Οι πρόθυμοι συνεργάτες του νεοεθνικισμού

Θερμά συγχαρητήρια στη νέα πρωθυπουργό της Ιταλίας Τζόρτζια Μελόνι. Ανυπομονούμε να συνεργαστούμε στενά προς όφελος της ευρωατλαντικής μας οικογένειας και της σταθερότητας της περιοχής μας - Κ. Μητσοτάκης, 22/10/22

Ευχαριστώ κ. Πρωθυπουργέ. Η Ιταλία και η Ελλάδα είναι κοιτίδες πολιτισμού, η διμερής μας συνεργασία και η συνεισφορά μας στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ είναι καθοριστικής σημασίας για τη σταθερότητα της περιοχής της Μεσογείου. Έτοιμη να συνεργαστώ μαζί σας! - G. Meloni, 23/10/22

Ο νεοεθνικισμός είναι μια μορφή εθνικισμού που εμφανίζεται όταν τα όρια έθνους-κράτους είναι μεν οριοθετημένα αλλά θεωρείται ότι απειλούνται, είναι η υποκείμενη ιδεολογία των σύγχρονων «ριζοσπαστικών» δεξιών κομμάτων. Αυτά τα κόμματα είναι συνεπή στην αντίληψη ότι η κυριαρχία και η αυτονομία των σύγχρονων εθνών-κρατών απειλείται από εξωτερικές δυνάμεις. Πλαισιώνουν την αντίθεσή τους στην παγκοσμιοποίηση, τους υπερεθνικούς οργανισμούς και την πολυπολιτισμικότητα, και γενικότερα καθετί που θεωρείται πως αντιβαίνει στην εθνική ταυτότητα. Ο εθνικισμός όχι μόνο χαρακτηρίζει όλο και περισσότερο τα «ριζοσπαστικά» δεξιά κόμματα, αλλά τα διακρίνει επίσης από άλλα μεγάλα συντηρητικά κόμματα. Στην υποβόσκουσα ιδεολογία των κομμάτων που περιγράφονται ως «ριζοσπαστικά» δεξιά, η αντίθεση στη μετανάστευση είναι σημαντικότατο ζήτημα, το οποίο το θέτουν σε ένα ανταγωνιστικό, διχαστικό πλαίσιο για τις θέσεις εργασίας και για τα επιδόματα κοινωνικής πρόνοιας. Τα κόμματα αυτά εκφράζουν επίσης αντίθεση στην Ε.Ε. και την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, επικαλούμενα το υπερεθνικό σώμα ως απειλή για την εθνική και πολιτισμική ομοιογένεια και την πολιτική αυτονομία των εθνικών-κρατών. Το Economist, σε πρόσφατο άρθρο του, επισημαίνει ότι «οι νέοι εθνικιστές βασίζονται σε υποσχέσεις για κλείσιμο των συνόρων και επαναφορά των κοινωνιών σε μια ομοιογένεια του παρελθόντος».

Προσφυγικό: Από τη ρητορική της ξενοφοβίας στην πρακτική της απομόνωσης

Τον Ιανουάριο του 2016, ο σημερινός Έλληνας πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, εξελέγη πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας. Σε αντίθεση με την εθνικιστική και πολωμένη ατζέντα του Αντώνη Σαμαρά, η εκλογή Μητσοτάκη στην ηγεσία του κόμματος θεωρήθηκε αντιλαϊκιστική, φιλελεύθερη και προσανατολισμένη στην Ε.Ε. Ωστόσο, ο Μητσοτάκης σύντομα αναβίωσε την ακροδεξιά παράδοση του κόμματος προτείνοντας τους Μάκη Βορίδη (ιδρυτής και πρόεδρος του ακροδεξιού κόμματος Ελληνικό Μέτωπο - ένα πολιτικό κόμμα που χαρακτηριζόταν από την ομοιότητά του με το Εθνικό Μέτωπο της Λεπέν, υποστηρικτής της nouvelle droite) και Άδωνι Γεωργιάδη ως εκπροσώπους του κόμματος, και στη συνέχεια με την τοποθέτηση του Θανάση Πλεύρη, στα κρίσιμα για τη συγκυρία υπουργεία Ανάπτυξης, Εσωτερικών και Υγείας, αντίστοιχα. Η ασφάλεια έγινε το κύριο θέμα της ακροδεξιάς ρητορικής και επεκτάθηκε από τον νεοφιλελευθερισμό στον αυταρχισμό. Το μεταναστευτικό και η εμφάνιση της προσφυγικής κρίσης (2015–2016) είχαν ήδη αναχθεί σε κορυφαίο ζήτημα εθνικής ασφάλειας.

