Κείμενο και σκίτσο: Ανεξίτηλο

Ξέρετε γιατί κάνουν καταλήψεις και πορείες μαθητές και φοιτητές;

Γιατί απεργούν οι καθηγητές;

Ξέρετε γιατί δεν θα το μάθετε ποτέ από τα Συστημικά Μέσα;

Ένας μεταπτυχιακός φοιτητής εξηγεί όπως πρέπει, γιατί πρέπει να κατέβουμε μαζί τους στο δρόμο. 

Σήμερα αποφάσισα να εκμεταλλευτώ το πρώτο κενό πρωινό μου μετά από μήνες και να απολαύσω έναν (μεγάλο) περίπατο στο υπέροχο κέντρο της Αθήνας. 

Τι πιο σύνηθες, πετυχαίνω πορεία με μπροστάρηδες φοιτητές και μαθητές να διαμαρτύρονται, αυτή τη φορά άκουσον άκουσον για την «αναθεώρηση του άρθρου 16». 

Άλλη δουλειά δεν έχουν αυτά τα σκασμένα άραγε; Πάλι να χάσουν μάθημα θέλουν με καταλήψεις και πορείες; Τί είναι και τους καίει πια τόσο πολύ αυτό το άρθρο 16; 

Απαντώντας στο τελευταίο ερώτημα, ούτε λίγο ούτε πολύ, ένα από τα σημαντικότερα άρθρα του συντάγματος, που θεσπίζει όχι μόνο την ελευθερία της διδασκαλίας, της έρευνας, της επιστήμης και των τεχνών, θεσπίζει επίσης την ελεύθερη (δημόσια και δωρεάν) πρόσβαση όλων σε αυτές, την ευθύνη του Κράτους για την διάπλαση των πολιτών και το υποχρεώνει να προστατεύει και να ενισχύει τους σπουδαστές όλων των βαθμίδων. 

Θεσπίζει επίσης το αυτοδιοίκητο των πανεπιστημίων, το δικαίωμα των φοιτητών στην συμμετοχή σε φοιτητικούς συλλόγους και τέλος απαγορεύει την σύσταση ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων από ιδιώτες. 

Εναλλακτική απόδοση εφόσον σε αυτή τη χώρα μας αρέσει να παίζουμε με τις λέξεις; 

Απαγορεύει την σύσταση μη κρατικών ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Κάτι, το οποίο προβλέπεται να αλλάξει με την αναθεώρηση του άρθρου 16 στην οποία θέλει να προχωρήσει η κυβέρνηση παρά τις αποτυχημένες έως τώρα σχετικές απόπειρες που έχουν γίνει, αλλάζοντας μια για πάντα το τι σημαίνει πανεπιστήμιο στην χώρα που περηφανεύεται πως γέννησε την δημοκρατία αλλά ο πολιτικός της λόγος είναι της μορφής «γιατί οι άλλοι είναι καλύτεροι;». 

Σε ταληράκια

Από μια σύντομη ανάλυση της ομιλίας του πρωθυπουργού στο Υπ. Συμβούλιο φαίνεται πως κύριο επιχείρημα για την ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημίων είναι η ενίσχυση των δημοσίων ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και της οικονομίας της χώρας (βάση του παραδείγματος της Κύπρου) η οποία θα δέχεται εισροές ξένων φοιτητών ενώ εκπαιδευτικά ιδρύματα του εξωτερικού θα μπορούν να έχουν παραρτήματα υψηλών προδιαγραφών στην Ελλάδα. Ταυτόχρονα οι απόδημοι Έλληνες φοιτητές θα έχουν κίνητρο να επιστρέψουν ενώ η τριτοβάθμια θα απελευθερωθεί από την γραφειοκρατία. Πολύ όμορφα όλα. Ας σηκώσουμε τώρα το χρυσοποίκιλτο πέπλο του πομπώδους λόγου και του μοιραίου ύφους. 

Πρώτον. Το παραμύθι της ενίσχυσης του δημόσιου τομέα και της παράκαμψης της γραφειοκρατίας είναι πλέον θεσπισμένο να ακούγεται πριν από κάθε επιχείρηση ιδιωτικοποίησης. Έως τώρα αυτή η τακτική έχει δώσει μεταξύ άλλων τα τεκνικόλορ τιμολόγια της ΔΕΗ, που οριακά είναι δυσκολότερα στην αποσαφήνιση από την λειτουργία ενός πυρηνικού αντιδραστήρα, τα διόδια που παρέμειναν λειτουργικότατα με χωριά να καίγονται στα 500 μέτρα, ένα μικρό λαθάκι στην συνεννόηση τον προηγούμενο Μάρτη που ανάγκασε γονείς να παραλάβουν τα πτυχία ενώ δεν παρέλαβαν ποτέ τα σώματα των παιδιών τους και εξώσεις για χρέη ύψους όσο η τιμή του ρολογιού του Υπ. Υγείας. Με αυτή την προϊστορία, όποιος πιστέψει πια αυτό το παραμύθι για την υποστήριξη του δημοσίου μέσω της τακτικής «πάρε κόσμε ξεπουλάμε» είναι άξιος της μοίρας του. 

