Την Τρίτη (25/10) δημοσιεύτηκε από τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης Έκθεση του Missing Migrate Project, σύμφωνα με την οποία περισσότεροι από 29.000 πρόσφυγες και μετανάστες έχασαν τη ζωή τους στην Ευρώπη από το 2014 έως το 2021. Μάλιστα, οι 5.684 εξ αυτών έλαβαν χώρα το 2021, σύμφωνα με την ίδια έκθεση. Στην κεντρική Μεσόγειο καταγράφηκαν το 2021 τουλάχιστον 2.836 θάνατοι και εξαφανίσεις, παρουσιάζοντας αύξηση σε σχέση με τους 2.262 θανάτους που καταγράφηκαν μεταξύ 2019-2020.

Η Έκθεση αναδεικνύει τις θλιβερές συνέπειες της προσφυγικής κρίσης, απεικονίζοντας με απόλυτο ρεαλισμό τον εκτροχιασμό στη διαχείριση του μεταναστευτικού στην γηραιά ήπειρο τα τελευταία χρόνια. Όπως αναφέρει, από το 2021 έχει καταγραφεί αύξηση στον αριθμό θανάτων σε πολλές ευρωπαϊκές διαδρομές, σε σύγκριση με τα προηγούμενα χρόνια, ιδίως δε στα χερσαία σύνορα Ελλάδας - Τουρκίας, όπου έχουν σημειωθεί 126 θάνατοι, εκ των οποίων οι 58 σχετίζονται με παράνομες επαναπροωθήσεις (pushbacks).

Επίσης, καταγράφηκε αυξημένος αριθμός θανάτων και στην διαδρομή του Ατλαντικού, από τη Δυτική Αφρική προς τα Κανάρια Νησιά της Ισπανίας, όπου οι άνθρωποι που έχασαν τη ζωή τους ανέρχονται στους 1.532 για το 2021.

Αυτά τα στοιχεία ενδέχεται να μην απεικονίζουν την πραγματικότητα, καθώς όπως αναφέρουν οι ερευνητές, ο απολογισμός μπορεί να είναι υπομετρημένος, λόγω της δυσκολίας συλλογής δεδομένων για σκάφη που εξαφανίζονται στη θάλασσα χωρίς μάρτυρες, δεδομένου ότι οι μαρτυρίες είναι πολύ σημαντικές σε τέτοιες περιπτώσεις. Στην έρευνα καταγράφηκαν 252 θάνατοι βάσει αναφορών επιζώντων.

Ο ρόλος των pushbacks στην αύξηση των θανάτων

Πέραν της αποτυχίας παροχής επαρκών ασφαλών οδών έλευσης μεταναστών, η Έκθεση επισημαίνει ότι πολλοί από τους θανάτους στις διαδρομές προς την Ευρώπη, θα μπορούσαν να είχαν αποτραπεί με την άμεση και αποτελεσματική παροχή βοήθειας στους μετανάστες που βρίσκονται σε κίνδυνο.

Τα pushbacks είναι πράνομα βάσει του Διεθνούς Δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αφού παραβιάζουν το δικαίωμα αίτησης ασύλου και την αρχή που απαγορεύει την επιστροφή οποιουδήποτε σε μέρος όπου θα απειλούταν η ζωή του, θα αντιμετώπιζε βασανιστήρια ή κίνδυνο δίωξης.

Η Έκθεση αναφέρει συνολικά 97 θανάτους που σχετίζονται με παράνομες επαναπροωθήσεις και επισημαίνει πως «τέτοιες περιπτώσεις είναι σχεδόν αδύνατο να επαληθευτούν πλήρως λόγω της έλλειψης διαφάνειας, της έλλειψης πρόσβασης και της εξαιρετικά πολιτικοποιημένης φύσης τέτοιων γεγονότων, και ως εκ τούτου αυτοί οι αριθμοί μπορεί να είναι υποεκτιμημένοι του πραγματικού αριθμού θανάτων».

Τα pushbacks στην Τουρκία έχουν τραγικές συνέπειες

Ταυτόχρονα, την Δευτέρα (24/10) κοινοποιήθηκε Έκθεση από τη μη κυβερνητική οργάνωση Human Rights Watch, η οποία καταρρίπτει το αφήγημα της ελληνικής κυβέρνησης ότι η Τουρκία είναι ασφαλής τρίτη χώρα για τους πρόσφυγες. Πάνω σε αυτό το, όχι και τόσο δόκιμο, δεδομένο, στηρίζονται οι απορρίψεις των αιτήσεων ασύλου, τουλάχιστον τα δύο τελευταία χρόνια, με την κυβέρνηση να ισχυρίζεται ότι κανένας λόγος δεν υπάρχει για να βρίσκονται πρόσφυγες και μετανάστες στην Ελλάδα, όταν η Τουρκία είναι ο «παράδεισος». 

Η Human Rights Watch παρουσίασε λοιπόν μια σειρά από τεκμήρια, τα οποία καταρρίπτουν τους ισχυρισμούς της ελληνικής κυβέρνησης και καταγράφουν κακοποιητικές συμπεριφορές από τις τουρκικές αρχές σε βάρος Σύριων προσφύγων, οι οποίες, προφανώς, δεν συνάδουν με το διεθνές δίκαιο, αλλά παράλληλα εκθέτουν την Ελλάδα για την απόφασή της.

