Στο πέρασμα των χρόνων στο ποδόσφαιρο έχουν αποδοθεί διάφοροι χαρακτηρισμοί. Ο Αλφ Γκαρνέτ το χαρακτήρισε το «Μπαλέτο της Εργατικής Τάξης», ο Αντόνιο Γκράμσι είχε πολύ επιτυχημένα πει πως «Το ποδόσφαιρο δεν είναι τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο από το βασίλειο όπου η ανθρώπινη συντροφικότητα εκφράζεται στο φως του ήλιου».

Όλοι αυτοί οι χαρακτηρισμοί αναφέρονται σε ένα άθλημα που καταφέρνει να συγκινεί δισεκατομμύρια ανθρώπους ανά τον πλανήτη. Εκτός όμως από το συγκινησιακό φορτίο και την αγωνιστική αξία που έχει, το ποδόσφαιρο παραμένει αναπόσπαστο κομμάτι μιας εξελικτικής διαδικασίας με συγκεκριμένους κοινωνικούς, πολιτικούς και οικονομικούς όρους. Ναι, σωστά μαντέψατε. Αναφερόμαστε στο Παγκόσμιο Κύπελλο που ξεκινά στο Κατάρ σήμερα.

Μια διοργάνωση η οποία βρίθει από σκάνδαλα, δολοφονίες εργατών, καταστρατήγηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων και φυσικά από αναφορές για στημένους αγώνες πριν καλά καλά παιχτεί ένα λεπτό ποδοσφαίρου. Από αυτό το κάδρο δεν μπορώ με τίποτα να βγάλω και την γελοία και εμετική είδηση πως το Κατάρ πλήρωσε ανθρώπους για να παριστάνουν τους οπαδούς διάφορων χωρών, έχουν διαρρεύσει ήδη φωτογραφίες σχετικές φωτογραφίες στο διαδίκτυο. Αν αφαιρέσεις ωστόσο από το ποδόσφαιρο τον υγιή ανταγωνισμό εντός των τεσσάρων αγωνιστικών γραμμών και τους οπαδούς από τις κερκίδες, έχεις ήδη απονευρώσει το άθλημα από τα βασικά συστατικά του. Φυσικά στην περίπτωση του Κατάρ αυτό είναι το μικρότερο από τα προβλήματα που περιβάλλουν τη διοργάνωση. Οι αναφορές μιλάνε για 6.500 χιλιάδες νεκρούς εργάτες. Ωστόσο αυτός ο αριθμός, ο οποίος ούτε λίγο ούτε πολύ αμφισβητήθηκε από τον Αντώνη Καρπετόπουλο, στη βάση της παράλογης λογικής ποιοι είναι αυτοί οι 6.500 νεκροί εργάτες, αν παραδείγματος χάριν δεν γνωρίζεις τα ονόματα των ανθρώπων που δολοφονήθηκαν κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής, τότε αυτά δεν υπήρξαν. Για να κλείσουμε λοιπόν αυτή τη μικρή παρένθεση, οι 6.500 δολοφονημένοι εργάτες αναφέρονται ως «ατυχήματα» τα οποία συνέβησαν εντός των υπό κατασκευή σταδίων ή στους περιβάλλοντες χώρους. Υπάρχει όμως και μια ακόμη πιο ζοφερή πραγματικότητα, η οποία λέει πως από το 2011 που άρχισαν τα έργα για την ανοικοδόμηση των γηπέδων που θα φιλοξενούσαν τη διοργάνωση έχουν καταγραφεί συνολικά 11.000 θάνατοι εργατών οι μισοί από τους οποίους προέρχονται από καρδιακές ανακοπές, οι οποίες μπορεί να μη συνέβαιναν κατά τη διάρκεια εργασιών αλλά συνδέονταν με την συνεχή έκθεση σε υψηλές θερμοκρασίες χωρίς προστατευτικά μέτρα και εκδηλώνονταν μήνες αργότερα.

Σε αυτό το κάδρο θα πρέπει να προσθέσουμε τις δηλώσεις του προέδρου της οργανωτικής επιτροπής του Παγκοσμίου Κυπέλλου του Κατάρ, Νάσερ Αλ, ο οποίος διεμήνυσε πως: «Όποιος φέρει τη σημαία στο επόμενο Παγκόσμιο Κύπελλο θα φυλακίζεται για 7 ή 11 χρόνια», αναφερόμενος φυσικά στην πολύχρωμη σημαία της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας. Ενώ, στον ίδιο τόνο και ύφος, το Κατάρ προειδοποίησε τους επισκέπτες οπαδούς-φιλάθλους άλλων χωρών πως η κατανάλωση αλκοόλ θα επιτρέπεται μονάχα σε οριοθετημένες ζώνες αλλιώς θα υπάρχουν νομικές συνέπειες. Tο άκρως αντιφατικό στοιχείο με το Κατάρ είναι πως πρόκειται για μια πολυεθνική χώρα στην οποία η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού είναι μετανάστες. Η πληθυσμιακή κατανομή είναι 20% Καταριανοί, 20% λοιποί Άραβες, Πακιστανοί 18%, Ινδοί 18%, Ιρανοί 10%, Δυτικοί και άλλοι 14%. Η αντίφαση η οποία φυσικά εξηγείται με οικονομικούς όρους, οι οποίοι είναι κάτι σαν το νόμο της βαρύτητας στον  καπιταλισμό, έγκειται στον τρόπο που φέρθηκε στους μετανάστες εργάτες οι οποίοι προσήλθαν να ανοικοδομήσουν τον «ποδοσφαιρικό παράδεισο» που οραματιζόταν η χώρα και τελικά γνώρισαν την κόλαση επί γης.

