Ο Στέλιος Μάινας στο 2020mag.gr: «Είμαι υπέρ της πειθούς και όχι των απαγορεύσεων»

Η πρώτη ζυθαποθήκη του ΦΙΞ με ρίζες στις αρχές του 20ού αιώνα έχει μετατραπεί σε έναν ζεστό, γεμάτο έμπνευση χώρο. Λίγες μέρες μετά την πρεμιέρα, δώσαμε ραντεβού στο όμορφο αίθριο του θεάτρου με τον Στέλιο Μάινα, έναν από τους πέντε ηθοποιούς της παράστασης, και μιλήσαμε για τη ρωγμή που έφερε η έκρηξη του Τσέρνομπιλ σε ολόκληρη την ανθρωπότητα, για τη συλλογική ευθύνη απέναντι στον κοινό κίνδυνο και για τις ιδιαιτερότητες του αφηγηματικού θεάτρου.

Φιλικός, άμεσος, ευγενής και με μια φανερή συμπάθεια προς τη νέα γενιά, ο Στέλιος Μάινας ξεκίνησε να εξιστορεί τι συνέβη την 26η Απριλίου του 1986, μέσα από τη δική του πραγματικότητα.

«Στην Ελλάδα τότε ζούσαμε τα πέντε πρώτα χρόνια του ΠΑΣΟΚ. Δηλαδή ζούσαμε με δυο λόγια μια "άνοιξη" δημιουργικότητας και παραγωγικότητας. Δεν είχαμε καταλάβει τι ακριβώς συμβαίνει με την πυρηνική ενέργεια. Τον Απρίλιο του ’86 εγώ ήμουν στην Καλαμάτα, στο Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο. Μάθαμε για το Τσέρνομπιλ μια εβδομάδα μετά από το γεγονός, αρχές του Μάη, όταν το ραδιενεργό σύννεφο είχε ήδη φτάσει στην Πελοπόννησο. Έτσι μας έλεγαν τουλάχιστον».

Εγώ τον Απρίλιο του ’86 δεν είχα ακόμα γεννηθεί. Το Τσέρνομπιλ το γνώρισα μέσα από τις αφηγήσεις των μεγαλυτέρων και τα ντοκιμαντέρ: μια έκρηξη σε ένα εργοστάσιο κάπου στη Ρωσία που προκάλεσε γενετικές μεταλλάξεις στη φύση και στα ζώα. Την τραγωδία και το μέγεθος του ατυχήματος τα γνώρισα μεγαλώνοντας. Ο Στέλιος Μάινας θυμάται καλά τι ακολούθησε από τη μέρα της έκρηξης.

«Εδώ στην Ελλάδα, την επομένη του Τσέρνομπιλ, οι εφημερίδες έγραφαν ότι προσπάθησαν να σαμποτάρουν τον αντιδραστήρα. Δεν ήταν φυσικά σαμποτάζ. Η ενέργεια αποδείχθηκε ότι ήταν ένα ανθρώπινο σφάλμα που θα μπορούσε να γίνει παντού... Η αθωότητα τελείωσε για την Ευρώπη και τον κόσμο στις 26 Απριλίου του 1986. Μέχρι τότε δεν είχαμε αντιληφθεί τι μπορεί να επιφέρει η ραδιενέργεια στον κόσμο».

Του λέω ότι για κάποια γεγονότα, όπως το Τσέρνομπιλ, θυμόμαστε συνήθως πολύ έντονα τη στιγμή που μάθαμε για αυτά. Όπως η 11η Σεπτεμβρίου του 2001.

«Ήμασταν σε ένα γύρισμα κάπου στο Κορωπί με τη Θέμιδα Μπαζάκα και κάναμε γυρίσματα για μια σειρά που λεγόταν "Οι άντρες της ζωής της". Και ξαφνικά, ενώ ήταν πρωί και μας έβαφαν, βλέπω στην τηλεόραση τους δίδυμους πύργους να πέφτουν και λέω "Ποια ταινία είναι αυτή;". Και μας λένε "Δεν είναι ταινία". Και μείναμε σαν παγωτά!».

