«Μηνούλη μου... Δεν μπορώ να συνειδητοποιήσω ακόμη τι έχει συμβεί. Είναι μια γιορτή αποχαιρετισμού σήμερα κι έτσι θέλω να νιώσουμε όλοι. Γνωριστήκαμε με τον Μηνά το 1991 και ερωτευτήκαμε όταν μου διάβασε ένα ποίημα της Κικής Δημουλά. Τον Μηνά δεν θα τον θάψουμε, θα τον θυμόμαστε για πάντα… Ήταν απίστευτο, πάντως, αυτό που έζησα στο νοσοκομείο, όταν πήγα για να πάρω τη σορό του και αυτό είναι ένα μήνυμα στον πρωθυπουργό για το Σύμφωνο Συμβίωσης. Ήμουν ο άνθρωπός του τα τελευταία 25 χρόνια και όμως δεν ήταν αυτονόητο ότι μπορούσα να πάρω εγώ τη σορό του. Προσδοκούσε αυτό το γαμημένο Σύμφωνο Συμβίωσης που δεν έρχεται και, αντί για συλλυπητήρια, θα έλεγα ότι υπάρχουν και διαφορετικοί άνθρωποι ‒και στην κοινωνία το λέω‒, που είναι ομοφυλόφιλοι. Δεν το έκρυψε ο Μηνάς ποτέ αυτό. Δεν ντράπηκε ποτέ γι’ αυτό. Θέλουμε να ζούμε με αξιοπρέπεια και να πεθαίνουμε με αξιοπρέπεια. Δώστε μας αυτήν τη δυνατότητα επιτέλους»

Ο Μήνας Χατζησάββας πέθανε από εγκεφαλικό στις 30 Νοεμβρίου 2015. Στην πολιτική κηδεία που ακολούθησε το θάνατό του, ο επί 25ετία σύντροφος του, επίσης ηθοποιός, Κώστας Φαλελάκης, αντί για συνηθισμένο επικήδειο λόγο με τιμές στον νεκρό και αναφορές στο παρελθόν του, μίλησε για το μέλλον της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας και ήταν σαν το κομμάτι του ντόμινο που πυροδότησε εξελίξεις που βρίσκονταν εν συνειδητή υπνώσει για πολλά χρόνια. Και δεν αγγίζονταν από την κοινωνία, από την πολιτεία και απ’ την ίδια τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα. 

Από τους γάμους της Τήλου το 2008 μέχρι το θάνατο του Μηνά Χατζησάββα το 2015, οι σχέσεις των ομόφυλων ζευγαριών πέρασαν από πολλά κύματα για να καταλήξουν στο νόμο 4356/2015 στις 22/12/2015.

Σύμφωνα με το ν. 4356/2015, «Σύμφωνο συμβίωσης είναι η συμφωνία δύο ενηλίκων προσώπων, με πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα, ανεξάρτητα από το φύλο τους (ετερόφυλα ή ομόφυλα ζευγάρια), με την οποία ρυθμίζουν την συμβίωσή τους. Καταρτίζεται αυτοπροσώπως με συμβολαιογραφικό έγγραφο. Η ισχύς της συμφωνίας αρχίζει από την κατάθεση αντιγράφου του συμβολαιογραφικού εγγράφου στο ληξίαρχο του τόπου κατοικίας τους, το οποίο καταχωρίζεται σε ειδικό βιβλίο του Ληξιαρχείου». Επίσης στον ίδιο νόμο προβλέπονται οι απαγορεύσεις, οι κατοχυρώσεις, τα δικαιώματα που εξομοιώνονται με το γάμο ετερόφυλων προσώπων και πολλές άλλες λεπτομέρειες.

Ο νόμος για το σύμφωνο συμβίωσης ψηφίστηκε εν μέσω πολλών αντιδράσεων βουλευτών της τότε αξιωματικής αντιπολίτευσης και θεσμών, όπως η Εκκλησία της Ελλάδος, στις 22/12/2015 με κυβέρνηση ΣΡΖ/ΑΝΕΛ. Μάλιστα ο νόμος, που προβλέπει την εξομοίωση του συμφώνου συμβίωσης με το γάμο ως προς τα κληρονομικά, οικονομικά, ζητήματα συμβίωσης και ως προς τις σχέσεις με τα τέκνα που θα γεννηθούν και επεκτείνεται και στα ομόφυλα ζευγάρια, προσεβλήθη από εκκλησιαστικούς φορείς ως αντισυνταγματικός, στο ΣτΕ πλην όμως κρίθηκε -ευτυχώς- συνταγματικός και πλήρως εναρμονισμένος με το Σύνταγμα και τις διεθνείς συμβάσεις για τα δικαιώματα του ατόμου στην ερωτική και προσωπική ζωή. 

