Τρεις Ιρανοί, η Hengameh, ο Siyavash και η Elli, μιλούν για την πατρίδα τους στο 2020mag.gr: «Σαν γυναίκα στο Ιράν δεν έχεις δική σου φωνή, δεν είσαι άνθρωπος»

Στις 16 Σεπτεμβρίου, η 24χρονη Mahsa Amini αφήνει την τελευταία της πνοή σε ένα νοσοκομείο της Τεχεράνης. Έχει προηγηθεί βασανισμός και ξυλοδαρμός στο Κέντρο Κράτησης όπου οδηγήθηκε από την Αστυνομία Ηθών. Αιτία της σύλληψής της ήταν η παραβίαση του αυστηρού ενδυματολογικού κώδικα που επιβάλλει στις γυναίκες να φορούν μαντίλα.

Τρεις Ιρανοί, η Hengameh, ο Siyavash και η Elli, μιλούν για την πατρίδα τους στο 2020mag.gr: «Σαν γυναίκα στο Ιράν δεν έχεις δική σου φωνή, δεν είσαι άνθρωπος»
ΠΡΟΒΟΛΗ

Από εκείνη την ημέρα το Ιράν συγκλονίζεται από καθημερινές διαδηλώσεις που εξελίσσονται σε συγκρούσεις των διαδηλωτών με την Αστυνομία, τις περισσότερες φορές με ανθρώπινα θύματα. Δεν είναι η πρώτη φορά που οι Ιρανοί κατεβαίνουν μαζικά στους δρόμους. Αλλά τι συμβαίνει αυτή τη φορά; Και αρκεί εμείς ως Δυτικοί να ερμηνεύουμε και να αναλύουμε το τι συμβαίνει στο Ιράν; Το 2020mag.gr θέλησε να μιλήσουν, να καταγραφεί η άποψη και μαρτυρία των άμεσα ενδιαφερομένων, των Ιρανών πολιτών. Έτσι μιλήσαμε με τρεις νέους Ιρανούς, που ζουν στην Ελλάδα.

Η Hengameh, ο Siyavash και η Elli μιλούν για το τι συμβαίνει στην πατρίδα τους 

Εδώ και ένα μήνα σχεδόν, κάτι που ξεκίνησε ως εξέγερση στη χώρα σας, εξελίσσεται σε επανάσταση. Πείτε μου, τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή στο Ιράν;

Siyavash: Η κρατική δολοφονία της 22χρονης Mahsa Amini, επειδή δεν ήταν ντυμένη με τον τρόπο που η Αστυνομία Ηθών θεωρούσε τον ενδεδειγμένο, πυροδότησε μια μεγάλη εξέγερση που τώρα πρέπει να την ονομάσουμε επανάσταση. Το δεύτερό της όνομα ήταν Zhina, που στα κουρδικά σημαίνει ζωή. Το κορίτσι αυτό αυτή τη στιγμή δίνει ζωή στο Ιράν. Σε δεκάδες πόλεις στις 30 από τις 32 επαρχίες, γίνονται καθημερινά διαδηλώσεις, διαμαρτυρίες, απεργίες, καθώς έχει μπει μέσα πλέον και ο κόσμος της εργασίας. Υπάρχει γενική απεργία των εργατών στις πετρελαιοπαραγωγές εταιρείες, οι οποίοι έχουν λευκά συμβόλαια (white contracts). Δεν έχουν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, μισθολογικές συμβάσεις. Δεν έχουν καμία εξασφάλιση. Το ισλαμικό καθεστώς όλα αυτά τα χρόνια, πέτυχε στην καταστολή και την εξάλειψη των παραδοσιακών πολιτικών κομμάτων και οργανώσεων της αντιπολίτευσης, αλλά οι διαδηλωτές έχουν ξεπεράσει την καταστολή αυτή δημιουργώντας δίκτυα επικοινωνίας στο διαδίκτυο, δίκτυα επικοινωνίας σε γειτονιές και σχολεία κ.λπ. Αυτή η διαδικασία ξεκίνησε με τις διαμαρτυρίες του καλοκαιριού του 2009 και στις διαδηλώσεις των επόμενων ετών, ιδιαίτερα το 2017 και το 2019 και παρά τη λογοκρισία και τους έντονους περιορισμούς στο Διαδίκτυο, βρήκε τον τρόπο, τους μηχανισμούς να τα παρακάμψει.

Ιστορικά, το θέμα με τo χιτζάμπ πώς ξεκίνησε; Και πώς αυτό γενικεύεται στην καταπίεση και την περιστολή των δικαιωμάτων των γυναικών;

