Λένε ότι πέθανε πριν από 40 χρόνια, στις 17 Σεπτεμβρίου 1982, στη Μόσχα. Δεν είναι αλήθεια. Ο Μάνος Λοΐζος κατάφερε, με μόλις 10 δίσκους που εκδόθηκαν όσο ζούσε κοντά μας και ακόμα 2 που εκδόθηκαν όσο ζούσε μακριά μας, να αφήσει στη μνήμη και στην καρδιά μας ένα από τα πιο ισχυρά αποτυπώματα στο ελληνικό τραγούδι.

Η Μαργαρίτα Ζορμπαλά και ο Απόστολος Ρίζος, τιμώντας τη μνήμη του τη σημαδιακή αυτή χρονιά, γιορτάζουν την επέτειο της γέννησής του (22 Οκτωβρίου 1937) με μία μοναδική παράσταση στο ιστορικό θέατρο «Ακροπόλ». Επιλέγουν από το σύνολο των κύκλων τραγουδιών του αυτά που αγάπησαν περισσότερο και αγκαλιάζουν το ανεκτίμητο αυτό ρεπερτόριο που, παρότι πέρασαν 50 χρόνια, εξακολουθεί να παραμένει ζωντανό, να γράφει νέες ιστορίες και να χαράζει νέους δρόμους.

Για την παράσταση αλλά και για τη σύμπραξή του με τη Μαργαρίτα Ζορμπαλά μας μίλησε ο Απόστολος Ρίζος, ο οποίος, τόσο με την εξαιρετική παράστασή του «Σε ένα δωμάτιο με τον Μάνο Λοΐζο», που μας παρουσίασε τα τελευταία χρόνια και μέρος της αναμένεται να κυκλοφορήσει δισκογραφικά από την ΕΜΙ, όσο και με τη διαχρονική αγάπη, ερμηνεία και εργασία του πάνω στο έργο του σπουδαίου δημιουργού, έχει κερδίσει -από το ίδιο το κοινό- το δικαίωμα να μιλά σε «πρώτο πρόσωπο» για τα τραγούδια του.

Μετά την παράστασή σου «Σε ένα δωμάτιο με τον Μάνο Λοΐζο», οι κοινές σας συναυλίες με τη Μαργαρίτα Ζορμπαλά ανοίγουν ένα νέο κεφάλαιο στη σχέση σου με το έργο του δημιουργού;

Με έναν τρόπο είναι άλλο ένα βήμα γνωριμίας, και έγινε αυτή τη φορά με την προτροπή της Μαργαρίτας Ζορμπαλά. Πέρυσι, κάποια στιγμή, είχε νιώσει έντονα την ανάγκη να τραγουδήσει και να παρουσιάσει μία παράσταση με τραγούδια του Μάνου Λοΐζου και με σκέφτηκε ακαριαία, ας το πούμε έτσι. Μου το πρότεινε και χάρηκα πάρα πολύ. Ειδικά μετά την πραγματοποίηση της παράστασης στην Κύπρο, πρώτη φορά πέρυσι τον Φλεβάρη, με το αποτέλεσμα που είχε, νιώσαμε ότι καλώς έγινε.

Με τη Μαργαρίτα Ζορμπαλά συνεργάζεστε για πρώτη φορά;

Σε επίπεδο συναυλιών, πρώτη φορά συνεργαστήκαμε πέρυσι με τα τραγούδια του Μάνου Λοΐζου. Πολλές φορές σκεφτόμουν το πώς εκείνες τις εποχές κάποιοι άνθρωποι δεν έτυχε να συναντηθούν σε επίπεδο δισκογραφίας. Νομίζω πως ο Λοΐζος με τη Μαργαρίτα, αν είχαν συναντηθεί, κάτι ωραίο θα είχε συμβεί.

Είναι αλήθεια, προκαλεί έκπληξη το ότι δεν συνεργάστηκαν ποτέ.

