Υπάρχουν δυσκολίες για τη δημιουργία ενός συγκεκριμένου και καθολικού ορισμού για την άκρα δεξιά. Αποτελεί ένα σύνθετο φαινόμενο που έχει χαρακτηριστεί ως ένα μείγμα ετερόκλητων στοιχείων τόσο ως προς το λόγο και τις πολιτικές θέσεις όσο και στην εκλογική της απήχηση. 

Ο φασισμός είναι μια ιδεολογία που είναι δύσκολο να αναλυθεί, για δύο τουλάχιστον λόγους. Πρώτον, μερικές φορές αμφισβητείται αν ο φασισμός μπορεί να θεωρηθεί, με οποιαδήποτε ουσιαστική έννοια, ως ιδεολογία. Χωρίς έναν ορθολογικό και συνεκτικό πυρήνα, ο φασισμός φαίνεται να είναι ένα κακοδιαλεγμένο συνονθύλευμα ιδεών. 

Ο Χίτλερ, για παράδειγμα, προτίμησε να περιγράψει τις ιδέες του ως «κοσμοθεωρία», παρά ως συστηματική ιδεολογία. Υπό αυτή την έννοια, μια κοσμοθεωρία είναι ένα πλήρες, σχεδόν θρησκευτικό σύνολο στάσεων που απαιτούν δέσμευση και πίστη, αντί να προσκαλούν σε λογική ανάλυση και συζήτηση. 

Οι φασίστες έλκονταν από τις ιδέες και τις θεωρίες λιγότερο επειδή αυτές βοηθούσαν να κατανοήσουν τον κόσμο, με τη διανοητική έννοια, και περισσότερο επειδή έχουν την ικανότητα να διεγείρουν τον πολιτικό ακτιβισμό. Συνεπώς, ο φασισμός μπορεί να περιγραφεί καλύτερα ως πολιτικό κίνημα ή ακόμη και ως πολιτική θρησκεία, παρά ως ιδεολογία. 

Παρ’ όλα αυτά, η χαρακτηριστική φασιστική έμφαση στη δράση και όχι στις ιδέες, στην ψυχή και όχι στη διάνοια, ήταν από μόνη της ένα προϊόν μιας σημαντικής διανοητικής και φιλοσοφικής αλλαγής, δηλαδή μιας αντίδρασης ενάντια στη λογική της των ορθολογιστικών ιδεών του Διαφωτισμού. 

Δεύτερον, ο φασισμός είναι τόσο πολύπλοκος ως ιστορικό φαινόμενο που είναι δύσκολο να προσδιοριστούν οι βασικές αρχές του ή ένα «φασιστικό ελάχιστο», που μερικές φορές θεωρείται ως γενικός φασισμός: Πού αρχίζει και πού τελειώνει ο φασισμός; Ποια κινήματα και καθεστώτα μπορούν να χαρακτηριστούν ως γνήσια φασιστικά; Για παράδειγμα, έχουν διατυπωθεί αμφιβολίες για το αν η αυτοκρατορική Ιαπωνία, η Γαλλία του Βίτσι, η Ισπανία του Φράνκο, η Αργεντινή του Περόν και ακόμη και η Γερμανία του Χίτλερ μπορούν να χαρακτηριστούν φασιστικές. 

Ο αντι-ορθολογισμός επηρέασε τον φασισμό με διάφορους τρόπους. Πρώτον, του έδωσε έναν έντονο αντιδιανοητισμό, που αντανακλάται στην τάση να περιφρονεί την αφηρημένη σκέψη και να τιμά τη δράση. Ο φασισμός, αντίθετα, απευθύνεται στην ψυχή, στα συναισθήματα και στα ένστικτα.

Δεύτερον, η απόρριψη του Διαφωτισμού έδωσε στο φασισμό έναν κυρίως αρνητικό ή και καταστροφικό χαρακτήρα. Οι φασίστες, με άλλα λόγια, ήταν συχνά πιο ξεκάθαροι σε ό,τι αντιτίθενται παρά σε ό,τι υποστηρίζουν. Ο φασισμός εμφανίζεται έτσι ως «αντι-φιλοσοφία» - είναι αντι-ορθολογικός, αντι-φιλελεύθερος, αντι-συντηρητικός, αντι-καπιταλιστικός, αντι-αστικός, αντι-κομμουνιστικός και ούτω καθεξής. Υπό αυτό το πρίσμα, ορισμένοι έχουν απεικονίσει τον φασισμό ως παράδειγμα μηδενισμού, κυριολεκτικά μια πίστη στο τίποτα, μια απόρριψη των καθιερωμένων ηθικών και πολιτικών αρχών.

