Το 2019 ήταν η χρονιά που σημαδεύτηκε από δύο στυγερές γυναικοκτονίες. Της Ελένης Τοπαλούδη στην Ρόδο και της Αγγελικής Πέτρου στην Κέρκυρα από τον πατέρα της, ο οποίος δεν ενέκρινε  τη σχέση που είχε με άνδρα από το Αφγανιστάν. 

Δολοφονήθηκαν, όπως και άλλες τόσες, από άνδρες που πίστευαν ότι έχουν το δικαίωμα να ασκούν έλεγχο στα σώματα και στις επιλογές τους, οι οποίες όταν δεν γίνονται αποδεκτές τιμωρούνται. Και το τίμημα είναι πολλές φορές η ίδια τους η ζωή. 

Πριν φτάσουν όμως στο σημείο να τους πάρουν την ζωή, όταν δεν μπορούν πια να τις ελέγξουν, τις κακοποιούν. Λεκτικά. Ψυχολογικά. Σωματικά. Λόγω των έμφυλων χαρακτηριστικών τους. Και αυτή η ακραία έμφυλη και σεξιστική βία είναι που οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στη γυναικοκτονία.

Το 2017, από τις 87.000 δολοφονίες γυναικών που διαπράχθηκαν παγκοσμίως, το 58% διαπράχθηκε από πρώην ή νυν συζύγους ή συντρόφους ή μέλη της οικογένειας τους. Σύμφωνα με στοιχεία του Γραφείου των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα, υπολογίζεται πως 50.000 γυναικοκτονίες σημειώνονται κάθε χρόνο στον πλανήτη, το οποίο αντιστοιχεί σε 137 γυναίκες κάθε μέρα κατά μέσο όρο, δηλαδή 1 κάθε 10 λεπτά.

Σύμφωνα με το Μεσογειακό Ινστιτούτο Ερευνητικής Δημοσιογραφίας, η Ελλάδα κατέγραψε την υψηλότερη ετήσια αύξηση στις γυναικοκτονίες, στη διάρκεια της πανδημίας, με άνοδο 187,5% μόλις σε ένα χρόνο, από το 2020 μέχρι το 2021. Από 8 περιστατικά το 2020, καταγράφηκαν 23 το 2021.

Σύμφωνα μάλιστα με το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Γυναικοκτονίας, για το 2020 και το 2021, ο ανεπίσημος αριθμός καταγεγραμμένων γυναικοκτονιών ήταν υψηλότερος στην Ελλάδα από τον επίσημο κρατικό αριθμό, κατά 2,4 φορές το 2020 και 1,4 φορές το 2021.

Εξετάζοντας τα στοιχεία της Eurostat για ανθρωποκτονίες από πρόθεση γυναικών από άνδρες, συντρόφους ή συγγενείς, επιβεβαιώνεται για την Ελλάδα αύξηση 156% το 2021 σε σύγκριση με το 2020. 

Εκπρόσωπος της ΕΛΑΣ ανέφερε στην ΕΡΤ ότι το πρώτο τετράμηνο του 2023 η Ελληνική Αστυνομία διαχειρίστηκε πάνω από 3.100 περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας με θύματα γυναίκες. 

Από το 2019 και μετά, η ελληνική κοινωνία γνώρισε, ίσως για πρώτη φορά, τον όρο γυναικοκτονία. Τις γυναικοκτονίες της Ελένης και της Αγγελικής ακολούθησαν και άλλες. Η Κάρολαϊν, η Γαρυφαλλιά, η Βασιλική, η Κωνσταντίνα, η Νικολέτα. Και άλλες. Πολλές. Που δεν θα μάθουμε ποτέ το όνομα τους. Πριν από μερικές μέρες η Όλγα, που δολοφονήθηκε από τα χέρια του συντρόφου της.

Όμως ο όρος γυναικοκτονία δεν ήταν καινούργιος. Δεν ξύπνησε μια μέρα κάποια φεμινιστική συλλογικότητα και αποφάσισε ότι οι δολοφονίες γυναικών θα ονομάζονται έτσι. Δεν είναι καπρίτσιο. Δεν είναι δείκτης ανωτερότητας.  

Το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων (EIGE), ορίζει τη γυναικοκτονία ως τη δολοφονία μιας γυναίκας λόγω του φύλου της. Αυτός είναι και ο ορισμός της Στατιστικής Επιτροπής του ΟΗΕ. 

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ορίζει τη γυναικοκτονία ως φόνο εκ προμελέτης μιας γυναίκας, επειδή είναι γυναίκα, αναγνωρίζοντας τη ως την ακραία κατάληξη του συνεχούς της βίας κατά των γυναικών.

Η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης

Στις 26/11 του 2012, με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών, υπεγράφη η Διακήρυξη για τη γυναικοκτονία.

Η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης αποτελεί το πρώτο νομικά δεσμευτικό κείμενο που θέτει κριτήρια για την πρόληψη της έμφυλης βίας. 

Από την υπογραφή της και μετά άρχισαν να καταγράφονται και να αναγνωρίζονται τα θύματα έμφυλης βίας ως γυναικοκτονίες.

Στις 23/03 του 2018 το Ελληνικό Κοινοβούλιο ψήφισε το νομοσχέδιο που κυρώνει τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης - μια σημαντική νίκη του φεμινιστικού κινήματος και τομή στον τρόπο απόκρισης και αντιμετώπισης της έμφυλης βίας. Στις 18 Ιουνίου 2018 η Σύμβαση επικυρώθηκε.

