Σήμερα, με αφορμή την επέτειο από τα 200 χρόνια της επανάστασης, θα ήθελα να γράψω μερικές σκέψεις μου για την έννοια της ελευθερίας.
Δεν είμαι ιστορικός, ούτε φιλόσοφος οπότε θα προσεγγίσω την έννοια της ελευθερίας από την ψυχολογική σκοπιά.

Θα μπορούσα να πω ότι είναι ο ακρογωνιαίος λίθος ενός ψυχικά υγιούς ανθρώπου. Είναι από τις πιο βασικές ψυχοθεραπευτικές διεργασίες. Είναι το πιο επιθυμητό και το πιο δύσκολο να επιτευχθεί. Όσο πιο πολύ το θέλουμε, τόσο πιο πολύ το φοβόμαστε.

Οποιονδήποτε άνθρωπο και αν ρωτήσεις τι θα ήθελε πιο πολύ, μέσα στα 3 πρώτα πράγματα που θα σου πει είναι η πραγματική ελευθερία. Και όμως, αν θεωρητικά του την δώσεις, θα ψάξει να βρει πάλι κάποια δεσμά, κάποιους περιορισμούς, κάποιους εγκλωβισμούς.
Η ελευθερία ξεστομίζεται σαν έννοια τόσο εύκολα αλλά το τίμημα που πρέπει να «πληρώσει» κάποιος είναι πολύ μεγάλο. Η ανταμοιβή βέβαια ακόμα μεγαλύτερη αλλά δυστυχώς όχι άμεση. Αυτό είναι και ένα από τα βασικά «προβλήματα» της ελευθερίας. Δεν έχει άμεση ικανοποίηση. Οπότε για να συνεχίζουμε τον αγώνα για την επίτευξη της, πρέπει να έχουμε την δυνατότητα να βρίσκουμε “καύσιμα”, ώστε να μπορούμε να συνεχίζουμε τον αγώνα για την επίτευξη της.

Υπάρχουν τριών ειδών εσωτερικές ελευθερίες

Η πνευματική ελευθερία.
Αυτό σημαίνει ότι η σκέψη και ο λόγος μας δεν καθορίζεται ούτε εξαρτάται από προλήψεις, προκαταλήψεις, αυθεντίες, επιβαλλόμενα και προβαλλόμενα πρότυπα, δόγματα, κατευθυνόμενη πληροφόρηση, διχοτομήσεις, σκέψεις με διαζευκτικά «ή».

Η ηθική ελευθερία.
Είναι η ισορροπία στη πάλη μεταξύ ενστίκτων, παρορμήσεων, ικανοποίηση αγαστών απολαύσεων και στον έλεγχο τους,  τη ρύθμιση τους χάριν ανωτέρων ιδεών και κοινωνικής πραγματικότητας.

Η ψυχολογική ελευθερία (την οποία και θα αναλύσω περαιτέρω).

Ελευθερία και ψυχολογική ενηλικίωση πάνε χέρι χερι. Ελευθερία είναι το τέλος των ψευδαισθήσεων, είναι η σχέση πράξης και συνέπειας, είναι η σχέση δικαιώματος και υποχρέωσης. Είναι η επεξεργασία των φόβων μας, των ανασφαλειών μας.

Η ελευθερία δεν είναι μια συγκεκριμένη κατάσταση αλλά μια δυνατότητα. Η δυνατότητα πρόσβασης στο δυναμικό που κουβαλά ο καθένας εντός του αλλά ταυτόχρονα και μια λεπτή ισορροπία ανάμεσα σε αυτό που πιστεύουμε για μας, σε αυτό που ονειρευόμαστε και επιθυμούμε αλλά, από την άλλη και στην επίγνωση των ορίων μας.

Όπως συχνά αναφέρω στην ψυχοθεραπεία, θα μπορούσαμε να φανταστούμε συμβολικά τον ψυχισμό μας σαν ένα σπίτι με έπιπλα, που είναι όμως πολλές φορές τοποθετημένα με τέτοιο τρόπο που μας μπλοκάρουν την κίνηση, μας κάνουν την καθημερινότητα δύσκολη. Πηδάμε από το ένα για να πάμε στο άλλο, με μικρούς διαδρόμους ανάμεσα που μας δυσκολεύουν την εύκολη πρόσβαση, με έπιπλα κρυμμένα πάνω από άλλα, που θα ήταν πολύ πιο βοηθητικά αν ήταν άμεσα προσβάσιμα. 

Αυτό είναι το δυναμικό μας. Ελευθερία είναι να μπορούμε να το αξιοποιήσουμε όσο το δυνατόν καλύτερα. Να δούμε ακριβώς τι διαθέτουμε, να ξεκαθαρίσουμε και να διαμορφώσουμε τη διάταξη με τέτοιο τρόπο που θα κάνουμε την ζωή μας λειτουργική, όμορφη και απολαυστική. Θα εξοικονομήσουμε ενέργεια.
Ελευθερία δεν είναι όμως να πετάξω όλα τα έπιπλα και να πάρω καινούργια. Αυτό είναι ουτοπία.