Ο φασισμός είναι ίσως μοναδικός μεταξύ των πολιτικών ιδεολογιών που θεωρεί τον «πόλεμο» ως κάτι καλό από μόνο του, μια άποψη που αντικατοπτρίζεται στην πεποίθηση του Μουσολίνι ότι «ο πόλεμος είναι για τους άνδρες ό,τι η μητρότητα για τις γυναίκες». Σε αντίθεση με τις παραδοσιακές ανθρωπιστικές ή θρησκευτικές αξίες, όπως η φροντίδα, η συμπάθεια και η συμπόνια, οι φασίστες σέβονται ένα πολύ διαφορετικό σύνολο πολεμικών αξιών: πίστη, καθήκον, υπακοή και αυτοθυσία.

Ο φασισμός διαφέρει επίσης από τη συμβατική πολιτική σκέψη στη ριζική απόρριψη της ισότητας. Ο φασισμός είναι βαθιά ελιτίστικος και έντονα πατριαρχικός - οι ιδέες του θεμελιώθηκαν στην πεποίθηση ότι η απόλυτη ηγεσία και η κυριαρχία της ελίτ είναι φυσικές και επιθυμητές. Οι φασίστες πιστεύουν ότι η κοινωνία αποτελείται, σε γενικές γραμμές, από τρία είδη ανθρώπων. Πρώτον, και σημαντικότερο, υπάρχει ένας ανώτατος, παντογνώστης ηγέτης που διαθέτει απαράμιλλη εξουσία. Δεύτερον, υπάρχει μια «πολεμική» ελίτ, αποκλειστικά ανδρική, και διακρίνεται, σε αντίθεση με τις παραδοσιακές ελίτ, για τον ηρωισμό, το όραμα και την ικανότητα αυτοθυσίας. Τρίτον, υπάρχουν οι μάζες, οι οποίες είναι αδύναμες, αδρανείς και αδαείς και το πεπρωμένο τους είναι η άκριτη υπακοή.

Ο φασισμός συχνά ταυτίζεται με την άκρα δεξιά, ωστόσο τα πράγματα είναι περισσότερο πολύπλοκα. Ο λόγος της άκρας δεξιάς, καθώς και οι προγραμματικές δηλώσεις είναι μεταβαλλόμενες μέσα στο χώρο και στο χρόνο, προσαρμοσμένος κάθε φορά ώστε οι τοποθετήσεις της να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες, ενώ συχνά πρόκειται για συνονθύλευμα απόψεων από όλο το πολιτικό φάσμα. 

Ένα στοιχείο που χαρακτηρίζει την ακροδεξιά σκέψη και αποτελεί μια σταθερά είναι ο υπερτονισμός παραστάσεων κοινωνικής ομοιογένειας όπου το έθνος λειτουργεί ως πρωτογενής «ομάδα του εμείς». Η «εθνοκρατία» αποτελεί το σημείο που ξεχωρίζει την ακροδεξιά από τα υπόλοιπα κόμματα, η οποία πολλές φορές, ίσως έμμεσα, ξεπερνά τα όρια του “έθνους” και αγγίζει τα όρια της φυλής.

Οι διαφορές στο λόγο της ακροδεξιάς σημαίνουν και το διαφορετικό που αποτελεί κίνδυνο οπότε και πρέπει να αποκλειστεί. 

Ωστόσο, ακριβώς επειδή η ακροδεξιά δεν αποτελεί ένα ενιαίο και αμετάβλητο σώμα, υπάρχουν διαφορές εντός του φάσματος - η σημερινή άκρα δεξιά ιδιοποιείται ιστορικά κινήματα, ιδεολογίες ή αντιδημοκρατικά καθεστώτα ή κρατά αποστάσεις; Εγκρίνει την βία για την επίτευξη των στόχων της ή ακόμα και την ασκεί ή την καταδικάζει;

Θα μπορούσαμε πολύ πρόχειρα να διακρίνουμε τέσσερις παραλλαγές ακροδεξιών δυνάμεων που έχουν περάσει ή έχουν κάνει στάση την Ελλάδα τού σήμερα. 

• Μια αυταρχική - φασιστκή δεξιά, που χαρακτηρίζεται από ρατσισμό και εθνοκεντρισμό και εμπνέεται από τις δικτατορίες του Μεσοπολέμου.
• Μια ρατσιστική ή εθνοκεντρική αλλά όχι φασιστική δεξιά, η οποία χρησιμοποιεί «εθνοπλουραλιστικά» επιχειρήματα για την ασυμβατότητα ανάμεσα σε κουλτούρες και εθνότητες.
• Μια λαϊκιστική - αυταρχική δεξιά, οργανωμένη γύρω από έναν ισχυρό, χαρισματικό ηγέτη, με αυταρχικές δομές και ασαφή εθνικιστική ή ξενόφοβη ιδεολογία. 
• Μια θρησκευτική φονταμεταλιστική δεξιά, όπου εθνικισμός και ξενοφοβία αναμειγνύονται με θρησκευτική αδιαλλαξία, για να οδηγήσουν στην υπεράσπιση μιας θρησκευτικά περιβεβλημένης έννοιας εθνικής «καθαρότητας». 

