O Ναβάλνι πέθανε κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες. Κι αυτό συνεχίζει μια παράδοση ετών, δεκαετιών, αιώνων, ίσως την πιο διαχρονική παράδοση της ρωσικής ιστορίας. Απ’ τα τσαρικά κάτεργα στα σοβιετικά γκούλαγκ κι απ’ τον Τρότσκι στο Ναβάλνι, δύο κοινά σημεία ενώνουν αδιάσπαστα και διαχρονικά το παρελθόν με το παρόν:

1. Ο αντίπαλος εξοντώνεται.

2. Ο αντίπαλος φταίει.

Ο Ναβάλνι ήταν μια φωνή ενάντια στη “δημοκρατική” παντοκρατορία του Βλαντιμίρ Πούτιν. Ο Ναβάλνι ενδέχεται να ήταν κι ένας πολιτικά ορθός ρατσιστής. Μπορεί κι ένας (όχι καλά) συγκαλυμμένος φασίστας. Θα είχε σημασία αν ήταν ζωντανός. Με τον ίδιο τρόπο που θα ‘χε πραγματικό νόημα να κριθεί κι η ακροδεξιά ατζέντα του Ζελένσκι, αν δεν ήταν ο πρόεδρος ενός κράτους σε αμυντικό πόλεμο. Όμως ένα de facto Πούτιν uber alles σαρώνει κάθε άλλη συζήτηση. Επίδειξη δύναμης και τσαρικά κατάλοιπα.

Αυτό που θέλω να πω είναι πως, μπροστά στον ισχύοντα φασισμό της ρωσικής κυβέρνησης, γίνεται σκέτη πολυτέλεια η κριτική ανάλυση των αντιφρονούντων. Και ύποπτη απανθρωπιά κάθε προσπάθεια δικιολόγησης των πρακτικών του τσάρου Βλαντιμίρ ενάντια στον οποιονδήποτε. Ένας άνθρωπος φυλακισμένος στην αρκτική, στις χειρότερες συνθήκες κράτησης της ευρωπαϊκής ηπείρου (αν όχι της γης), τελικά εμμέσως δολοφονημένος (αν όχι απευθείας), αποτελεί από μόνος του ακόμα μιαν ανθρωπιστική καταδίκη στις μπόλικες της πολιτικής ηγεσίας των Ρώσων. Και μια καταδίκη κάθε συζήτησης περί ευρωπαϊκής ευαισθησίας, ανθρωπίνων δικαιωμάτων και κολοκύθια τούμπανα…

Η Ρωσία είναι, χωρίς αμφιβολία πια, και πάλι ο νταής της ευρωπαϊκής ηπείρου. Σ’ ένα καινούριο ψυχροπολεμικό μπρα ντε φερ με το νταή κάθε ηπείρου (λέγε με ΗΠΑ), και την Ευρωπαϊκή Ένωση να παρακολουθεί σα γερασμένος, ξεπεσμένος αθλητής σε καφενείο. Ν’ απειλεί με κούφιες απειλές, να κουνάει γραφικά το δάχτυλο, να νουθετεί και να γκρινιάζει με γραφικότητα αλλά χωρίς φωνή.

Είναι η ίδια Ευρώπη που επέβαλε κυρώσεις στη Ρωσία και την είδε ν’ αυξάνει το ΑΕΠ της. Είναι η ίδια Ευρώπη που πρώτα χειροκρότησε το δικαίωμα του Ισραήλ στην επιθετική άμυνα, κι έπειτα καταδίκασε τη γενοκτονία των Παλαιστινίων με μεγάλα λόγια και μικρές πράξεις. Είναι η Ευρώπη που αργοπεθαίνει. Κι ο δρόμος προς την απαξίωση δεν θα ‘χει γυρισμό όσο συνεχίζει ν’ αποτελεί μια ένωση αστεία, κρατών με διαφορετικές ατζέντες κι αλλότρια συμφέροντα.

Μέχρι η Ευρώπη ν’ αποφασίσει ωστόσο, αν θα ενωθεί πραγματικά ή αν θα διαλυθεί εις τα εξ ων συνετέθη, ο Πούτιν θα συνεχίζει να καταργεί εντός επικράτειας κάθε έννοια ελευθερίας και δικαιοσύνης, κι εκτός να κάνει το σερίφη με απειλές και μ’ επιθέσεις. Αμετανόητος, εξουσιαστής, απόλυτος κριτής και τιμωρός δικαίων και αδίκων. Κανονικός δικτάτορας σε μια κατ’ επίφαση δημοκρατία.

Και να σκεφτεί κανείς ότι η Ρωσία ήταν το κράτος της μεγάλης ελπίδας στην κόκκινη επανάσταση. Το κράτος της μεγάλης ανάσας στη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Κι ούτε ανάσα έχει πάρει ακόμα, ούτε κι ελπίδα μεγάλη φαίνεται στον κοντινό ορίζοντα…