Siyavash: Η πρώτη κίνηση που έκανε βέβαια το καθεστώς το 1979 ήταν να βγάλει τις γυναίκες εκτός κοινωνίας. Το πρώτο βήμα ήταν η υποχρεωτικότητα του χιτζάμπ. Ο Χομεϊνί αναφέρθηκε σε μουσουλμάνες γυναίκες, ότι οι μουσουλμάνες έπρεπε να τη φορούν. Αρχικά στο πανεπιστήμιο, μετά παντού, αλλά τελικά δεν αφορούσε μόνο τις μουσουλμάνες. Αφορούσε και τις χριστιανές, και τις εβραίες. Επιβλήθηκε και στις γυναίκες των άλλων θρησκειών. Έτσι ξεκίνησε η ισλαμοποίηση της κοινωνίας. Όλοι ξαφνικά έπρεπε να γίνουν μουσουλμάνοι. Πλέον το χιτζάμπ είναι υποχρεωτικό από 7 χρόνων. Όμως η καταδυνάστευση και ο εκτοπισμός των γυναικών από την κοινωνία εκδηλώθηκε βέβαια σε όλες τις εκφάνσεις του βίου. Ο Mohammad Fazeli, Ιρανός κοινωνιολόγος και επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Shahid Beheshti, συνεργάτης του πρώην υπουργού Ενέργειας, έδωσε κάποια πολύ χρήσιμα στατιστικά για την αγορά εργασίας στο Ιράν: Περίπου το 13% των Ιρανών γυναικών συμμετέχει στην αγορά εργασίας, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τους άντρες είναι 68%, δηλαδή πέντε φορές υψηλότερο από τις γυναίκες. Εν τω μεταξύ, το ποσοστό ανεργίας για τις γυναίκες είναι 17% και για τους άντρες είναι 7%. Λαμβάνοντας υπόψη τις ηλικίες μεταξύ 18 και 35, το ποσοστό ανεργίας των αντρών είναι 13% και το ποσοστό ανεργίας των γυναικών είναι 28%. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι το ποσοστό ανεργίας στο Ιράν υπολογίζεται γενικά στο 9% και ο λόγος για αυτό είναι ότι θεωρείται κανονικά απασχολούμενος οποιοσδήποτε έχει μία ώρα εργασίας την εβδομάδα, που είναι εντελώς εξωπραγματικό νούμερο.

Hengameh: Εγώ με αυτές τις συνθήκες, μεγαλώνοντας, δεν ήθελα να ζω στη χώρα. Ο μεγάλος μου αδερφός ζούσε στην Αγγλία και πάντα ήθελα να φύγω κι εγώ. Η οικογένειά μου ήταν πάντα παραδοσιακή αλλά ήταν άνθρωποι ανοιχτόμυαλοι, που ζούσαν μια κανονική ζωή. Αυτομάτως, μετά την αλλαγή του καθεστώτος το 1979, λες και υπέστησαν πλύση εγκεφάλου, έγιναν ακριβώς το αντίθετο. Πολύ ελεγκτικοί, καταπιεστικοί, συνέχεια με την παραίνεση μη βγεις έξω, πρόσεξε μην πάθεις κάτι, πρόσεξε πώς θα ντυθείς, πώς θα μιλήσεις. Όταν ήμουν έφηβη υπήρχε μια συνεχής καταπίεση, μη βγεις, μη μιλήσεις σε αγόρι γιατί είναι επικίνδυνο, ήταν μια διαρκής περίοδος με θυμό, ένταση, εξαναγκασμούς, ταπεινώσεις. Δεν ξέρω και τώρα που το σκέφτομαι πώς το έκαναν, πάντως έκαναν πλύση εγκεφάλου σε πολύ κόσμο, και στην οικογένειά μου. Κι από τη στιγμή που έφυγα από το Ιράν, 10 χρόνια πριν, είχαμε συνεχώς διαφωνίες και καβγάδες γιατί εγώ ήθελα να είμαι ο άνθρωπος που είμαι, να ζήσω τη δική μου ζωή. Σαν γυναίκα στο Ιράν δεν έχεις δική σου φωνή, δεν είσαι άνθρωπος.

Στην εκπαίδευση πώς είναι διαμορφωμένα τα πράγματα; Υπάρχει διαχωρισμός μεταξύ των φύλων;

Hengameh: Ναι, υπάρχει διαχωρισμός, και μάλιστα ενώ στον δικό μας καιρό δεν υπήρχε αυτό τώρα είναι χωριστά από το νηπιαγωγείο ακόμα και τα κορίτσια πρέπει να φορούν χιτζάμπ υποχρεωτικά από τα 7. Αλλά και στα πανεπιστήμια όταν λέμε μεικτά δεν είναι όπως εδώ. Είσαι στην ίδια αίθουσα αλλά τα αγόρια κάθονται στη μία πλευρά και τα κορίτσια στην άλλη και στα διαλείμματα δεν επιτρέπεται να επικοινωνούν μεταξύ τους. 

Εlli: Σήμερα πλέον ακόμα και στα πάρκα απαγορεύεται να είναι μαζί κορίτσια με αγόρια.

Και πώς το κάνουν αυτό; Πως επιτυγχάνεται;

Εlli: Οι γυναίκες πηγαίνουν σε συγκεκριμένα πάρκα, σε συγκεκριμένους χώρους όπου απαγορεύεται οι άντρες να πλησιάσουν και επιτηρούνται για αυτό από την Αστυνομία.

Το κατά πόσο οι απαγορεύσεις χειροτερεύουν ή όχι την κάθε περίοδο έχει να κάνει με τον εκάστοτε πρόεδρο που ηγείται κάθε φορά, την κάθε περίοδο; Με δεδομένο βέβαια ότι μεταξύ των θρησκευτικών ηγετών του Χομεϊνί και του Χαμεϊνί που τον διαδέχθηκε, δεν υπάρχει διαφορά όπως γνωρίζω. Η πολιτική ηγεσία, το ποιος είναι κάθε φορά πρόεδρος της χώρας, παίζει κάποιο ρόλο στα ζητήματα της φιλελευθεροποίησης ή μη του καθεστώτος;

Syavash: Όχι, δεν υπάρχει διαφορά. Η πολιτική διάρθρωση είναι πάντα η ίδια. Το σύστημα, το πολιτικό Ισλάμ, λειτουργεί με ενιαίο τρόπο. Ακόμη και ο Χαταμί που ήθελε να περάσει κάποιες μεταρρυθμίσεις, να παράσχει ελευθερίες, και αυτός απέτυχε. Το σκληρό πολιτικό ισλαμικό κράτος με τους παρακρατικούς μηχανισμούς του επικράτησαν και κατέπνιξαν όλες τις μεταρρυθμίσεις. Μάλιστα το 2010-11 υπήρξε ένα μεγάλο debate στη χώρα που ήθελε να υποδείξει αυτή την τάση να υπάρξει καθολικός διαχωρισμός και χρησιμοποιήθηκε πολύ ένα σκίτσο, μια γελοιογραφία, και του προσέδωσαν τον τίτλο από μια ταινία του Ασγκάρ Φαραντί που είχε κυκλοφορήσει τότε με τίτλο «Ένας χωρισμός». Η κατάσταση είναι αυτή.

