Σοκάρουν τα στοιχεία της έρευνας τουiMEdD Lab, που παρουσιάζει το www.2020mag.gr, σχετικά με τη γεωγραφική κατανομή 5.471 επιβεβαιωμένων θανάτων από COVID-19, με τη Βόρεια Ελλάδα να εμφανίζει δυσανάλογο υψηλό αριθμό θανάτων συγκριτικά με την υπόλοιπη χώρα.

Σύμφωνα με τα δεδομένα του iMed Lab, ενδεχομένως υπάρχουν αρκετοί περισσότεροι θάνατοι από την πανδημία από αυτούς που γνωρίζουμε, οι οποίοι σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με τον κορωνοϊό. Για παράδειγμα θάνατοι από COVID-19 οι οποίοι δεν καταγράφηκαν ως τέτοιοι ή θάνατοι ασθενών που προήλθαν από άλλες παθήσεις, οι οποίες ενδεχομένως δεν έτυχαν έγκαιρης θεραπείας είτε επειδή οι ασθενείς πήγαν καθυστερημένα στο νοσοκομείο φόβο μήπως κολλήσουν τον ιό, ή επειδή το σύστημα υγείας ήταν πιεσμένο από κρούσματα COVID-19, ή επειδή ενδεχομένως δόθηκε προτεραιότητα σε ασθενείς με κορωνοϊό έναντι άλλων με άλλες παθήσεις.

Εξαιτίας του υψηλού αριθμού θανάτων αλλά και της κατακόρυφης αύξησής τους, την περίοδο 9 Νοεμβρίου 2020 έως και τις 30 Δεκεμβρίου, η ευρωπαϊκή πλατφόρμα EUROMOMO, που παρακολουθεί τη θνησιμότητα* από οποιαδήποτε αιτία σε 27 χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), κατέγραψε σημαντική αύξηση μη αναμενόμενης (στατιστικά) θνησιμότητας συνολικά στην Ελλάδα, της λεγόμενης υπερέχουσας θνησιμότητας («excess mortality»).

Ο δείκτης υπερέχουσας θνησιμότητας ορίζεται ως οι πραγματικοί θάνατοι ανεξαρτήτως αιτίας, μείον τους στατιστικά αναμενόμενους θανάτους. Για παράδειγμα, εάν υποθέσουμε ότι την 40^η εβδομάδα του 2020 σε μία χώρα καταγράφηκαν 100 θάνατοι, ενώ τα προηγούμενα πέντε χρόνια (2015-2019) είχαν καταγραφεί, κατά μέσο όρο την ίδια εβδομάδα, 80 θάνατοι, θα λέγαμε ότι την 40^η εβδομάδα του 2020, είχαμε 25% περισσότερους θανάτους από τους στατιστικά αναμενόμενους (υπερέχουσα θνησιμότητα).

Η υπερέχουσα θνησιμότητα θεωρείται ως ένας από τους πλέον σημαντικούς και αμερόληπτους δείκτες για την παρακολούθηση των θανάτων που σχετίζονται με την COVID-19. Αυτό επειδή, όπως επισημαίνεται σε επιστημονική έρευνα των Janine Aron, Charlie Giattino, John Muellbauer and Hannah Ritchie, η οποία δημοσιεύθηκε στο Our World in Data τον Ιούνιο 2020, «σε μια πανδημία, οι θάνατοι αυξάνονται κατακόρυφα, ωστόσο οι αιτίες θανάτου συχνά καταγράφονται ανακριβώς, ειδικά όταν δεν είναι ευρέως διαθέσιμα αξιόπιστα τεστ».

Στην ίδια έρευνα, σημειώνεται πως ο δείκτης της υπερέχουσας θνησιμότητας μας βοηθά να ξεπεράσουμε δύο σημαντικά προβλήματα ως προς την αναφορά θανάτων που σχετίζονται με την COVID-19: από τη μία, την υποκαταγραφή τους και, από την άλλη, τις «παράπλευρες απώλειες» από την πανδημία.
«Τα δεδομένα για το excess mortality περιλαμβάνουν και τις ‘παράπλευρες απώλειες’ από άλλες παθήσεις, οι οποίες δεν έτυχαν θεραπείας, είτε επειδή το σύστημα υγείας ήταν πιεσμένο από κρούσματα COVID-19, είτε από σκόπιμες αποφάσεις οι οποίες έδωσαν προτεραιότητα σε ασθενείς με COVID-19 έναντι εκείνων με άλλα συμπτώματα», αναφέρεται στην έρευνα.