Το εθνικό συνέδριο της Νέας Δημοκρατίας πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα τον Νοέμβριο του 2019, μετά την εκλογική επιτυχία του κόμματος και τη συγκρότηση του υπουργικού συμβουλίου του Κυριάκου Μητσοτάκη. Στη διάρκεια του συνεδρίου, ο νυν πρόεδρος και πρωθυπουργός της Ελλάδας και πρώην πρόεδροι του κόμματος είχαν την ευκαιρία να συζητήσουν τις αρχές της Νέας Δημοκρατίας και την πολιτική ατζέντα της νέας κυβέρνησης. Στο μεταναστευτικό αναφέρθηκε ο πρώην πρόεδρος του κόμματος και πρώην πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς, ο οποίος δήλωσε χαρακτηριστικά στην ομιλία του: «Πρέπει να σεβόμαστε τους πρόσφυγες και να τους προσφέρουμε φιλοξενία και προστασία. Μικρασιάτες πρόσφυγες που έφτασαν στην Ελλάδα το 1922 δεν εισέβαλαν στη χώρα. Επιπλέον, οι Έλληνες μετανάστες δεν εισήλθαν παράνομα στις χώρες στις οποίες έφτασαν. Στην Ελλάδα έχουμε την πλειονότητα των παράνομων μεταναστών. Μιλάμε για παράνομους εισβολείς, κυρίως από χώρες όπου δεν υπάρχει πόλεμος ή άλλες συνθήκες που θα δικαιολογούσαν την παροχή ασύλου. Η χώρα μας βρίσκεται υπό έναν άτυπο παράνομο αποικισμό. Η παράνομη μετανάστευση αποτελεί επίσης απειλή για τις ευρωπαϊκές χώρες και την Ευρωπαϊκή Ένωση».

Με αυτόν τον τρόπο σύγκρισης των προσφύγων του 1922 με εκείνους του 2015-16 καλλιεργείται μια αντίθεση που ενισχύεται μέσα από συνεχείς αναφορές στους «παράνομους μετανάστες / μετανάστευση» και στον νεολογισμό «παράνομοι εισβολείς», αντιμετωπίζοντάς αυτό το ψηφιακό - δυαδικό μοντέλο «εμείς και οι άλλοι» και αναπαράγοντάς το έως σήμερα από μια εποχή που γινόταν λόγος για «Έλληνες» και «βαρβάρους». Ως εκ τούτου, ο Σαμαράς κανονικοποιεί στον λόγο του τις σκληρές μεταναστευτικές πολιτικές, παρουσιάζοντας το προσφυγικό ζήτημα ως απειλή για την εθνική ασφάλεια και οριοθετώντας τον προσφυγικό κόσμο ως «βαρβάρους», που θα σταθούν το αποσταθεροποιητικό στοιχείο για τον «εθνικό κορμό». Οι εθνικιστικές απόψεις του πρώην πρωθυπουργού και η πολωμένη ρητορική που υιοθέτησε η Νέα Δημοκρατία υπό την ηγεσία του, αποκάλυψαν τις βαθιές ακροδεξιές ρίζες του κόμματος που παρέμεναν σε μια γκρίζα ζώνη ακόμα.