Εlli: Επίσης υπάρχει αποκλεισμός των κοριτσιών από κάποιες σχολές, από συγκεκριμένα επαγγέλματα, για παράδειγμα ένα κορίτσι δεν μπορεί να γίνει μηχανικός, δικαστής ή δικηγόρος. Πιστεύεται ότι οι γυναίκες είμαστε πολύ συναισθηματικές, ελαφρόμυαλες, ότι δεν μπορούμε να αντεπεξέλθουμε στις απαιτήσεις αυτών των επαγγελμάτων.

Siyavash: Ακόμα δεν υπάρχει καμία προστασία και υποστήριξη εάν η οικογένεια δεν θέλει να σε υποστηρίξει, εάν θέλει ένα κορίτσι να σπουδάσει σε σχολή που δεν βρίσκεται στην πόλη της, γιατί δεν υπάρχουν εστίες. Με αυτόν τον τρόπο αποθαρρύνονται οι γυναίκες από το να σπουδάσουν.

Βλέπουμε πάντως ότι η εξέγερση ξεκίνησε από τις γυναίκες, αλλά και πολλοί γενναίοι άντρες κατεβαίνουν στον δρόμο και υπερασπίζονται το δικαίωμα των γυναικών στην αυτοδιάθεση.

Siyavash: Βέβαια, το να αντιπαρατίθεσαι με αυτές τις σκοταδιστικές και απολυταρχικές απόψεις και πρακτικές δεν είναι θέμα φύλου αλλά ηθικής συγκρότησης και επιλογής του σε τι κοινωνία θες να ζεις. Ήταν σοκαριστικό και πολύ τραυματικό για μένα όταν, ως ένα μικρό αγόρι 7-8 χρόνων, έπρεπε να συνοδεύω τη μάνα μου σε οποιαδήποτε συνδιαλλαγή με δημόσιες υπηρεσίες, επειδή ήμουν «ο άντρας» και περίμεναν από έμενα να την ελέγχω, να της δίνω εντολές, να την εξουσιάζω. Και ψυχολογικά αυτό είναι ένα τεράστιο βάρος που σε σημαδεύει σαν παιδί. Μεγαλώνοντας ήξερα ότι δεν θέλω να ζω αυτό το χάλι.

Εlli, πες μας κάποια πράγματα για το πώς ήρθες στην Ελλάδα, πώς είναι η ζωή σου εδώ.

Elli: Φεύγοντας από το Ιράν το 2017, κατέληξα στη Σερβία και στην Ελλάδα ήρθα το 2019 περπατώντας. Στην αρχή ήμουν άστεγη, για καιρό έμενα στην πλατεία Βικτωρίας, κοιμόμουν κάτω για 8 μήνες και μετά για δύο χρόνια έμενα στον καταυλισμό προσφύγων στον Ελαιώνα. Ήταν απαίσια, είχα πάθει βαριά κατάθλιψη, γιατί εκτός των άλλων με βίασαν στην Αθήνα. Για δύο χρόνια, λόγω της κατάθλιψης, ήμουν μέσα σε ένα κοντέινερ στον Ελαιώνα και δεν βγήκα έξω από τον καταυλισμό καθόλου. Μετά, για καλή μου τύχη, βρέθηκε ένας οργανισμός, η refocusmedialabs και με βοήθησε, μου έδωσε την ευκαιρία να κινηματογραφήσω ξανά, να μάθω εκεί πολλά πράγματα και έτσι ξαναβγήκα στη ζωή. Έγινε και ένα ντοκιμαντέρ με αυτό που μου συνέβη, με τον βιασμό μου, που για μένα ήταν πολύ σημαντικό να το αποτυπώσω αυτό που μου συνέβη. Τώρα πλέον δουλεύω σαν συντονίστρια εκπαίδευσης και visual designer/filmmaker στην refocusmedialabs.

Πλέον τα πράγματα είναι καλύτερα για σένα εδώ. Στο Ιράν όμως; Πώς το βιώνει μια Ιρανή γυναίκα που έχει φτιάξει τη ζωή της σε μια ξένη χώρα; Σε αφορά αυτό που γίνεται στη χώρα σου; 

Εlli: Εννοείται, αρχικά επειδή η οικογένειά μου είναι πίσω και με πονάει αυτό που γίνεται. Κανείς από εμάς δεν θα ησυχάσει εάν δεν αλλάξει το απολυταρχικό καθεστώς στο Ιράν. Ακόμα και εδώ που είμαι κινδυνεύω να μου επιτεθούν, να με χτυπήσουν να με κλέψουν. Επιτίθενται σε ένα σωρό κόσμο που είναι αντικαθεστωτικοί. Είδαμε τι έγινε με τη Masih Alinejad (σ.σ. η Masih Alinejad είναι Ιρανοαμερικανίδα δημοσιογράφος και συγγραφέας, γνωστή για την κριτική της κατά του ιρανικού καθεστώτος. Τον Αύγουστο, άγνωστος συνελήφθη με γεμάτα όπλα κοντά στο σπίτι της στις ΗΠΑ).