Σύμφωνα με στοιχεία του iMEdD Lab από την Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ) από την 46^η έως την 49^η εβδομάδα του 2020 (9 Νοεμβρίου έως 6 Δεκεμβρίου) καταγράφονται κατά μέσο όρο 34,49% περισσότεροι θάνατοι από τους στατιστικά αναμενόμενους (μέσος όρος θανάτων τις αντίστοιχες εβδομάδες κατά την προηγούμενη πενταετία). Συγκεκριμένα, παρατηρείται αυξημένη θνησιμότητα κατά:

• 21% την 46^ηεβδομάδα (9/11 – 15/11)
• 35% την 47^η (16/11 – 22/11)
• 41% την 48^η(23/11 – 29/11)
• 41% την 49^η(30/11 – 06/12)

Αύξηση άνω του 25% θεωρείται εξαιρετικά υψηλή. 

Μόλις το 43,54% της υπερέχουσας θνησιμότητας σχετίζεται με τους επιβεβαιωμένους θανάτους από κορωνοϊό

Οι στατιστικά αναμενόμενοι θάνατοι για το 2020, με βάση τον μέσο όρο την προηγούμενης πενταετίας (2015–2019), υπολογίζονται σε 86.976.
Τα απόλυτα νούμερα σε αυτήν την ανάλυση πρέπει να διαβάζονται με προσοχή, διότι αποτελούν εκτίμηση –και όχι καταγεγραμμένα δελτία θανάτων.
Ωστόσο, αποτελεί κοινή και αποδεκτή πρακτική παγκοσμίως ο υπολογισμός της υπερέχουσας θνησιμότητας να γίνεται με τιμή βάσης τον μέσο όρο θανάτων της προηγούμενης πενταετίας. Οι καταγεγραμμένοι θάνατοι για το ίδιο διάστημα του 2020 ήταν 93.863. Η διαφορά των δύο είναι 6.896 και προκύπτει από την αφαίρεση των πραγματικών θανάτων μείον των στατιστικά αναμενόμενων. Σύμφωνα με τα στοιχεία του iMEdD Lab, οι επιβεβαιωμένοι θάνατοι από COVID-19 συνολικά στη χώρα, έως και την Κυριακή 6 Δεκεμβρίου είναι 3.003 , δηλαδή μόλις το 43,5% των υπερεχόντων, μη στατιστικά αναμενόμενων θανάτων («excess deaths»).

Από την παραπάνω ανάλυση προκύπτει η υπόθεση ότι ενδεχομένως είτε υπάρχουν κάποιοι θάνατοι από COVID-19, οι οποίοι δεν έχουν καταγραφεί ως τέτοιοι και, άρα, οι θάνατοι έχουν υποεκτιμηθεί στις επίσημες ανακοινώσεις από τον Εθνικό Οργανισμό Δημόσις Υγείας (ΕΟΔΥ), είτε υπάρχει αυξημένη θνητότητα από ασθένειες που δεν σχετίζονται με τον κορωνοϊό, αλλά με κάποιον τρόπο η πρόγνωση των ασθενών επηρεάστηκε άμεσα ή έμμεσα από την πανδημία. Για παράδειγμα, έχει παρατηρηθεί σε κάποιες χώρες, ασθενείς να μην πηγαίνουν εγκαίρως στο νοσοκομείο για να αντιμετωπίσουν αιφνίδιες ή χρόνιες παθήσεις, όπως ο καρκίνος, εμφράγματα και εγκεφαλικά, από φόβο μήπως κολλήσουν κορωνοϊό, ή σε άλλες περιπτώσεις το σύστημα υγείας να είναι τόσο υπερφορτωμένο ώστε να μην μπορεί να ανταποκριθεί στην περίθαλψη ασθενών από άλλες νόσους.

Έρευνα του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) σημειώνει ότι πρώιμα στοιχεία δείχνουν καθυστερήσεις στην πρόσβαση σε πρωτοβάθμιες δομές υγείας, χειρουργεία ή εξωτερικά ιατρεία για χρόνια νοσήματα.