Δεύτερον. Ενίσχυση της οικονομίας της χώρας και αύξηση του ΑΕΠ. Πέρα από το γεγονός ότι το παράδειγμα των αγαπητών γειτόνων με την τραγουδιστή διάλεκτο συνοψίζει όλη την ελληνική κουλτούρα του «Ο Γιαννάκης της κυρά Νίτσας από δίπλα όμως που το κάνει έτσι καλύτερος είναι», είναι αστείο σαν επιχείρημα. Γιατί; Γιατί τα δίδακτρα των μη κρατικών πανεπιστημίων θα είναι ακριβώς αυτό. ΜΗ κρατικά. Θα ανήκουν λοιπόν στον «ιδιοκτήτη», στον οποίο θα απευθύνεται τελικά αυτή η πολυσυζητημένη οικονομική ενίσχυση. Όσο για την επιστροφή των χρημάτων μέσω φορολόγησης…ε αλήθεια τώρα το συζητάμε όντως; 

Ακριβώς την ίδια ανάλυση μπορεί να έχει και το επόμενο επιχείρημα, η φράση πασπαρτού, «ευκαιρία για να ενδιαφερθούν ξένοι επενδυτές για την χώρα». Ακόμα και αν το Χάρβαρντ ιδρύσει παράρτημα στην Ελλάδα, κάτι για το οποίο δεν υπάρχει απ’ όσο γνωρίζουμε καμία σχετική συζήτηση, θα πρόκειται ουσιαστικά για ένα ακαδημαϊκό φραντσαιζ, το οποίο δεν θα διαφέρει σε τίποτα από τις πολυεθνικές που γνωρίζουμε και αγαπάμε.

Η μόνη εμφανής διαφορά θα είναι στο προϊόν που θα προκύπτει από την γραμμή παραγωγής εφόσον αντί για μπλούζες και μπιφτέκια, πλέον θα μιλάμε για επιστήμονες. Όσο για την εισροή ξένων φοιτητών, θα μπορούσε ίσως να γίνει δεκτό σαν επιχείρημα εφόσον πολύ λίγα πανεπιστήμια της χώρας ειδικά στο προπτυχιακό επίπεδο προσφέρουν μαθήματα στα αγγλικά. Είναι αυτονόητο άλλωστε πως θα αλλάξει το Σύνταγμα της χώρας για να μπορεί ο κάθε φοιτητής του εξωτερικού να σπουδάσει αρχαιολογία δίπλα στην Ακρόπολη, αφού ο διορισμός καθηγητών και η οικονομική ενίσχυση των πανεπιστημίων ώστε να μπορούν να προσφέρουν επιπλέον μαθήματα στα αγγλικά κοστίζουν. 

Και τώρα το αγαπημένο μου. Αντί η ελληνική οικογένεια να πληρώνει δίδακτρα σε ξένα ιδιωτικά πανεπιστήμια, γιατί να μην πληρώνει τα αντίστοιχα δίδακτρα στην Ελλάδα; Κατ΄αρχάς θερμά συγχαρητήρια στο άτομο που σκέφτηκε η εν λόγω πρόταση να συμπεριληφθεί στην ομιλία, ή κάνει κρυφά αντιπολίτευση, ή είναι η απόδειξη ότι τα πολιτικά πρόσωπα της χώρας δεν έχουν την παραμικρή ιδέα για το τι συμβαίνει γύρω τους. Για να υπάρξει brain gain, δεν αρκεί απλώς οι φοιτητές να σπουδάσουν στη χώρα, θα πρέπει να παραμείνουν κι όλας.

Σε μια χώρα με τεράστια ποσοστά ανεργίας στους αποφοίτους πανεπιστημίων, ακόμα και να προκηρυχθούν νέες θέσεις εργασίας μέσα στα μη κρατικά πανεπιστήμια, πάλι δεν θα μπορέσουν να λύσουν το πρόβλημα διαχρονικά, καθώς ακόμα και καινούρια ερευνητικά προγράμματα να προκηρύσσονταν κάθε χρόνο ο αριθμός των ατόμων που θα έπρεπε να αποφοιτούν ετησίως ώστε να μην υπάρξει πάλι κορεσμός του «συστήματος» είναι εξαιρετικά μικρός. Για ακόμα μια φορά οι απόφοιτοι θα αναζητήσουν διέξοδο στο εξωτερικό. Πιάς τ΄αυγό και κούρευτο δηλαδή. 