Ισχύει και ειλικρινά σοκαρίστηκα όταν μετά από τόσα χρόνια αποπειράθηκαν να δολοφονήσουν τον Σαλμάν Ρουσντί, τον συγγραφέα των Σατανικών Στίχων, κατά τη διάρκεια εκδήλωσης στη Νέα Υόρκη. Τόσα χρόνια μετά; Γιατί;

Siyavash: Εναντίον του Ρουσντί είχε εκδοθεί Φατβά, ένα πανίσχυρο νομικό διάταγμα που είναι εντολή θανάτου. Αυτό δεν εκπνέει ποτέ. Ισχύει και πρέπει να εκτελεστεί σύμφωνα με το Κοράνι. Για αυτό και η απόπειρα δολοφονίας τόσα χρόνια μετά. Σε πολλές χώρες έχουν γίνει επιθέσεις εναντίον Ιρανών με εντολή του ιρανικού κράτους. Στην Αίγυπτο, την Τουρκία, στο Αφγανιστάν, σε κουρδικές επαρχίες.

Υπάρχουν κατηγορίες από αστυνομικούς της Αστυνομίας Ηθών, ανώνυμες βέβαια, ότι επίτηδες τους στέλνουν σε πολυσύχναστα μέρη όπου θα υπάρχουν «παρατυπίες» έτσι κι αλλιώς. Ισχύει;

Hengameh: Παντού κάνουν ελέγχους. Παντού βρίσκεις τα πάντα. Πριν τον Αχμαντινετζάντ δεν ήξερα τι ήταν η Αστυνομία Ηθών. Είχα μια τραγική εμπειρία τότε. Ήμουν με τον φίλο μου, είχε γενέθλια, ήμασταν έξω παρέα τέσσερα κορίτσια και δύο αγόρια. Μία εκ των οποίων ήταν παντρεμένη αλλά ο άντρας της δούλευε οπότε δεν μπορούσε να έρθει. Σβήσαμε κεράκια, κόψαμε τούρτα και ξαφνικά ήρθε η Αστυνομία και μας συνέλαβε. Εμείς νομίζαμε ότι θα πηγαίναμε στο τμήμα, θα καλούσαν τους δικούς μας, θα υπογράφαμε και κάποια χαρτιά και θα φεύγαμε. Όμως, ενώ ήρθαν οι δικοί μας, ήρθε και ο άντρας της φίλης και είπε ότι ήταν ενήμερος για το πού και με ποιους ήταν, παρ’ όλα αυτά… μας έβαλαν φυλακή! Δύο μέρες μετά πήγαμε στο δικαστήριο και η επίσημη ποινή ήταν 80 βουρδουλιές και για τη φίλη που ήταν παντρεμένη, ήταν θάνατος διά λιθοβολισμού. Ο άντρας της είχε σοκαριστεί και έλεγε συνέχεια στον δικαστή πως ήξερε πού ήταν η γυναίκα του και ήταν εκεί με την έγκρισή του και ο δικαστής του έλεγε «φύγε από εδώ, μη μου μιλάς έτσι, είσαι ασεβής, θα σε στείλω κάπου που δεν θα μπορούν να σε βρουν». Και ο άντρας της ήταν πανικοβλημένος, και έδωσαν πάρα πολλά λεφτά ώστε ο δικηγόρος να δωροδοκήσει τον δικαστή. Κάναμε έφεση και δόθηκε αναστολή 5 ετών στην ποινή. Αλλά με την αίρεση ότι οτιδήποτε και να έκανε το οποίο να ήταν ενάντια στις επιταγές του Ισλάμ, ποτό, ναρκωτικά, έξοδο σε μπαρ, η ποινή θανάτου θα εκτελούνταν κανονικά. Όλη η συναλλαγή βέβαια μεταξύ του δικηγόρου και των δικαστών έγινε υπόγεια. Κάτω από το τραπέζι.

Εlli: H καλύτερή μου φίλη λέγεται Mozhgan Keshavarz, είναι 39 ετών, και συνελήφθη στις 25/4/2019 μέσα στο σπίτι της επειδή είχε δημοσιοποιήσει ένα βίντεο στο οποίο μια μέρα που ήταν στο μετρό δεν φορούσε χιτζάμπ, και πήγε η Aστυνομία Ηθών να της κάνει παρατήρηση, η Mozhgan έδωσε ένα λευκό λουλούδι στους αστυνομικούς και είπε στις γυναίκες αστυνομικίνες: «Εγώ σέβομαι το ότι εσείς θέλετε να τη φοράτε, δεχθείτε την απόφασή μου να μην τη φοράω, σεβαστείτε με κι εσείς ως γυναίκα». Το ανέβασε στο διαδίκτυο και ένα μήνα μετά συνελήφθη. Η κατηγορία που της απαγγέλθηκε ήταν αυτή της συνωμοσίας ενάντια στην εθνική ασφάλεια και της προπαγάνδας ενάντια του καθεστώτος και η ποινή που της επιβλήθηκε ήταν 23 χρόνια. Στη φυλακή βασανίστηκε, βιάστηκε και φυλακίστηκε στο τμήμα με τους κρατούμενους για βαριά εγκλήματα όπως φόνοι κ.λπ. Μέσα στη φυλακή της επιτέθηκε μία έγκλειστη για φόνο και την έστειλε στο νοσοκομείο. Το αντιλαμβάνεσαι; Βάζεις έναν νέο, μορφωμένο άνθρωπο στη φυλακή με φονιάδες γιατί δεν φορούσε χιτζάμπ. Είναι τρελό.  Αποφυλακίστηκε με όρους 2 χρόνια μετά, τώρα πλέον είναι μια από τις πιο γνωστές ακτιβίστριες ενάντια στην υποχρεωτικότητα του χιτζάμπ.