Στις 6 Οκτωβρίου, πριν την κατακόρυφη αύξηση των θανάτων, ο Κ. Μαγιορκίνης είχε αναφερθεί στον δείκτη υπερέχουσας θνησιμότητας απαντώντας σε ερώτηση της δημοσιογράφου Νατάσσας Σπαγαδόρου για ενδεχόμενες αναβολές χειρουργείων λόγω του κορωνοϊού λέγοντας: «… εμείς οι επιδημιολόγοι βλέπουμε, μετράμε, ποσοτικοποιούμε την πίεση στο σύστημα Υγείας με τη λεγόμενη excess mortality, δηλαδή τη θνησιμότητα που υπερβαίνει από αυτή που περιμένουμε. Και υπάρχει μια ευρωπαϊκή βάση δεδομένων, η οποία λέγεται EUROMOMO και σε αυτή βλέπουμε πόσο υπερέβη η θνησιμότητα, δηλαδή πόσο πιέστηκε η γενική υγεία του πληθυσμού, η οποία είναι μέσα και από το σύστημα Υγείας. Και στην Ελλάδα δεν είχαμε καθόλου excess mortality καθ’ όλη την διάρκεια της πανδημίας. Ούτε στο πρώτο κύμα ούτε καταγράφεται τώρα. Αυτό θα πρέπει να το σημειώσουμε, διότι είναι πολύ σημαντικό. Επειδή είπατε ότι αναβλήθηκαν κάποια χειρουργεία. Μπορεί να αναβληθεί ένα μικρό χειρουργείο το οποίο δεν θα οδηγήσει τον ασθενή… Απλά θέλω να εξηγήσω ότι αν και εφόσον είχαν αναβληθεί πολλά και σοβαρά θα το βλέπαμε εκεί πέρα.»

Είναι γεγονός ότι στην Ελλάδα έχει καταγραφεί μικρότερη υπερέχουσα θνησιμότητα συγκριτικά με άλλες χώρες, ενώ στο πρώτο κύμα της πανδημίας, πράγματι ο αριθμός των θανάτων δεν ξεπέρασε το φυσιολογικό αναμενόμενο εύρος εκτιμώμενης θνησιμότητας. Ωστόσο παραμένει αναπάντητο το ερώτημα κατά πόσο το εθνικό σύστημα υγείας ανταποκρίθηκε εγκαίρως σε ασθενείς με άλλες παθήσεις καθ’ όλη τη διάρκεια του 2020 και ποιές περιοχές εμφανίζουν υψηλότερο ποσοστό μη στατιστικά αναμενόμενων θανάτων ανεξαρτήτως αιτίας.

Με δεδομένο ότι η Ελληνική Στατιστική Αρχή θα δημοσιεύσει αναλυτικά στοιχεία για τις αιτίες θανάτου του 2020 μετά από μεγάλο διάστημα (εντός του Φεβρουαρίου 2021 θα δημοσιευθεί η έκθεση για τις αιτίες θανάτου του 2018), ο δείκτης της υπερέχουσας θνησιμότητας, είναι σημαντικό, όχι μόνο να λαμβάνεται υπόψη από τις αρχές στη λήψη των μέτρων, αλλά να υπάρξει και απόλυτη διαφάνεια στα δεδομένα με τον COVID-19 με σκοπό να εκτιμηθεί συνολικά η ποιότητα υγειονομικής περίθαλψης που προσφέρεται στους ασθενείς κατά τη διάρκεια της πανδημίας και να διερευνηθεί η θνητότητα από ασθένεις, οι οποίες θα μπορούσαν να έχουν θεραπευθεί.

Στο ίδιο άρθρο, το iMEdD Lab δημοσιεύει επίσης τη γεωγραφική κατανομή 5471 επιβεβαιωμένων θανάτων από COVID-19.

Οι περιοχές που έχουν τους περισσότερους θανάτους ανά 100.000 πληθυσμού (υπολογισμός που μας επιτρέπει να συγκρίνουμε περιοχές με ανόμοιο πληθυσμό) είναι οι:

• Δράμα (231,1 θάνατοι ανά 100k: αύξηση 60% σε σχέση με τις 10 Δεκεμβρίου),
• Πέλλα (218,2: αύξηση 43,27%),
• Πιερία (177,8: αύξηση 54,61%)
• Κιλκίς (177,8 έκαστη: αύξηση 74,39%).

Το διάστημα 10 Δεκεμβρίου – 18 Ιανουαρίου υπερδιπλασιάστηκαν οι θάνατοι ανά 100k πληθυσμού στις Περιφερειακές Ενότητες Καρδίτσας (134,09%), Ροδόπης (114,81%), Έβρου (108,57%), Κοζάνης (103,70%) και Ξάνθης (103,28%). Η Θεσσαλονίκη, με 120,5 θανάτους ανά 100k πληθυσμού, σημείωσε αύξηση θανάτων κατά 76,86%, ενώ η Αττική (περιλαμβάνει τις περιφερειακές ενότητες της Αθήνας καθώς και την Π.Ε. Πειραιώς και Νήσων) με 28,4 θανάτους ανά 100k σημείωσε αύξηση κατά 59,31%.

Διαβάστε περισσότερα για τους θανάτους ανά ηλικιακή ομάδα στις περιφερειακές ενότητες της χώρας στο site του iMEdD Lab.