο κύμα πανδημίας).
Φυσικά, το να ζήσουμε είναι σημαντικό. Είναι πρωταρχικό. Είναι δομικό στοιχείο. Η βασική ευχή όλων των ανθρώπων -και πριν τον covid- είναι να έχουμε υγεία. Όλοι λέμε... υγεία να έχουμε και όλα τα άλλα γίνονται. Και κανένας δεν μπορεί να το αμφισβητήσει. Χωρίς σωματική υγεία τίποτα δεν μπορεί να γίνει. Αλλά η σωματική υγεία πρέπει να συμβαδίζει και με την ψυχική.
Η διαχείριση της πανδημίας έχει δημιουργήσει πολλά προβλήματα που, δυστυχώς, έχω την αίσθηση έως και την πεποίθηση πια ότι θα μας απασχολήσουν για πολύ περισσότερα χρόνια απ’ ό,τι ο ίδιος ο covid. Και ίσως να θρηνήσουμε στο μέλλον και πολύ περισσότερες απώλειες. Όλη η πρόληψη υγείας έχει φρενάρει σε ιδιαίτερα επικίνδυνο βαθμό (π.χ. καρκίνοι σε αρχικό στάδιο, καρδιοαγγειακές παθήσεις, σακχαρώδης διαβήτης κ.λπ.)
Εδώ όμως θα μιλήσω για την ψυχική υγεία.
Η διαχείριση της πανδημίας δεν έχει λάβει καθόλου υπόψη την ψυχική υγεία των ανθρώπων. Σαν να μην υπάρχει. Σαν ένας ολόκληρος κόσμος να έχει παραλύσει από φόβο και να μην μπορεί να σκεφτεί τις επιπτώσεις όλου αυτού στον ψυχισμό των ανθρώπων.
Όταν πονάει χέρι, δεν κόβω χέρι. Θα πρέπει να σκεφτώ τι επίπτωση θα έχει το κομμένο χέρι για το υπόλοιπο της ζωής αυτού του ανθρώπου. Η διαχείριση, όμως, με όλο αυτόν τον τρόμο, τα συνεχή και αλλοπρόσαλλα λοκντάουν, με την ανεργία που θα φτάσει στα ύψη, με την απομόνωση, με τις αντιφατικές πληροφορίες και παλινωδίες που αυξάνουν ακόμα περισσότερο το άγχος και την έλλειψη εμπιστοσύνης, έχει πυροδοτήσει πολύ σοβαρές ψυχικές διαταραχές που θα παραμείνουν για πολύ καιρό ακόμα σε ενήλικες αλλά δυστυχώς και σε παιδιά.
Οι ψυχικές διαταραχές δεν περνάνε με ένα εμβόλιο. Δυστυχώς, οι χρόνοι ίασής τους είναι πολύ πιο αργοί και επηρέαζουν και τις επόμενες γενιές. Δημιουργούν φαύλους κύκλους διαταραχών που δύσκολα σπάνε.
Χωρίς δόση υπερβολής και απαισιοδοξίας, τα αποτελέσματα της διαχείρισης της πανδημίας στη χώρα μας, ήρθαν για να μείνουν για πολλά χρόνια ακόμα σε ψυχικό ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Θα αναφερθώ επιγραμματικά σε κάποια από αυτά τα πρόβληματα και σε επόμενα άρθρα μου θα τα αναπτύξω και σε βάθος.
Η χρόνια κοινωνική απομόνωση σε συνδυασμό με τη μείωση σωματικής επαφής έχει πολύ δύσκολα αποτελέσματα στον ψυχισμό, όπως κατάθλιψη, έντονη ευερεθιστότητα, κρίσεις πανικού που προέρχονται από το αίσθημα εγκλωβισμού και τη στέρηση πρωταρχικών ελευθεριών.
Υπάρχει πολύ μεγάλη αύξηση των ιδεοψυχαναγκαστικών διαταραχών ως πλέον μία λύση (όχι φυσικά λειτουργική αλλά σε πολλές περιπτώσεις αναγκαία) ελέγχου της αβέβαιης, ρευστής και αγχωτικής πραγματικότητας.
Η επιθετικότητα γύρω μας έχει αυξηθεί ιδιαίτερα. Από απλές καθημερινές παρατηρήσεις, μπορούμε να δούμε πώς μιλάμε ο ένας στον άλλον, πώς οδηγούμε, πώς με το παραμικρό ξεσπάμε. Το παραμικρό ερέθισμα μπορεί να αποτελέσει πηγή για έκφραση επιθετικότητας.
Οι έρευνες των τελευταίων μηνών μιλάνε για πολύ μεγάλη αύξηση στην ενδοοικογενειακή βία.