Κάπου εδώ μάλλον ήρθε η ώρα να τονιστεί και κάτι πιο σημαντικό και ίσως να σοβαρευτούμε. Σε όλη αυτή την εξαιρετικά διασκεδαστική θα έλεγα ομιλία, δεν αναφέρεται κάτι πάρα πολύ σημαντικό το οποίο είναι όμως αλληλένδετο με το πανεπιστήμιο. Πως ακριβώς αυτό το μέτρο θα βοηθήσει και θα ενισχύσει την επιστήμη και την έρευνα; Πώς ακριβώς μπορεί ένα πανεπιστήμιο ιδιωτικών συμφερόντων να παράξει απτό επιστημονικό έργο και να εκπαιδεύσει ουσιαστικά την επόμενη γενιά επιστημόνων όταν θεωρεί «εκτός ύλης» ικανές και αναγκαίες συνθήκες για την ανάπτυξη της επιστήμης όπως η ελευθερία έκφρασης, η δημιουργικότητα και η κριτική σκέψη; 

Αυτό είναι και το στοίχημα των ιδιωτικών πανεπιστημίων το οποίο αν και ιστορικά φαίνεται να έχει πετύχει, δεν πρέπει κανείς να παραβλέπει παράγοντες όπως ο τόπος και ο χρόνος. Κάθε κοινωνία ορίζει το εκπαιδευτικό της σύστημα και συνεπώς τον τρόπο που λειτουργεί και η ανώτατη εκπαίδευση βάση των αξιών της, του τρόπου ζωής των ανθρώπων και φυσικά των αντιλήψεων της. Είναι αδιανόητο ένα νομοσχέδιο ή ένα σύστημα που μπορεί να έχει σχετική επιτυχία στην βόρεια Ευρώπη να έχει την ίδια επιτυχία στην Ελλάδα. 

Αν και μερικά από τα μεγαλύτερα ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια του κόσμου είναι ιδιωτικά το πόσο λειτουργούν πλήρως στην υπηρεσία της κοινωνίας και πόσο ενισχύουν την έρευνα και την καινοτομία μόνο όσο εκείνη δεν απειλεί το κέρδος (ο Τέσλα κάπου στη γωνία βρίζει) είναι ένα μεγάλο θέμα προς συζήτηση. Όσον αφορά τους αποφοίτους, μπορεί να είναι πλήρως ακαδημαϊκά καταρτισμένοι, ο μόνος όμως τρόπος να μπορέσει ένας φοιτητής να αποκτήσει και τις «εκτός ύλης» ικανότητες και να μάθει να θέτει όρια, να συνδιαλέγεται, να διεκδικεί, να διαχειρίζεται δύσκολες καταστάσεις, να κρίνει και να δέχεται κριτική, ουσιαστικά να αποκτήσει την δική του προσωπική ταυτότητα πριν βγει στην κοινωνία είναι να έρθει σε επαφή με τα κατάλληλα ερεθίσματα και να έχει τον απαραίτητο χρόνο να τα επεξεργαστεί. 

Είτε αυτά λέγονται καλλιτεχνικές και αθλητικές ομάδες, είτε λέγονται παρεάκια και ομάδες μελέτης, είτε λέγονται φοιτητικές οργανώσεις είτε λέγονται συνέδρια και σεμινάρια, καλώς ή κακώς ο αποστειρωμένος χώρος τον μη κρατικών πανεπιστημίων στα οποία υπάρχει η δαμόκλειος σπάθη όχι πια του ν+2 αλλά και του χρηματικού προστίμου σε περίπτωση που ένα μάθημα δεν περαστεί στην ώρα του και στα οποία ο χώρος για την ελεύθερη έκφραση είναι περιορισμένος δεν ενδείκνυνται για την διδασκαλία αυτού του μέρους της ύλης. 

Δεν απελπιζόμαστε και δεν λέμε όχι χωρίς αντιπρόταση όμως. 

Αρκεί μια συζήτηση με μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας τα οποία έχουν επαφή με την κατάσταση που επικρατεί στα πανεπιστήμια και με τους φοιτητές οι οποίοι διεκδικούν αυτή τη στιγμή ένα καλύτερο αύριο για να προκύψουν λύσεις που θα επανασυνδέσουν τα ήδη υπάρχοντα δημόσια πανεπιστήμια με τις ανάγκες τις κοινωνίας, θα προωθήσουν νέους τομείς μαζί με μια άλλη οπτική για το τι σημαίνει έρευνα και καινοτομία και θα ενισχύσουν οικονομικά πανεπιστημιακά ιδρύματα και φοιτητές που έχουν ανάγκη. 

Μέχρι να γίνει όμως αυτό, θα μας βρείτε στους δρόμους. Η παιδεία είναι για όλους.