Shiavash: Υπάρχουν τόσο πολλές τέτοιες περιπτώσεις καταγεγραμμένες από ΜΚΟ για τα δικαιώματα του ανθρώπου. Και βέβαια, να μην ξεχνάμε και τις διώξεις που υφίσταται η LGBTQ κοινότητα (σ.σ. rainbow society στο Ιράν).

Hengameh, η σχέση σου με τη θρησκεία ποια είναι; Η οικογένειά σου είναι θρησκευόμενη;

Hengameh: Η δική μου οικογένεια όχι, αλλά η οικογένεια του πατέρα μου ήταν πολύ θρησκευόμενη. Τώρα, όπως οι νεότερες γενιές, δεν πιστεύουν πια. Υπερέβαλλαν τόσο πολύ με τη θρησκευτική καταπίεση ώστε ο κόσμος μπούχτισε και λίγο λίγο άρχισαν να καταλαβαίνουν τι πραγματικά συμβαίνει. Εγώ πίστευα στον Θεό. Διάβαζα το Κοράνι, προσευχόμουν, ήμουν από αυτούς που δεν άντεχα να ακoύσω ότι δεν υπάρχει Θεός. Χρειάστηκαν πολλά χρόνια, σταμάτησα να πιστεύω αργά, στα 22 μου. Είδα ότι όλο αυτό ήταν ένα σόου. Η πίεση στο πανεπιστήμιο, στην κοινωνία, στις συναναστροφές μου με τους ανθρώπους, όλο αυτό ήταν ένα σόου. Ήταν σαν μια μέρα να αποκαλύφθηκαν όλα. Μια μέρα έπεσε η κουρτίνα.

Aκόμα και τη στιγμή του γάμου σου αυτό το πατριαρχικό και ισοπεδωτικό για τις γυναίκες σύστημα την κάνει να μοιάζει αποκρουστική. Δεν μπορείς να πεις ότι δεν θέλεις, ότι δεν αξιώνεις τίποτα από τον άλλον. Εγώ όταν παντρεύτηκα, είπαμε οκ, ότι μου δίνει ένα λουλούδι, θέλαμε να είναι κάτι συμβολικό για να μην ενέχει τον χαρακτήρα της οικονομικής συνδιαλλαγής. Δεν το δέχτηκαν. Ο δημόσιος λειτουργός που μας πάντρεψε, είπε στον μέλλοντα σύζυγό μου μπροστά στη μούρη μου: «Πρέπει να την αγοράσεις». Εντέλει χρησιμοποιήσαμε δύο κέρματα που είχαμε μαζί μας και «με αγόρασε»… Πολλά νέα ζευγάρια επιλέγουν να μην παντρευτούν εξαιτίας αυτού. Οι προσδοκίες και οι προϋποθέσεις είναι τέτοιες που δεν τις αντέχεις ψυχολογικά και οικονομικά. Για αυτό και οδηγούνται στη λύση του λευκού γάμου.

Και είναι μόνο αυτό το θέμα εδώ; Ακούγοντας έναν Ιρανό πολιτικό επιστήμονα, τον Ali Fathollah-Nejad στο BBC, έλεγε ότι οι γυναίκες ήταν τα πρώτα θύματα αφού τις στοχοποίησαν οι νόμοι, αλλά τώρα πλέον οι διαδηλώσεις στοχεύουν το πολιτικό σύστημα. Είναι έτσι;

Siyavash: Ναι, βέβαια, είναι συνολικότερο το ζήτημα. Οι διαμαρτυρίες δεν επικεντρώνονται αποκλειστικά στα «δικαιώματα των γυναικών» ή στην «ισλαμική καταπίεση». Αφορούν επίσης στην επιδεινούμενη κοινωνικοοικονομική κατάσταση που προκύπτει τόσο από τις κυρώσεις των ΗΠΑ όσο και από μια ολοένα και πιο νεοφιλελεύθερη οικονομική πολιτική, που έχει οδηγήσει σε μαζική ανεργία και συστηματική διαφθορά εντός της κυβέρνησης. Το Ιράν είναι μια τεράστια χώρα 85 εκατ. κατοίκων που η παραγωγική της ικανότητα μειώνεται διαρκώς. Ισχυρίζονται ότι έχουμε μεγάλη παραγωγή αλλά αυτό δεν το βλέπουμε. Έχουμε πολεμική βιομηχανία, ναι, αλλά όχι αξιόλογη παραγωγή σε άλλους τομείς».

Ένας αξιωματούχος της ιρανικής πρεσβείας μου είχε πει πριν χρόνια ότι παρ’ όλες τις οικονομικές κυρώσεις που υπέστη από τη Δύση, το Ιράν παράγει από βίδα μέχρι αεροπλάνα, και ότι κάπως έτσι επιβίωσε η χώρα. Αληθεύει;

Siyavash: Όχι, δεν ισχύει. Μάλιστα, όταν στο πλαίσιο της προσπάθειας που είχε γίνει για βελτίωση των σχέσεων των δύο χωρών, είχαν βρεθεί ο Ροχανί με τον Ομπάμα, η πρώτη συμφωνία με το που σταμάτησε το εμπάργκο ήταν να πάρουν αεροπλάνα γιατί είχαμε ανάγκη για επιβατηγά αεροπλάνα (Airbus and Boeing).