«Όταν συνέβη το γεγονός στο Τσέρνομπιλ, δεν μπορούσε να το πιστέψει κανείς! Ακόμα και οι επιστήμονες δεν μπορούσαν να το πιστέψουν. Δεν υπήρχε προηγούμενο, στη χώρα μας και σε ολόκληρο τον κόσμο».

Ο παραλληλισμός αυτός, με την αδυναμία να πιστέψεις ένα γεγονός και την άγνοια που μας περιβάλλει μετά από αυτό, φέρνει στη συζήτηση την αναπόφευκτη σύγκριση με την πανδημία και τη ζωή μας τα τελευταία σχεδόν δύο χρόνια.

Αν ανατρέξουμε στα πρώτα δείγματα του κορονοϊού, οι επιστήμονες έλεγαν "Μην πανικοβάλλεστε! Δεν είναι τίποτα, μια γρίπη είναι, θα περάσει"

«Υπάρχουν οι ασύμμετρες απειλές: Είναι μαζικές απειλές των πληθυσμών που η ανθρώπινη παρέμβαση δεν είναι αρκετή για να τις αντιμετωπίσει. Η ραδιενέργεια είναι μία από αυτές. Ο κορονοϊός αποδείχθηκε ότι είναι μία ακόμα. Αν ανατρέξουμε στα πρώτα δείγματα του κορονοϊού, οι επιστήμονες έλεγαν "Μην πανικοβάλλεστε! Δεν είναι τίποτα, μια γρίπη είναι, θα περάσει"».

Και δεν πέρασε! Και ακόμα προσπαθούμε να καταλάβουμε τι μας συμβαίνει και τι μερίδιο ευθύνης έχουμε απέναντι σε όλο αυτό. Στην παράσταση, αναγνώρισα έντονα το στοιχείο της ευθύνης που έφεραν όσοι και όσες αποφάσισαν να συνεχίσουν να κατοικούν στη μολυσμένη περιοχή, να καλλιεργούν πατάτες, να πίνουν νερό από το πηγάδι, να φέρνουν στον κόσμο αυτόν παιδιά. Έτσι, σε παραλληλισμό και πάλι με το σήμερα, προκύπτει το ερώτημα για την περίφημη «ατομική ευθύνη» και αν αυτή είναι αρκετή για να μας προστατεύσει.

«Υπάρχει μια έννοια συλλογικότητας, και η έννοια της συλλογικότητας είναι η αντίληψη που έχουν οι άνθρωποι ότι ναι μεν λειτουργούμε ως μονάδες, αλλά μπροστά στο κοινό καλό ή στον κοινό κίνδυνο πρέπει να ομονοούμε και να αντιμετωπίζουμε τις προκλήσεις με ένα μέτωπο. Βεβαίως ποτέ οι άνθρωποι δεν θα συμφωνήσουν και δεν πρέπει. Δεν είμαστε ρομπότ. Αλλά παρ’ όλα αυτά, στις καθολικές διακινδυνεύσεις πρέπει να έχουμε τη συλλογική ευθύνη, η οποία είναι ΚΑΙ ατομική. Υπάρχει το δικαίωμα της ατομικότητας στην υγεία, φυσικά. Όταν όμως η υγεία η δική μου επηρεάζει την υγεία όλων των υπολοίπων, εγώ μπορεί να γίνομαι ένας φορέας μιας μόνιμης απειλής για τους γύρω μου και τότε έχω ένα μερίδιο ευθύνης».

Είμαι υπέρ της πειθούς και όχι των απαγορεύσεων

Μοιράζομαι μαζί του τη σύγκρουση που συμβαίνει μέσα μου κάθε φορά που σκέφτομαι τη δική μου ευθύνη, σε σχέση με τις απαγορεύσεις που ζήσαμε και συνεχίζουμε να ζούμε. Η απάντησή του απλή και κατανοητή: χρειαζόμαστε επιχειρήματα και όχι νόμους.

«Δεν μπορείς να υποχρεώσεις κάποιον με το ζόρι να κάνει κάτι στον εαυτό του. Αλλά πρέπει να τον πείσεις ότι είναι για το καλό το δικό του και όλων των υπολοίπων. Είμαι υπέρ της πειθούς και όχι των απαγορεύσεων».