Σύμφωνα πάντα με τη Human Rights Watch, οι τουρκικές αρχές αυθαίρετα συνέλαβαν, κράτησαν και απέλασαν εκατοντάδες Σύριους πρόσφυγες, άντρες και αγόρια, στη Συρία μεταξύ Φεβρουαρίου και Ιουλίου 2022.

Οι απελαθέντες Σύριοι συλλαμβάνονταν από Τούρκους αξιωματούχους στα σπίτια, στους χώρους εργασίας τους και στον δρόμο, κρατούνταν υπό άθλιες συνθήκες, οι περισσότεροι κακοποιούνταν, αναγκάζονταν να υπογράψουν έντυπα οικειοθελούς επιστροφής, οδηγούνταν σε συνοριακά σημεία διέλευσης με τη βόρεια Συρία και αναγκάζονταν να περάσουν υπό την απειλή όπλου.

«Κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου, οι τουρκικές αρχές έχουν συγκεντρώσει εκατοντάδες Σύριους πρόσφυγες, ακόμη και ασυνόδευτα παιδιά, και τους ανάγκασαν να επιστρέψουν στη βόρεια Συρία», δήλωσε η Νάντια Χάρντμαν, ερευνήτρια για τα δικαιώματα των προσφύγων και μεταναστών στο Human Rights Watch. «Παρόλο που η Τουρκία παρείχε προσωρινή προστασία σε 3,6 εκατομμύρια Σύριους πρόσφυγες, φαίνεται τώρα ότι η Τουρκία προσπαθεί να μετατρέψει τη βόρεια Συρία σε χωματερή προσφύγων».

Τον Μάιο του 2022, ο Πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ανακοίνωσε ότι σκοπεύει να εγκαταστήσει ένα εκατομμύριο πρόσφυγες στη βόρεια Συρία, σε περιοχές που δεν ελέγχονται από την κυβέρνηση, παρόλο που η Συρία παραμένει ανασφαλής για τους πρόσφυγες που επιστρέφουν. Πολλοί από αυτούς που επέστρεψαν είναι από περιοχές που ελέγχονται από την κυβέρνηση, αλλά ακόμα κι αν μπορούσαν να φτάσουν σε αυτές, η συριακή κυβέρνηση είναι η ίδια που «παρήγαγε» πάνω από έξι εκατομμύρια πρόσφυγες και διέπραξε σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά των πολιτών της, ακόμη και πριν ξεκινήσουν οι εξεγέρσεις.

Οι απελάσεις αποτελούν μια έντονη αντίθεση με το ιστορικό «γενναιοδωρίας» της Τουρκίας ως χώρας-υποδοχέα περισσότερων προσφύγων από οποιαδήποτε άλλη χώρα στον κόσμο και σχεδόν τέσσερις φορές περισσότερων από ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση, για την οποία η τελευταία έχει παράσχει χρηματοδότηση δισεκατομμυρίων ευρώ για ανθρωπιστική υποστήριξη και διαχείριση της μετανάστευσης.

Μεταξύ του Φεβρουαρίου και του Αυγούστου 2022, η Human Rights Watch πήρε συνέντευξη τηλεφωνικά ή αυτοπροσώπως εντός της Τουρκίας με 37 Σύριους άντρες και 2 αγόρια από τη Συρία που είχαν εγγραφεί για προσωρινή προστασία στην Τουρκία. Η Human Rights Watch πήρε επίσης συνέντευξη από επτά συγγενείς αντρών από τη Συρία και μια γυναίκα πρόσφυγα την οποία οι τουρκικές αρχές απέλασαν στη βόρεια Συρία κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Από τις συνεντεύξεις προέκυψαν όλα όσα αναφέραμε παραπάνω.

Έκκληση προς την Ευρώπη 

Η Human Rights Watch καλεί την Ευρωπαϊκή Ένωση να πιέσει την Ελλάδα ώστε να ακυρώσει την Κοινή Υπουργική Απόφαση, με την οποία η Τουρκία συγκαταλέγεται στις ασφαλείς τρίτες χώρες, προειδοποιώντας πως αν δεν προβεί σε αυτή την κίνηση, θα ακολουθήσει τη νομική οδό.

Η Ελλάδα οφείλει να επανεξετάσει όλες τις αποφάσεις για χορήγηση ασύλου από Σύριους αιτούντες άσυλο και να διευκρινίσει δημόσια ότι η Τουρκία δεν είναι ασφαλής τρίτη χώρα, σύμφωνα με τα κριτήρια που ορίζονται στο άρθρο 38 της Οδηγίας της Ε.Ε. για τις Διαδικασίες Ασύλου.

«Η Ε.Ε. και τα κράτη μέλη της θα πρέπει να αναγνωρίσουν ότι η Τουρκία δεν πληροί τα κριτήριά της για μια ασφαλή τρίτη χώρα και να αναστείλουν τη χρηματοδότηση της κράτησης μεταναστών και των συνοριακών ελέγχων μέχρι να σταματήσουν οι αναγκαστικές απελάσεις. Η κήρυξη της Τουρκίας ως "ασφαλούς τρίτης χώρας" δεν συνάδει με την κλίμακα απελάσεων Σύριων προσφύγων στη βόρεια Συρία. Τα κράτη μέλη δεν θα πρέπει να λάβουν αυτή την απόφαση και θα πρέπει να επικεντρωθούν στη μετεγκατάσταση αιτούντων άσυλο αυξάνοντας τον αριθμό επανεγκατάστασης».