Έχει αυξηθεί κατακόρυφα η χρήση αλκοόλ καθώς και αγχολυτικών και αντικαταθλιπτικών χαπιών.
Τα αποτελέσματα της διαχείρισης της πανδημίας στα παιδιά σχολικής ηλικίας ιδιαίτερα και στους εφήβους δυστυχώς είναι αποκαρδιωτικά. Υπάρχουν πλέον πολύ σοβαρά προβλήματα συγκέντρωσης, αίσθημα μοναξιάς, αίσθηση βαρεμάρας, ευερεθιστότητας, υπερκινητικότητας, επιθετικότητας. Ήδη μου έχουν αναφέρει 3 παιδικούς σταθμούς που δεν βγάζουν τα παιδιά σε διάλειμμα γιατί δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τα περιστατικά επιθετικότητας. Ακόμα ένα λοκντάουν στο ήδη υπάρχον.
Η συνεχής χρήση υπολογιστών θα αυξήσει ακόμα περισσότερο το πρόβλημα εξάρτησης των παιδιών και εφήβων από το διαδίκτυο και τα παιχνίδια.
Πολλοί γονείς είναι πραγματικά στα πρόθυρα καθημερινής νευρικής υπερκόπωσης, έχοντας συγχρόνως να αντιμετωπίσουν και την οικονομική ανασφάλεια που ακολουθεί από όλο αυτό. Υπάρχει ένας συνεχής φαύλος κύκλος αρνητικών συναισθημάτων που βιώνουν πλέον οι οικογένειες.
Προχθές, σε μία βόλτα με το σκύλο μου, πέρασα μπροστά από μία κλειδωμένη παιδική χαρά. Εκείνη την ώρα περνούσε και μία μητέρα με το 4χρονο περίπου κοριτσάκι της. Από την άλλη πλευρά της παιδικής χαράς ήταν ακόμα μία μητέρα με τα 2 της παιδιά. Το 4χρονο κοριτσάκι άρχισε να κλαίει με λυγμούς. Ηταν σπαρακτικό να την ακούς. Ήθελε να πάει να παίξει, φώναζε τα άλλα παιδάκια. Δεν καταλάβαινε γιατί η παιδική χαρά που πάντα έπαιζε ήταν κλειστή. Η μητέρα του προσπαθούσε με όλες τις δυνάμεις της να του εξηγήσει, αλλά σιγά σιγά έχανε την υπομονή της. Άκουγα στη φωνή της ότι προσπαθούσε να εξηγήσει στην κόρη της κάτι που ούτε εκείνη πλήρως καταλαβαίνει. Πλησίασα με το σκύλο. Η μικρή έπαιξε μαζί του και ξεχάστηκε. Έφυγε χαρούμενη. Δυστυχώς όμως «ένας σκύλος δεν θα υπάρχει πάντα εκεί». Για πολλή ώρα σκεφτόμουν αυτή τη σκηνή...
Αν αυτή τη σκηνή, τη μικρή και απλή, την αναγάγω σε καθημερινή επαναλήψη και σε διαφορετικά πλαίσια, η προβολή της στο μέλλον φαντάζει τρομακτική.
Το «British Medical Journal» σε επαναλαμβανόμενα άρθρα του τονίζει ότι οι ψυχικές διαταραχές ως αποτέλεσμα της πανδημίας θα διαρκέσουν πολύ περισσότερο από τις σωματικές. Οι μετατραυματικές διαταραχές της πανδημίας και της διαχείρισής της σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο θα έχουν δύσκολες και δυσάρεστες συνέπειες.
Ήδη υπάρχει πολύ μεγάλη αμφισβήτηση του τρόπου που αντιμετωπίζεται η πανδημία σε μεγάλο αριθμό χωρών, με τα συνεχή λοκντάουν και τον τρόπο που επιβάλλονται. Δημιουργούν σύγχυση και πολύ μεγάλη ανασφάλεια.
Νομοτελειακά κάποια στιγμή ο ιός θα κάνει το βιολογικό του κύκλο και θα τελειώσει η πανδημία.
Θα έχουμε όμως δημιουργήσει άλλα, περισσότερα πρόβλήματα.
Από «τη δυσκολία αναπνοής» θα μπούμε στη «δυσκολία της σκέψης».
Και φυσικά η κλασική ερώτηση είναι «ναι, αλλά τι προτείνεις; Αν δεν υπήρχε αυτή η διαχείριση θα υπήρχαν ακόμα πιο πολλοί θάνατοι».
Η απάντηση δεν είναι εύκολη. Θα ήταν όμως σημαντικό οι επιτροπές και οι κυβερνήσεις να λάμβαναν υπόψη και την ψυχική υγεία, πέρα από την οικονομία και τον αριθμό των θανάτων.
*Η Μαρία Ρώτα είναι Ψυχοθεραπεύτρια