Από το έτος 2015 μέχρι σήμερα, η ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα διεκδικεί σχεδόν το αυτονόητο. Να επεκταθεί το σύμφωνο συμβίωσης σε γάμο ομοφύλων και να μπορεί το ζευγάρι να προχωρήσει και στην παιδοθεσία ως ζευγάρι και όχι ως μεμονωμένα πρόσωπα.

Το δικαίωμα στον γάμο συνδέεται άρρηκτα με την ισότιμη αναγνώριση των ΛΟΑΤΚΙ+ οικογενειών και των παιδιών που έχουν αποκτήσει είτε από προηγούμενη ετερόφυλη σχέση, είτε με τεχνητή ή υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, είτε με παιδοθεσία. Η ελληνική νομοθεσία αναγνωρίζει το δικαίωμα παιδοθεσίας σε μεμονωμένα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, αλλά όχι σε ομόφυλα ζευγάρια, τα οποία επίσης εξαιρεί από την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή (παρένθετη μητέρα), ακόμα κι αν έχουν συνάψει το αναγνωρισμένο από την πολιτεία σύμφωνο συμβίωσης. Τα παιδιά των οικογενειών αυτών στερούνται έτσι όχι μόνο τα κληρονομικά τους δικαιώματα αλλά και την άσκηση γονικής μέριμνας και επιμέλειας από τον ένα γονέα, εφόσον είναι νομικά ανύπαρκτος. 

Αν και μιλώντας για ομόφυλο γάμο συνήθως αναφερόμαστε στην πολιτική ένωση δύο προσώπων, έχει επίσης διατυπωθεί το αίτημα να αναγνωρίζεται και ο θρησκευτικός γάμος ομοφύλων ως έχων έννομες συνέπειες για όσα δόγματα και ομολογίες τον δέχονται και τον τελούν.

Ένα ζήτημα που θα πρέπει να διευθετηθεί είναι αυτό των τέκνων που ήδη μεγαλώνουν με ΛΟΑΤΚΙ+ γονείς, αλλά η πολιτεία δεν αναγνωρίζει γονεϊκά δικαιώματα στον μη βιολογικό γονέα. Για παράδειγμα, στην περίπτωση που πεθάνει ο βιολογικός και νομικά αναγνωρισμένος γονέας, τα παιδιά του ενδέχεται να καταλήξουν σε κάποιον μακρινό συγγενή ή ακόμα και σε ίδρυμα.

Δεν ξέρω πόσο έτοιμη είναι η κοινωνία ή εμείς οι ίδιοι να δεχτούμε μια τέτοια προοπτική, ιδίως όταν δεν μας αφορά λόγω «ετεροφυλοφυλικού» σεξουαλικού προσανατολισμού, αλλά σίγουρα μπορούμε να το προσπαθήσουμε, αναλογιζόμενοι ότι πριν από δέκα χρόνια δεν θα θεωρούσαμε μηδέποτε πιθανό ένα σύμφωνο συμβίωσης ομόφυλων ανθρώπων. Όμως σε κάθε περίπτωση η κοινωνία προχωράει, η Ευρώπη προχωράει, οι δογματισμοί υπάρχουν αλλά περιορίζονται, η γνώση ανοίγει τα μυαλά και πάντα είναι σαφώς προτιμότερο να έχεις ένα δικαίωμα -και ας μη σκοπεύεις ποτέ να το ασκήσεις- από το να το στερείσαι de factο, τόσο απλά. 

*το παρόν αποτελεί μια σκέψη με αφορμή το εξαιρετικό podcast του Άρη Δημοκίδη για τη Lifo με θέμα «Η σκληρή αλήθεια για το Μηνά Χατζησάββα», και αποσπάσματα από το άρθρο του Χρήστου Παρίδη στη Lifo (30-11-2019) με τίτλο «Μηνάς Χατζησάββας: "Να μπορώ να είμαι ευτυχισμένος μέχρι τέλους"», και το άρθρο του Θοδωρή Αντωνόπουλου στη Lifo (18-6-2022) με τίτλο «Explainer: Γάμος για όλ@ τώρα- Γιατί το σύμφωνο συμβίωσης δεν αρκεί»