Αν ρωτήσεις στην Ελλάδα, από τον ανώτερο κυβερνητικό αξιωματούχο μέχρι τον τελευταίο πολίτη -γεγονός που βασίζεται βέβαια στην πολιτική των τελευταίων δεκαετιών, σε ανακοινώσεις της Ιρανικής πρεσβείας κ.λπ.- όλοι θα συμφωνήσουν ότι το Ιράν είναι ένα κράτος ξεκάθαρα εναντίον της Αμερικής. Είναι αλήθεια ή ιδεοληψία; Και ποια είναι η απάντησή σας σε αυτούς που ερμηνεύουν την επανάσταση που παρακολουθούμε τώρα να διαδραματίζεται στο Ιράν, ως κάποιον σκοτεινό δάκτυλο της Δύσης και του ΝΑΤΟ;

Siyavash: Είμαστε ξεκάθαρα απέναντι σε κάθε μορφή επιβολής και εξωτερικής παρέμβασης από μια χώρα σε μια άλλη. Αυτό που κάνουν οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ δεκαετίες τώρα είναι απαράδεκτο, μη αποδεκτό. Αλλά αυτοί που βλέπουν σκωπτικά την εξέγερση ή και εναντιώνονται κιόλας επειδή θεωρούν ότι είναι υποκινούμενη από τις ΗΠΑ, αγνοούν τι γίνεται στο εσωτερικό μιας χώρας όπως το Ιράν. Η κατάσταση εκεί είναι φριχτή. Αλλά και εσύ τι κάνεις; Το Ιράν φέρεται σαν αποικιοκράτης σε όσους ανήκουν σε μειονότητες. Τι γίνεται, ας πούμε, με τους κατοίκους των αραβικών περιοχών; Με τους Κούρδους; Τους Λουρ; Τους κατοίκους του Balochistan; Τους Εβραίους; Τους προερχόμενους από την Τουρκία; Οι νέοι άνθρωποι από το Balochistan θα πρέπει να πάνε σε άλλες περιοχές για να αναζητήσουν εργασία. Υπάρχει μια κατάσταση που παραπέμπει σε εσωτερική αποικιοκρατία. Υπάρχουν οικονομικές κυρώσεις εναντίον ανθρώπων που κατάγονται από ευρωπαϊκές χώρες. Υπάρχει μια νοοτροπία, όλα είναι οικοδομημένα στη βάση σαν να είναι σε κατάσταση κινδύνου μονίμως η χώρα. Το πρώτο βράδυ που ήμουν στον στρατό, ήρθε ο λοχαγός και μου είπε: «Είσαι Κούρδος, πολεμούσαμε τους γονείς σου στο βουνό, είστε κατά του καθεστώτος». Αυτή είναι η νοοτροπία. Έχουν εξαλείψει τα ονόματα των περιοχών. Στo Balochistan εκατοντάδες χιλιάδες δεν έχουν καν έγγραφα ταυτοποίησης της ιθαγένειας. Είναι σαν το καθεστώς να κυνηγάει μονίμως τον αόρατο εχθρό. Από το σχολείο μαθαίνουμε να μισούμε την Αμερική. H οικογένειά μου ζούσε σε γειτονιά με χριστιανούς. Τώρα πια δεν υπάρχει κανένας. Οι Εβραίοι; Οι Κούρδοι; Τι έγινε με αυτούς; Είναι δύσκολο για τον δυτικό κόσμο να το καταλάβει, αλλά θα το θέσω ως εξής: το Πολιτικό Ισλάμ είναι ένας γενικός τίτλος που αναφέρεται σε αυτό το κίνημα που βλέπει το Ισλάμ ως το κύριο όχημα για μια δεξιά αναδιάρθρωση της άρχουσας τάξης και τη δημιουργία ενός αντιαριστερού κράτους, σε αυτές τις κοινωνίες. Ως εκ τούτου, έρχεται αντιμέτωπη και ανταγωνίζεται άλλους πόλους στον καπιταλιστικό κόσμο, άλλα ηγεμονικά μπλοκ, για το μερίδιό του στην εξουσία και την επιρροή του στην παγκόσμια καπιταλιστική τάξη πραγμάτων. Αυτό το Πολιτικό Ισλάμ δεν έχει απαραίτητα δεδομένη ή καθορισμένη ισλαμική νομολογία και σχολαστικά συγκεκριμένο περιεχόμενο. Δεν είναι απαραίτητα φονταμενταλιστικό και δογματικό, περιλαμβάνει ένα ποικίλο και ευρύ φάσμα δυνάμεων - από την πολιτική έως την ιδεολογική ευελιξία και τον πραγματισμό. Επίσης ο πολύς κόσμος αγνοεί το γεγονός ότι το καθεστώς στο Ιράν δεν είναι αντιιμπεριαλιστικό αλλά απλώς και μόνο αντιαμερικάνικο και αντιδυτικό, με πολύ μεγάλη δόση υποκρισίας, αν σκεφτείς ότι τα παιδιά των στελεχών του καθεστώτος φεύγουν για να σπουδάσουν στις ΗΠΑ, στον Καναδά, δουλεύουν σε μεγάλες πολυεθνικές, αγοράζουν σπίτια στις μεγαλύτερες δυτικές πόλεις.

Hengameh: Αναρτούν φωτογραφίες στα κοινωνικά δίκτυα χωρίς χιτζάμπ, τα κορίτσια εμφανίζονται σχεδόν γυμνές. Και καλά κάνουν, κανείς δεν τις κρίνει για αυτό, αλλά η υποκρισία με εξοργίζει. Γιατί, από την άλλη, εμείς χάνουμε τους ανθρώπους μας, επειδή φάνηκαν κάποιες τούφες μαλλιών.