Θέλοντας να ξεφύγω για λίγο από το κλίμα της πανδημίας και να στραφούμε σε πιο καλλιτεχνικές πτυχές, τον ρωτάω για τις απαιτήσεις της παράστασης. Επί σκηνής οι ηθοποιοί αφηγούνται 16 από τις 100 αφηγήσεις που έχει καταγράψει η Λευκορωσίδα συγγραφέας Σβετλάνα Αλεξίεβιτς, η οποία τιμήθηκε με Νόµπελ Λογοτεχνίας το 2015. Στο ίδιο βιβλίο είναι βασισμένη και η σειρά του HBO «Chernobyl», που κέρδισε την προσοχή και του ελληνικού κοινού. Αληθινές αφηγήσεις, αληθινών ανθρώπων, μετά από ένα αληθινό γεγονός. Ωμός ρεαλισμός. Κάτι που χρειάζεται ιδιαίτερη μεταχείριση από έναν ηθοποιό ακόμα και με την πείρα που διαθέτει ο Στέλιος Μάινας.

«Είναι η πρώτη μου επαφή με το αφηγηματικό θέατρο. Οι ηθοποιοί σε κάθε παράσταση απευθυνόμαστε στο κοινό αλλά συνήθως μέσα από τον συμπαίκτη μας. Στο αφηγηματικό θέατρο η σχέση μας είναι κατευθείαν το κοινό. Κι αυτό έχει ένα ρίσκο. Πρέπει να πείσεις το κοινό απευθείας. Το ότι οι μαρτυρίες είναι αληθινές είναι ακόμα μεγαλύτερη ευθύνη διότι οι άνθρωποι έχουν πεθάνει. Όχι από φυσικά αίτια. Αλλά από το Τσέρνομπιλ».

Κάθε ηθοποιός έχει ως εργαλείο το σώμα, τη φωνή και τα βιώματά του. Τον ρωτάω λοιπόν πώς το δικό του βίωμα, σε σχέση με την πανδημία, έχει επηρεάσει τον τρόπο που προσέγγισε τον κάθε χαρακτήρα.

«Αυτό που εμένα μου έφερε ο κορονοϊός είναι ένας ενδόμυχος φόβος για κάτι μη αντιμετωπίσιμο. Ένας φόβος που έρχεται από κάθε κατεύθυνση, που δεν μπορείς να τον εντοπίσεις. Κατάλαβα ότι είναι μια παρόμοια αντίδραση που είχαν οι άνθρωποι που ήταν στην περιφέρειά του, γνωρίζοντας ότι δεν είχαν κάτι χειροπιαστό. Ένας αόρατος κίνδυνος που όμως είναι θανατηφόρος».

Η πρόσφατη «φιλική συμμετοχή» του στη σειρά «Κομάντα και Δράκοι» του Θοδωρή Παπαδουλάκη (σκηνοθέτης και της σειράς «Το Νησί» που πρωταγωνιστούσε ο Στέλιος Μάινας), μου δίνει την αφορμή να τον ρωτήσω ποια είναι η σχέση του με τη μικρή οθόνη.

«Υπάρχει μια δυναμική επιστροφή της μυθοπλασίας. Και αυτό είναι παρήγορο. Γιατί δίνονται μεγάλες ευκαιρίες σε παλιούς και νέους δημιουργούς και τεχνικούς. Η τηλεόραση έχει ένα μεγάλο προσόν και μια υποχρέωση προς έναν κόσμο που δεν μπορεί να πάει στο θέατρο και τον κινηματογράφο. Εγώ θεωρώ ότι πιστεύω στη τηλεόραση. Δεν λέμε να είναι όλα Ταρκόφσκι. Αλλά να μην είναι και όλα σκουπίδια».

Ωστόσο ο Στέλιος Μάινας δεν έκρυψε ποτέ τη αγάπη του για τον κινηματογράφο. Θυμάμαι ότι η πρώτη φορά που τον συνάντησα από κοντά ήταν στο 57o Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης το 2016, όταν και παρουσίασε την τελετή έναρξης με τη Θέμιδα Μπαζάκα. Συζητάμε για το πρόσφατο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και πολύ γρήγορα εξέφρασε τους ενδοιασμούς του για το μέλλον της έβδομης τέχνης.