Στη συνέχεια, βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας διαφορετικών γενιών και κοινωνικού-πολιτικού πλαισίου παρουσίασαν ανοιχτά απόψεις απομακρυσμένες από τον κεντρώο χαρακτήρα του κόμματος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα νομιμοποίησης ακροδεξιών απόψεων εντός του κόμματος είναι οι αναφορές του Κωνσταντίνου Μπογδάνου στο προσφυγικό κατά τη διάρκεια τηλεοπτικής συνέντευξης στις 23 Νοεμβρίου 2019, όταν σχολίασε ότι: «Οι πρόσφυγες πρέπει να μείνουν στα ερημωμένα νησιά, δεν μπορούμε να βασανιζόμαστε για πάντα από ορισμένα ταμπού ή ορισμένα είδη μετεμφυλιακών ή μεταδικτατορικών συμπλεγμάτων. Τα ερημωμένα νησιά είναι το σωστό μέρος όπου μπορούν να νοσηλευτούν οι πρόσφυγες... Οι πρόσφυγες δεν μπορούν να έχουν τα ίδια δικαιώματα με τον ελληνικό λαό».

Το ίδιο επιχείρημα υιοθέτησε και ο αρχηγός του ακροδεξιού κόμματος Ελληνική Λύση, Κυριάκος Βελόπουλος (5 Νοεμβρίου 2019), ο οποίος δήλωσε ότι «οι ελληνικές αρχές πρέπει να μεταφέρουν τους μετανάστες σε ερημωμένα νησιά… είναι παράνομοι». Παρ’ όλα αυτά η παραπάνω πρόταση, η οποία φαίνεται να ανήκει στον Γεώργιο Καρατζαφέρη, αρχηγό του ΛΑΟΣ, ο οποίος έχει ήδη προτείνει «να μεταφερθούν λαθρομετανάστες στη Μακρόνησο», το 2012.

Τα νέα δεδομένα της πανδημίας - Βιοπολιτικά πειράματα

Η εξάπλωση της πανδημίας του COVID-19 στην Ευρώπη και η επιβεβαίωση του πρώτου κρούσματος του ιού στην Ελλάδα στις 26 Φεβρουαρίου 2020 οδήγησαν σε περιορισμούς τη μετανάστευση. Η ύπαρξη στρατοπέδων υποδοχής προσφύγων από το 2015 και η απειλή της πανδημίας δίνουν την ευκαιρία στην κυβέρνηση να εντείνει τη σκληρή μεταναστευτική ατζέντα της και να επικαλεστεί στον λόγο της, για μια ακόμα φορά, αλλά ακόμα πιο έντονα, την προστασία και την ασφάλεια του ελληνικού πληθυσμού, μέσα σε ένα πλαίσιο που από πολλούς είχε φανεί να δικαιολογείται κάτι τέτοιο, συστημικούς και μη, ίσως από φόβο ίσως και όχι.

Σύμφωνα με τον κυβερνητικό εκπρόσωπο, Στέλιο Πέτσα (2020): «Ο περιορισμός των μεταναστών στα κέντρα κράτησης είναι απαραίτητος και είναι σημαντικός για τις τοπικές κοινωνίες και τη χώρα μας γενικότερα. Ο κορονοϊός μπορεί να ελεγχθεί μόνο εάν οι μετανάστες παραμείνουν σε κέντρα κράτησης». Στις 27 Φεβρουαρίου 2020, αντίστοιχα, δήλωσε ο Κυριάκος Μητσοτάκης: «Είναι προφανές ότι θέματα όπως ο κορονοϊός μπορούν να αντιμετωπιστούν γρήγορα και αποτελεσματικά σε κλειστές εγκαταστάσεις και όχι σε άναρχες, ανοιχτές εγκαταστάσεις, που είναι μια ωρολογιακή βόμβα για την υγεία. Το μεταναστευτικό ζήτημα έχει μια νέα διάσταση, δεδομένου ότι άνθρωποι από το Ιράν, μια χώρα που έχει πληγεί από τον κορονοϊό, έρχονται στην Ελλάδα. Τα νησιά μας που αντιμετωπίζουν προβλήματα δημόσιας υγείας πρέπει να διασφαλιστούν. Από σήμερα, λοιπόν, η χώρα μας επικαλείται τον Κανονισμό 2016/399 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τους συνοριακούς ελέγχους βάσει των κανόνων Σένγκεν, και ιδιαίτερα την παράγραφο 6, σχετικά με τους ελέγχους για την πρόληψη απειλής για τη δημόσια υγεία. Αυτό σημαίνει αναβάθμιση των ελέγχων στα ελληνικά σύνορα στο υψηλότερο επίπεδο για τον μέγιστο δυνατό έλεγχο της εξάπλωσης του ιού […] Έχω ήδη ενημερώσει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για αυτήν την απόφαση και πρέπει να το δει αυτό ως μέτρο προστασίας της υγείας σε όλη την Ευρώπη, δεδομένου ότι τα σύνορα της Ελλάδας με την Τουρκία, τη Βόρεια Μακεδονία και την Αλβανία είναι και τα εξωτερικά σύνορα της Ε.Ε.».