Siyavash: Όλα αυτά δεν είναι φήμες, είναι η ζωή τους, οι αποφάσεις τους.

Hengameh: Στο Ιράν κόβουν ή λογοκρίνουν το ίντερνετ και ο άλλος πάει στην Αμερική και ιδρύει τεράστια εταιρεία για VPN. Είναι fucking good business.

Είναι αλήθεια ότι στη Λατινική Αμερική βλέπουμε ότι τα παιδιά των αξιωματούχων παίρνουν υποτροφίες για τα κορυφαία οικονομικά πανεπιστήμια του φιλελευθερισμού, ότι διάγουν αμερικανικό τρόπο ζωής και ότι αυτές τις πολιτικές εφαρμόζουν επιστρέφοντας στις χώρες τους, αλλά τουλάχιστον δεν υπάρχει αυτό το επίπεδο υποκρισίας. Στο Ιράν είναι πολύ αντιφατικό αυτό που γίνεται.

Siyavash: Είναι πολλές φορές αρκετά δύσκολο ακόμη και για εμάς που ζούμε στη χώρα αυτή να το εξηγήσουμε. Ουσιαστικά η ζωή στο Ιράν διαμορφώνεται σε τρία διαφορετικά επίπεδα: Το πρώτο είναι αυτό που φαίνεται, αυτό που δείχνει, που αφήνει να φανεί το καθεστώς. Το δεύτερο είναι αυτό που πρέπει να φαίνεται από τους πολίτες. Και το τρίτο αυτό που υπάρχει κάτω από την επιφάνεια, αυτό που συμβαίνει στα αλήθεια. Στη δεκαετία του ’90, όταν κυβερνούσαν οι ρεφορμιστές, υπήρξαν κάποια πολύ διάσημα τηλεοπτικά shows, καλογυρισμένα, που άρεσαν πολύ στην πλειοψηφία της ανώτερης κοινωνίας, είχαν μεγάλη αποδοχή και παρουσίαζαν τον αμερικανικό τρόπο ζωής. Ήταν εύλογο να αναρωτιόμαστε λοιπόν, γιατί δεν ζούμε κι εμείς ελεύθερα. Το παράδοξο ήταν ότι την ίδια στιγμή υπήρχε το σύνθημα “Death to America”. Ήρθε ο πρωταγωνιστής μιας τέτοιας σειράς στο Ιράν και όταν ήταν να επιστρέψει πίσω, τον ρώτησαν: Είναι ασφαλές για σένα να γυρίσεις στις ΗΠΑ; Κι αυτός βέβαια γέλασε απορημένος και απάντησε καταφατικά».

H ατζέντα της αριστεράς στο Ιράν σήμερα, εκτός από την κατάργηση του χιτζάμπ, τα δικαιώματα των γυναικών και τα αιτήματα για την αποϊσλαμοποίηση και φιλελευθεροποίηση του καθεστώτος, ποια είναι; Υπάρχουν παράλληλα με τα κοινωνικά και δικαιωματικά αιτήματα και αιτήματα που να ακουμπούν στην οικονομική και ταξική σφαίρα, αλλά από την παραδοσιακά αριστερή οπτική;

Siyavash: Εννοείται. Ένας από τους κυριότερους άξονες στην προεκλογική εκστρατεία του Ρόχανι ήταν και το ξερίζωμα της αριστερής νοοτροπίας από την ιρανική κοινωνία. To χτύπημα στους αριστερούς ήταν συνεχές. Ακόμη και με τους ρεφορμιστές, με τον Χαταμί, είχαν χτυπηθεί δύο μεγάλα κινήματα αριστερών φοιτητών με κορυφαίο αυτό το 1999. Εκείνες οι πέντε μέρες είχαν μείνει γνωστές ως το Fajeh Kuye Daneshgah ή η «τραγωδία του πανεπιστημιακού κοιτώνα». Για εμάς ήταν αυτές οι διαδηλώσεις οι αντίστοιχες με αυτές στην πλατεία Τιενανμέν. Πάνω από 250 φοιτητές είχαν τραυματιστεί. Έτσι, οι διαμαρτυρίες τώρα δεν εστιάζονται αποκλειστικά στα «δικαιώματα των γυναικών» ή στην «ισλαμική καταπίεση», αλλά επίσης αφορούν την επιδείνωση της κοινωνικοοικονομικής κατάστασης που προκύπτει τόσο από τις κυρώσεις των ΗΠΑ όσο και από μια ολοένα και πιο νεοφιλελεύθερη οικονομική πολιτική που έχει αποτέλεσμα  την νεοφιλελεύθερη στροφή του Ιράν, που στερεί από τους ανθρώπους την καθημερινή διαβίωσή τους και παραχώρησε όλα αυτά τα χρόνια ανυπολόγιστο πλούτο στη μειοψηφική καθεστωτική τάξη. Στο Ιράν η ιδιωτικοποίηση της οικονομίας κατοχυρώνεται στο Σύνταγμα (άρθρο 44). Να σκεφτείς ότι το σύνθημα στις διαδηλώσεις όταν έπεσε ο Σάχης, ήταν: «Ψωμί - Εργασία - Ελευθερία - Γενική Συνέλευση». Και το ίδιο είναι και σήμερα στις απεργίες. Η χώρα έχει τεράστιες βιομηχανικές μονάδες και το αν αυτές θα είναι κρατικές ή θα ιδιωτικοποιηθούν και με τι όρους για τους εργαζόμενους έχει τεράστια σημασία. Τους ενδιαφέρει να πουν ότι οι ιδιωτικοποιήσεις θα ωφελήσουν τελικά τους φτωχούς και θα αναπτύξουν την οικονομία. Ναι, σε όλες τις άλλες χώρες ζήσαμε τι σημαίνουν αυτές οι λέξεις...