Τα τελευταία χρόνια έχει υπάρξει μια νέα άνοδος της ακροδεξιάς στην Ευρώπη, που σχεδόν αυτονόητα έφτασε και στην Ελλάδα, μέσα σε ιδιαίτερες και έντονες συνθήκες που ευνόησαν την άνοδο αυτή. Πόλεμος στην Ουκρανία, προσφυγική κρίση, οικονομική κρίση, ενεργειακή κρίση, ακρίβεια κ.ά. Οι δυτικές κοινωνίες, παγωμένες, εξουθενωμένες από τη μακρόχρονη καπιταλιστική κρίση και την υποχώρηση των αξιακών θεμελίων τους, στέκονται αμήχανες μπροστά στις δραματικές αλλαγές και τις αλλεπάλληλες κρίσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν και από τις οποίες παλεύουν να επιβιώσουν. 

Κάθε χώρα της Ευρώπης που έχει βιώσει την άνοδο και τις συνέπειες της ακροδεξιάς θα υπέθετε κανείς ότι θα είχε ακόμη μνήμες ή θα μάθαινε από την ιστορία και δε θα έκανε ξανά τα ίδια λάθη που οδήγησαν εκεί. Η Ελλάδα τον Οκτώβριο του 2020 έλαβε την ιστορικότερη καταδικαστική απόφαση στην Ευρώπη του 21ου αιώνα, με την καταδίκη της Χρυσής Αυγής. Θα έλεγε κανείς ότι κανείς μας δεν θέλει να εκπροσωπείται από καταδικασμένους εγκληματίες, ειδικά αν αναλογιστούμε την εικόνα που έχει μεγάλη μερίδα του πληθυσμού για καταδικασθέντες, χωρίς αξιώματα. 

Παρ’ όλα αυτά, τρία ακροδεξιά κόμματα μπήκαν στην Βουλή, και μάλιστα με αρκετά υψηλά ποσοστά, αν τα δει κανείς αρθριστικά ή αν τα συσχετίσει με το ποσοστό που έλαβε ΠΑΣΟΚ και ΣΥΡΙΖΑ. Το δίλημμα δεν μοιάζει πια να είναι Δεξιά ή Αριστερά, αλλά μάλλον Δημοκρατία ή Φασισμός.

Προσωπικά, αρνούμαι να πιστέψω ότι σχεδόν το 13% του πληθυσμού της χώρας είναι ακροδεξιοί. Έχουμε μπερδέψει την ιδεολογία με την εξαθλίωση, τον φόβο και την αμάθεια που επιβάλλει ύπουλα το καπιταλιστικό σύστημα για να μας πετάξει αναμασημένους στα πλοκάμια του. Φασισμός και καπιταλισμός είναι πάντα ένας φαύλος κύκλος, που επαναλαμβάνεται έως ότου σε κάνει ένα εύπλαστο υλικό, έτοιμο να μπει σε οποιοδήποτε καλούπι σου πουλήσουν για «σωτήριο». Ο καπιταλισμός σε εξαθλιώνει, για να εμφανιστεί ο φασισμός ως άλλος σωτήρας για να σε εξαθλιώσει ακόμη περισσότερο και να σε στείλει πίσω στην αφετηρία. 

Πέραν του ότι, πράγματι, πολλοί μπορεί να ήταν εκείνοι που βρήκαν αποκούμπι στα παιδιά του έθνους και της σημαίας για να ξεβαλτώσουν, χωρίς όμως στην πραγματικότητα να έχουν την παραμικρή ιδέα για τις έννοιες «ακροδεξιός», «φασίστας», «ναζί». Αυτούς τους ανθρώπους που το κράτος έχει παραδώσει έρμαιο στα χέρια κάθε τυχαίου λαοπλάνου, που δεν τους εξήγησε ποτέ πώς είναι να ζεις σε δημοκρατική κοινωνία, που τους πέταξε στο περιθώριο και τους απαξίωσε, που δεν θέλησε να τους δείξει τον δρόμο προς το φως. 

Εύχομαι να μην δούμε ξανά ατιμώρητα εγκλήματα μίσους, να μην κανονικοποιήσουμε ξανά την ακροδεξιά ρητορική, να τους δείξουμε ξανά την πόρτα της εξόδου. Εύχομαι να μην δούμε τα δικαιώματά μας να συρρικνώνονται, να μη δούμε να αγιοποιούνται ξανά εγκληματίες. 

Το αντιφασιστικό κίνημα στην Ελλάδα είναι τόσο ισχυρό που έστειλε στην φυλακή «παλικάρια» της Χρυσής Αυγής. Αλλά, και ας μην νικήσουμε ποτέ, θα πολεμάμε για πάντα.