«Sportswashing» η προσπάθεια εξωραϊσμού των «παράπλευρων απωλειών»

Το τελευταίο χρονικό διάστημα, παρακολουθώντας τα social media αλλά και την κυρίαρχη αφήγηση των ΜΜΕ, έχει αναπτυχθεί ένα επιχείρημα το οποίο λέει, ούτε λίγο ούτε πολύ, πως αυτά συμβαίνουν εδώ και χρόνια και το Μουντιάλ έχει χάσει την γοητεία του δεκαετίες πριν. Εν μέρει το επιχείρημα αυτό περιέχει δόσεις αλήθειας, ωστόσο ολισθαίνει και προς ένα επικίνδυνο συμπέρασμα. Αν μπορούσαμε να οριοθετήσουμε την απαρχή της εμπλοκής ενός Παγκοσμίου Κυπέλλου με την πολιτική και την καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, θα λέγαμε πως αυτό συνέβη το 1978 στο Μουντιάλ της Αργεντινής. Ο τελικός διεξήχθη στο Στάδιο Μονουμεντάλ, το οποίο βρισκόταν σε απόσταση μικρότερη του ενός χιλιομέτρου από την ESMA, μια στρατιωτική σχολή στην οποία αντιφρονούντες και αντικαθεστωτικοί ήταν φυλακισμένοι και υπέμεναν φρικτά βασανιστήρια. Ήταν ένα από τα πολλά μέρη στα οποία «χάθηκαν» εκατοντάδες άνθρωποι από την αργεντίνικη χούντα. Ο χρόνος ωστόσο αναδεικνύει πάντοτε με τον έναν ή τον άλλον τρόπο την αξία της ιστορίας. Ο Ρικάρδο Βίγια, αστέρι της ομάδας εκείνης, μετά από χρόνια είχε δηλώσει: «Μας χρησιμοποίησαν για να σκεπάσουν τους 30.000 αγνοούμενους. Νιώθω εξαπατημένος και αναλαμβάνω την ευθύνη που μου αναλογεί. Ήμουν ένα μαλακισμένο που δεν έβλεπε πιο μακριά από την μπάλα». Ήταν λοιπόν το πρώτο Μουντιάλ που χρησιμοποίησε το λεγόμενο «Sportswashing», την προσπάθεια εξωραϊσμού δηλαδή μιας κατάστασης μέσω του αθλητισμού, ο οποίος παρουσιάζεται σαν καταναλωτικό και ψυχαγωγικό θέαμα χωρίς πολιτικές και κοινωνικές προεκτάσεις. Ο όρος αυτός είχε χρησιμοποιηθεί για πρώτη φορά για του Ολυμπιακούς Αγώνες του Χίτλερ στο Βερολίνο το 1936. Έκτοτε αρκετές διοργανώσεις Παγκοσμίου Κυπέλλου έχουν προκαλέσει αντιδράσεις. Αμερική 1994, Νότια Αφρική 2010, Ρωσία 2018 κ.ά. Ωστόσο το επιχείρημα πως έχουν υπάρξει και στο παρελθόν σκιές για τις διοργανώτριες χώρες και τον τρόπο που διεξήχθη το Μουντιάλ δεν μπορεί να προβάλλεται ως αντιπαραβολή για την διοργάνωση του Κατάρ. Γιατί, ως γνωστόν, ποτέ δυο λάθη δεν ισοδυναμούν με ένα σωστό.

Να δεις ή να μη δεις;

Τελειώνοντας θέλω να γράψω μια σκέψη που με βασανίζει τον τελευταίο καιρό, αφού ξεκαθαρίσω πως δεν θα πω σε κανέναν άνθρωπο τι να κάνει σχετικά με το Μουντιάλ του Κατάρ, καθώς θεωρώ πως τελικός κριτής των επιλογών μας πρέπει να είναι μονάχα η συνείδησή μας. Με την υπερπροσφορά του ποδοσφαίρου σε καθημερινό και συνεχές επίπεδο, υπάρχει άραγε τόση ανάγκη να παρακολουθήσουμε ένα Παγκόσμιο Κύπελλο το οποίο κουβαλάει επάνω του τόσο αίμα και τόσες σκιές; Θα χαρούμε βλέποντας κάτι τέτοιο; Θα φάμε και θα πιούμε μπίρες περνώντας ξέγνοιαστα; Και, στην τελική, μας αξίζει τέτοιο ποδόσφαιρο;