Η Σύμβαση στοχεύει στη δημιουργία ενός πλαισίου εξασφάλισης των θεμελιωδών δικαιωμάτων των γυναικών, τα οποία συνήθως υπό τη μορφή της ενδοοικογενειακής βίας καταπατώνται διαρκώς, και αποτελεί το πρώτο νομικά δεσμευτικό διεθνές κείμενο που θέτει κριτήρια για την πρόληψη της έμφυλης βίας.

Ένα από τα μέτρα που προβλέπει η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης είναι η δημιουργία ξενώνων, όπου οι γυναίκες θα απευθύνονται σε άμεσο χρόνο, για να απομακρυνθούν από το κακοποιητικό περιβάλλον και να βρεθούν σε ένα ασφαλές πλαίσιο που θα τους προσφέρει υλική και ψυχολογική στήριξη.

Σύμφωνα με έρευνα του Reporters United, ενώ η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης προβλέπει για την Ελλάδα 1072 ξενώνες κακοποιημένων γυναικών, τελικά υπάρχουν λίγες παραπάνω από 400.  Μάλιστα, μέχρι το 2022, οι πιστοποιημένοι ξενώνες κακοποιημένων γυναικών στην Ελλάδα μειώθηκαν από 21 σε 19, αφού ένας έκλεισε στο Μενίδι της Αττικής τον Νοέμβρη του 2018 κι ένας ακόμα στην Κέρκυρα τον Νοέμβριο του 2020. Η μείωση των ξενώνων σημαίνει αντίστοιχη μείωση των κλινών.

Και δυστυχώς τα πράγματα δείχνουν να πηγαίνουν από το κακό στο χειρότερο, ελλείψει αποφασιστικών πρωτοβουλιών, με σκοπό την ουσιαστική προστασία των γυναικών, της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, τον θηλυκοτήτων. 

Ο αριθμός των κλινών έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τα ολοένα αυξανόμενα περιστατικά έμφυλης βίας και τον αυξημένο αριθμό κακοποιημένων γυναικών.

Σύμφωνα με στοιχεία που έδωσε στη διάθεση του Reporters United η Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων, το 2020 και εν μέσω πανδημίας η Γραμμή SOS, δέχθηκε 9.288 κλήσεις, τον μεγαλύτερο αριθμό που καταγράφηκε ποτέ, σχεδόν 3.500 περισσότερες από ό,τι τις τρεις προηγούμενες χρονιές. Για το πρώτο δεκάμηνο του 2021 οι κλήσεις ανήλθαν σε 7.809, από τις οποίες οι 5.405 αφορούσαν περιστατικά βίας, ενώ 2.699 γυναίκες ανέφεραν ως δράστη τον νυν ή πρώην σύζυγο ή σύντροφο τους. Την ίδια περίοδο 4.449 άτομα, είτε τα ίδια τα θύματα είτε άνθρωποι από τον κύκλο τους, απευθύνθηκαν σε συμβουλευτικά κέντρα για να ζητήσουν καθοδήγηση σχετικά με την κακοποίηση γυναικών.

Παρότι λοιπόν τα ζητήματα έμφυλης βίας έχουν αποκτήσει πλέον τεράστια ορατότητα και έχουν εν μέρη εντοπιστεί οι ανεπάρκειες, έχουν προταθεί λύσεις και είναι καιρός πια να ληφθούν άμεσα ουσιαστικές πρωτοβουλίες για την προστασία των θυμάτων, πριν αυτά καταλήξουν ως ακόμη μια γυναικοκτονία, η κυβέρνηση εθελοτυφλεί, αδιαφορεί. 

Δεν έχει ανοίξει νέους ξενώνες, δεν έχει δημιουργήσει κανένα νέο εργαλείο στήριξης των θυμάτων έμφυλης βίας, το panic bottom δεν λειτουργεί, δεν βρίσκεται δίπλα στα θύματα που προσπάθησαν και κατάφεραν να ξεφύγουν από τους κακοποιητές τους. Δεν είναι ικανή να προστατεύσει καμία γυναίκα από τον τρόμο που βιώνει εντός του σπιτιού της, από την ανασφάλεια, από τον αποκλεισμό που επιφέρει η βία. 

Μια κυβέρνηση που θέλει ουσιαστικά να φροντίσει τα θύματα έμφυλης βίας θα μεριμνούσε ώστε να υπάρχει χώρος στους ξενώνες, ώστε να υπάρχει δωρεάν ψυχολογική στήριξη και συμβουλευτικά κέντρα, ώστε να παρέχεται δωρεάν νομική εκπροσώπηση, ώστε οι επιζήσασες να μπορέσουν να πατήσουν ξανά στα πόδια τους, μέσω της διασφάλισης των όρων της οικονομικής τους επιβίωσης και της ψυχικής τους αποκατάστασης. 

Η κυβέρνηση δεν έχει κάνει τίποτα από όλα αυτά. Ξέρετε τι έκανε όμως; Υποβάθμισε τη Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων. Δεν αναγνώρισε νομικά τον όρο γυναικοκτονία. Νομιμοποίησε με τη στάση της το victim blaming. Έριξε στα μαλακά όλους τους θύτες. Καλλιέργησε τον φόβο. 

Θέλουμε να πάψουμε να μιλάμε για ακόμη μια γυναικοκτονία. Θέλουμε να νιώθουμε ασφάλεια. Θέλουμε πια να δούμε πράξεις. Στις πόσες γυναικοκτονίες θα σταματήσει αυτός ο φαύλος κύκλος;