Σύμφωνα με τον Στέλιο Πέτσα, κρατικοί μηχανισμοί, όπως ο στρατός και η αστυνομία, διασφαλίζουν την εθνική ασφάλεια και η ελληνική κυβέρνηση ζητά «επείγουσα βοήθεια από την Ευρωπαϊκή Ένωση λόγω της τρέχουσας έκτακτης κατάστασης». Με αυτόν τον τρόπο, η ελληνική κυβέρνηση καλλιεργεί ένα κλίμα φόβου που βασίζεται και στον τόπο της απειλής της μετανάστευσης. Τον ορισμό της «ασύμμετρης απειλής» ενσωμάτωσαν στον λόγο τους και ακροδεξιά στελέχη, όπως ο Κυριάκος Βελόπουλος και ο Ηλίας Κασιδιάρης, πρώην εκπρόσωπος Τύπου της Χρυσής Αυγής και αρχηγός του νέου ακροδεξιού κόμματος Έλληνες για την Πατρίδα.

Ως εκ τούτου, στον λόγο της Νέας Δημοκρατίας, το προσφυγικό συνδέεται με εθνικές φαντασιώσεις, την εθνική κυριαρχία και οι μετανάστες μέσω αυτών των φαντασιώσεων μεταφράζονται, στον κυρίαρχο και μη λόγο, ως σοβαρή απειλή για την εθνική ασφάλεια και τη δημόσια υγεία.

Μια «έξαρση» που κρατάει 12 χρόνια

Οι εθνικισμοί πλέον δεν σηματοδοτούνται σε μια φαντασιακή μακρινή περιφέρεια που εξωτερικεύεται μέσα από έναν γραφικό - λαϊκιστικό λόγο. Οι σύγχρονοι εθνικισμοί, δηλαδή οι νεοεθνικισμοί, έχουν φυσικά όλη την κυρίαρχη ιδεολογία ενσωματωμένη για να θεωρηθούν εθνικισμοί. Φυλετισμός, κοινωνικός δαρβινισμός και λατρεία της βίας εμπεριέχονται στον δεξιό λαϊκισμό, την αντι-παγκοσμιοποίηση, την αντι-μεταναστευτική πολιτική, την ισλαμοφοβία. Αυτό που έχει αλλάξει πραγματικά σε σχέση με τη νέα ακροδεξιά είναι το επίπεδο ανοχής μας για ένα είδος λόγου που ήταν ελάχιστα αποδεκτό, πόσο μάλλον να ληφθεί υπόψη, πριν από μερικά χρόνια. Η εκλογή της Meloni, που σόκαρε την κοινή γνώμη, δεν αποτελεί το αποκορύφωμα αυτής της νέας ακροδεξιάς πολιτικής που κυριαρχεί πλεόν στη δυτική Ευρώπη (και όχι μόνο). Περισσότερα από δέκα χρόνια, ο κόσμος πλέον είναι μάρτυρας μιας έντονης έξαρσης των εθνικιστικών εντάσεων, σε συνδυασμό με έξαρση της ξενοφοβίας και του «νατιβισμού*».

*η ιδεολογία που υποστηρίζει ότι τα κράτη θα έπρεπε να κατοικούνται αποκλειστικά από μέλη της αυτόχθονης ομάδας, «του έθνους», και ότι τα μη αυτόχθονα στοιχεία, πρόσωπα και ιδέες, απειλούν θεμελιωδώς την ομοιογένεια του έθνους-κράτους.