«O ευρωπαϊκός κινηματογράφος είναι μια κρατική υπόθεση και ο αμερικανικός τείνει να γίνει κάτι ανάλογο. Υπάρχει τεράστιο πρόβλημα στον κινηματογράφο. Βεβαίως υπάρχουν πολύ καλοί δημιουργοί, αλλά το θέμα είναι να υπάρχει και το κοινό. Διότι τον κινηματογράφο δεν τον κάνεις για να τον δουν πέντε γνωστοί και φίλοι σου άνθρωποι του κινηματογράφου. Πρέπει να απευθυνθείς στο κοινό, αλλιώς τι νόημα έχει».

Και συνεχίζει.

«Όταν ξεκίνησα να κάνω κινηματογράφο η πρώτη ταινία που έκανα θεωρήθηκε τεράστια εισπρακτική αποτυχία. Λεγόταν "Ο λιποτάκτης", του Κόρα, μια εξαιρετική ταινία, είχε βραβευτεί σε φεστιβάλ. Θεωρήθηκε εισπρακτική αποτυχία κάνοντας 65.000 με 70.000 εισιτήρια. Αν μια ταινία κάνει σήμερα τόσα εισιτήρια θα κάνουν τούμπες από τη χαρά τους. Το "Βαλκανιζατέρ" έφτασε τα 800.000 εισιτήρια και η "Πολίτικη Κουζίνα" το ενάμισι εκατομμύριο. Σήμερα όταν κάνεις 10.000 εισιτήρια, είναι γεγονός».

Έκλεισα τη συζήτηση θέτοντας ένα ερώτημα που με προβληματίζει τον τελευταίο καιρό, μετά την προβολή της ταινίας "Καλάβρυτα 1943". Ποια είναι η σχέση της τέχνης με τη μυθοπλασία;

«Για πολλούς λόγους αλλά πάντα, μια ταινία είναι αποκλειστικά μυθοπλασία. Δεν κάνουμε κινηματογράφο για να αποτυπώσουμε τα γεγονότα, ακόμα κι όταν ασχολούμαστε με αυτά. Αν ρωτήσεις τον Γαβρά για το "Ζ", θα σου πει ότι είναι ένα έργο τέχνης σαφέστατα εμπνευσμένο από πραγματικά γεγονότα. Οπότε νομίζω ότι αυτή είναι η σωστή αντιμετώπιση των πραγμάτων. Κάνουμε ταινίες εμπνευσμένες από το πραγματικό γεγονός, χωρίς να είναι το ίδιο το γεγονός».

Βεβαίως η παράσταση «Τσέρνομπιλ - Ένα χρονικό του μέλλοντος» δεν είναι αποτέλεσμα μυθοπλασίας. Σε αντίθεση με τη σειρά του HBO, εδώ οι μαρτυρίες μεταφέρονται αυτούσιες. Χωρίς πλοκή. Χωρίς σενάριο. Μόνοι οι άνθρωποι και οι διηγήσεις τους, όπως καταγράφηκαν από την ερευνήτρια. Και για μένα, το ντοκουμέντο είναι χίλιες φορές πιο δυνατό υλικό από τη μυθοπλασία. Ειδικά όταν το ντοκουμέντο περιβάλλεται από υψηλή αισθητική και ερμηνευτική τελειότητα όπως εδώ, τότε το αποτέλεσμα δικαιώνει τον δημιουργό που επέλεξε αυτό το δραματουργικό μονοπάτι και τους θεατές που τον ακολούθησαν.

Η παράσταση «Τσέρνομπιλ - Ένα χρονικό του μέλλοντος» ανεβαίνει στο Θέατρο του Νέου Κόσμου μέχρι 12 Δεκεμβρίου 2021.

Συντελεστές της παράστασης

Σκηνοθεσία: Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος

Μετάφραση: Ορέστης Γεωργιάδης

Δραματουργία: Κοραλία Σωτηριάδου

Σκηνικό - Βίντεο: Παντελής Μάκκας

Μουσική: Σταύρος Γασπαράτος

Επιμέλεια κίνησης: Σεσίλ Μικρούτσικου

Κοστούμια: Βασιλική Σύρμα

Σχεδιασμός φωτισμών: Αλέκος Αναστασίου

Βοηθός σκηνοθέτη: Μαρία Παπαλέξη

Βοηθός σκηνογράφου: Άννα Μπίζα