Ο άνθρωπος γεννιέται με μια έμφυτη ανάγκη για τον Άλλον. Άλλωστε τα πρώτα αρκετά χρόνια της ζωής του είναι απόλυτα εξαρτημένος. Η εξάρτηση θα μπορούσε να θεωρηθεί και το αντίθετο της ελευθερίας. Αυτή η εξάρτηση μας ακολουθεί σε όλη μας την ζωή. Ψάχνουμε να βρούμε καταστάσεις και ανθρώπους να προσκολληθούμε, για να νιώσουμε ασφαλείς. Και έτσι μπερδεύουμε τις σχέσεις με την εξάρτηση. Ελευθερία είναι η δυνατότητα να κινούμαστε αβίαστα και ισορροπημένα ανάμεσα στην μοναδικότητα και την ατομικότητα και την σχέση με τον Άλλον. Η ελευθερία είναι διάκριση και επιλογή. Πότε θέλω τι; Αυτό που θέλω είναι εις βάρος κάποιου άλλου;

Ελευθερία είναι ισορροπία. Υπάρχουν άνθρωποι με πάρα πολύ ισχυρά θέλω. Έως μονομερή και άκαμπτα. Αν τους ρωτήσεις νιώθουν ελεύθεροι. Η αντίδραση όμως δεν είναι ελευθερία. Αν εγώ, για παράδειγμα, φοράω μόνο μαύρα ρούχα γιατί για κάποιο λόγο απεχθάνομαι τα άσπρα, είμαι ελεύθερος; Στην ουσία την επιλογή μου, τα άσπρα ρούχα την έχουν καθορίσει.

Ελευθερία δεν σημαίνει ΔΕΝ φοβάμαι. Ελευθερία σημαίνει μπορώ και νιώθω τους φόβους μου και αναρωτιέμαι πόσοι από αυτούς έχουν να κάνουν με το παρόν μου ή «απαντάνε» σε ανασφάλειες παλιότερων χρόνων και εμπειριών.

Όπως έλεγε ο Jean Paul Sartre, «ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος στην ελευθερία», εννοώντας πως η ελευθερία εμπεριέχει και μια μεγάλη ευθύνη που προκαλεί άγχος, ανησυχία και αμφισβήτηση. Η συνειδητοποίηση του εαυτού μας, των ορίων μας,  της ευαλωτοτητας μας και των επιλογών μας, προκαλεί άγχος. Αυτό το άγχος μπορεί εύκολα να ενεργοποιήσει φοβίες ή επαναλαμβανόμενες ιδέες που θα μπλοκάρουν την ελευθερία μας αλλά θα μας προσφέρουν ασφάλεια. Θα ξαναγυρίσουμε στα περιορισμένα τετραγωνικά που μας προσφέρουν ασφάλεια. Από την άλλη η φαντασίωση των άπειρων τετραγωνικών και δυνατοτήτων, η παντελής έλλειψη περιορισμών είναι μια ψευδαίσθηση.

Η ελευθερία είναι η δυνατότητα επιλογών. Κάθε επιλογή όμως είναι και ένας «μικρός θάνατος». Όταν επιλέγω κάτι, αυτόματα αφήνω κάτι άλλο. Πόσο οξύμωρο και πόσο αληθινό όμως: ο δρόμος προς την ελευθερία περνάει από μια διαδοχική σειρά ματαιώσεων.

Ελευθερία είναι να έρθουμε σε επαφή με όλα τα εσωτερικευμένα υποσυνείδητα σενάρια που φτιάξαμε κατά την διάρκεια της ζωής μας.  Είναι σαν να παίζουμε σε ένα έργο χωρίς να έχουμε επίγνωση του σεναρίου και  των συμπρωταγωνιστών μας.  Και χωρίς να το συνειδητοποιούμε εμπλεκόμαστε σε καταστάσεις που επιβεβαιώνουν τα ήδη υπάρχοντα σενάρια, χωρίς όμως εμείς ούτε να τα γνωρίζουμε πλήρως, ούτε να τα έχουμε εγκρίνει.

Τον τελευταίο χρόνο με την πανδημία η αίσθηση ελευθερίας μας έχει κλονιστεί σε όλα τα επίπεδα. Ο χωροταξικός περιορισμός έχει ενεργοποιήσει πολύ μεγάλο άγχος. Η αβεβαιότητα και η ανασφάλεια επιπρόσθετα έχει φέρει πολύ μεγάλη ανακατωσούρα στα έπιπλα του σπιτιού που ανέφερα παραπάνω.

Θα αφιερώσω όμως, σύντομα, ένα ολόκληρο κείμενο στα συναισθήματα αυτά του βομβαρδισμού της ελευθερίας μας εξαιτίας της πανδημίας.