Τώρα πλέον, όπως είπατε και πριν, η κοινωνία στο Ιράν είναι πιο ανοιχτή. Σε τι οφείλεται αυτό; Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν ουσιαστικά σε αυτό που βλέπουμε σήμερα; Γιατί είναι φανερό ότι υπάρχει διάρκεια και καμία διάθεση υπαναχώρησης.

Hengameh: Αυτή τη φορά είναι διαφορετικά γιατί η κοινωνία αλλάζει. Μαθαίνει περισσότερο, μορφώνεται περισσότερο, μοιράζεται πράγματα. Είναι πιο ανοιχτή πλέον. Η αλλαγή οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο διαδίκτυο. Όταν ήμουν παιδί σε όλα τα σπίτια υπήρχαν βιντεοταινίες, αλλά ήταν παράνομο να τις έχεις. Δεν μπορούσες να έχεις δορυφορική, αλλά παρ’ όλα αυτά πολλοί είχαν. Θυμάμαι να πηγαίνω στο σπίτι φίλης να δούμε ταινία και ο πατέρας μου να την κρύβει μέσα σε μια κουβέρτα. Ήταν σαν να μεταφέρεις ναρκωτικά. Μετά ήρθε η δορυφορική, μετά το ίντερνετ. Μας άνοιξε ένα παράθυρο στον κόσμο, για να μάθουμε, να γνωρίσουμε, να παρατηρήσουμε, να αναλύσουμε.

Siyavash: Επίσης η μετανάστευση. Όχι μόνο εμείς που φύγαμε για να αναζητήσουμε έναν άλλο τρόπο ζωής, αλλά φεύγουν και πολλοί νέοι για να σπουδάσουν, γιατί στο Ιράν το επίπεδο σπουδών έχει πέσει κατακόρυφα. Πολλοί καθηγητές έχουν φύγει και η ποιότητα του διδακτικού προσωπικού δεν είναι πλέον η ίδια. Πολλοί φεύγουν και σπουδάζουν στην Τουρκία, στην Αρμενία, στη Σιγκαπούρη, στη Μαλαισία, στο Αζερμπαϊτζάν. Βέβαια το να φύγεις από τη χώρα νόμιμα κοστίζει, αφού πρέπει να πληρώσεις φόρο και κάθε χρόνο το κάνουν ακόμη πιο ακριβό, ώστε να αποθαρρύνουν τις πλατιές μάζες να εγκαταλείψουν τη χώρα. Ελπίζουμε ότι είναι κοντά η μέρα που η χώρα θα έχει δημοκρατική διακυβέρνηση και δεν θα χρειάζεται να φεύγει όποιος δεν μπορεί να ανασάνει εκεί.

Τώρα σε τι ελπίζετε; Τι προσδοκάτε αλλά και τι περιμένετε με ρεαλιστικούς όρους;

Siyavash: Πολιτικά δεν μπορούν να απαντήσουν σε βασικά ζητούμενα της κοινωνίας. Δεν μπορούν να ζητάνε πλήρη εφαρμογή μέτρων όπως η χιτζάμπ και το ξέρουν. Το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω. Η ιρανική κοινωνία γίνεται όλο και πιο ριζοσπαστική και πολωμένη κάθε μέρα. Πλέον έχουν μπει και οι εργατικές ενώσεις με απεργίες, γίνεται όλο και πιο μαζικό. Έρχεται η Gohar Eshghi, μητέρα του Sattar Beheshti, εργάτη, ακτιβιστή και blogger που βασανίστηκε και πέθανε το 2012 επειδή έγραψε και άσκησε κριτική στο ισλαμικό καθεστώς, και ενθαρρύνει το λαό του Ιράν να συμμετάσχει στις διαδηλώσεις αντί να μείνει απαθής στο σπίτι. Η Eshghi, μετά τη δολοφονία του γιου της από την Αστυνομία και κατά τη διάρκεια αυτών των ετών, έχει γίνει ένα από τα κύρια πρόσωπα της αναζήτησης δικαιοσύνης και της δίωξης των δολοφόνων του γιου της. Απειλήθηκε επανειλημμένα και συνελήφθη από τις αρχές. Τώρα, στα 80 της, βγάζει τη μαντίλα της και καλεί κόσμο στους δρόμους… Η εξέγερση είναι πλέον υπόθεση όλων στο Ιράν.

Elli: Είναι συγκινητική και η συμπαράσταση του κόσμου, και εδώ στην Ελλάδα. Πριν από μερικές μέρες, σε μια συγκέντρωση στη Βικτώρια, με πλησίασε μια νεαρή κοπέλα και μου είπε: «Κι εγώ έκοψα τα μαλλιά μου, θα νικήσετε, οι γυναίκες στο Ιράν μας εμπνέουν! ΓΥΝΑΙΚΑ - ΖΩΗ -ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ!». Ήταν πολύ συγκινητικό και μου έδωσε κουράγιο.

Siyavash, Elli, Hengameh, σας ευχαριστώ πολύ. Όπως λέμε και στην Ελλάδα, είναι δίκαιο - ας γίνει πράξη.

Φωτογραφίες: Yorgos Karailias

Ακολουθήστε το 20/20 Magazine στο Google News, στο Facebook, το Twitter και το Instagram.
ΠΡΟΒΟΛΗ