Είναι από αυτές τις περιπτώσεις που συναντάμε συχνά στο παρελθόν, με τους σπουδαίους δημιουργούς, τις μεγάλες φωνές, που καμιά φορά απορεί κανείς πώς και δεν συναντήθηκαν οι δρόμοι τους. Η μουσική του Λοΐζου είναι κάτι που της ταιριάζει πολύ και νομίζω ότι και η δική μας συνύπαρξη είναι πολύ ταιριαστή. Το λέω πια εκ του αποτελέσματος, γιατί όταν παρουσιάστηκε αυτή η παράσταση, πέρυσι στην Κύπρο, νιώσαμε έτσι ακριβώς. Τελείωσαν οι παραστάσεις και αφήσαμε μια ανοιχτή υπόσχεση να το παρουσιάσουμε και στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη, όπως θα γίνει στις 22 του μήνα στο θέατρο «Ακροπόλ» και 6 Νοεμβρίου στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης.

Στο «Δωμάτιο με τον Μάνο Λοΐζο» παρουσίασες μία δική σου ενορχηστρωτική εκδοχή στα τραγούδια του. Αυτή τη φορά, την επιμέλεια έχει αναλάβει ο Νεοκλής Νεοφυτίδης. Πόσο διαφορετικά είναι τα πράγματα;

Το «Δωμάτιο» ήταν ένα αυτόνομο μουσικό έργο. Μια προσέγγιση μέσα από το δικό μου φίλτρο σε ένα υλικό που το γνωρίζω από παιδί - τα πρώτα τραγούδια που έμαθα να παίζω είναι του Μάνου Λοΐζου. Σε συναυλίες μου όλα τα επόμενα χρόνια, από μαθητής ακόμα μέχρι τα χρόνια της επαγγελματικής μου πορείας στον χώρο της μουσικής, τα τραγούδια αυτά είχαν βρει μέσα μου πολλές διαδρομές. Κάποια στιγμή, μετά την προτροπή της Μυρσίνης Λοΐζου, πριν χρόνια, κάθισα επί τούτου πάνω στο έργο του σπουδαίου δημιουργού και προέκυψε αυτό με τον τρόπο που προέκυψε. Ένα αυτόνομο μουσικό έργο, η προσωπική μου ματιά πάνω σε κάποια τραγούδια, τα οποία πια λειτουργούν ως σώμα όταν παρουσιάζονται. Σου θυμίζω, για παράδειγμα, το «Αχ χελιδόνι μου», τη διασκευή αυτή και πώς είχε συμβεί. Όλο αυτό με ακολουθεί. Στα τραγούδια αυτά νομίζω ότι έχει σχηματοποιηθεί πια, με τα χρόνια, ένα προσωπικό φίλτρο έκφρασης, και εκφράζονται με έναν τρόπο από μένα. Αυτό μεταφέρεται και μέσα σε αυτή την παράσταση. Ο Νεοκλής Νεοφυτίδης είναι ένας σπουδαίος μουσικός και ενορχηστρωτής και, σε ό,τι αφορά εμένα τουλάχιστον και την προσωπική μου ματιά, το έχει αφουγκραστεί. Έρχεται και η δική του προσωπική ματιά αλλά και της Μαργαρίτας Ζορμπαλά και δημιουργείται κάτι άλλο, κάτι καινούργιο. Ένα βήμα παραπέρα ακόμα στη γνωριμία με τον δημιουργό, όπως είπαμε και στην αρχή της κουβέντας μας.

Και έχετε και πάλι εξαιρετικούς μουσικούς επί σκηνής.

Είναι από την Κύπρο, ζουν και δραστηριοποιούνται εκεί, είναι ένας κι ένας. Ο Ανδρέας Θεοχάρους στην τούμπα και το τρομπόνι, ο Κωνσταντίνος Κρασίδης Μακαρίτης στο φλάουτο και ο Κώστας Χαλλουμάς στο κοντραμπάσο. Εγώ με τις κιθάρες μου και τα διάφορα πετάλια, και έτσι δημιουργείται ένα πολύ ωραίο ηχητικό σύμπαν. Υπήρχε μια πολύ καλή ενέργεια στη συνεργασία μας τον περασμένο Μάρτη στην Κύπρο και χαίρομαι πολύ που θα τους δω, μετά από τόσους μήνες ξανά, εδώ, να ξαναπαίξουμε και να χαρούμε με αυτό το σπουδαίο υλικό.  

Όλη αυτή η ζύμωση που υπήρξε με το «Δωμάτιο», νιώθεις πως είναι μία «προίκα» που την κουβαλάς και στην παράσταση αυτή;

Κοίταξε, σε γενικές γραμμές είμαι ένας άνθρωπος που λειτουργώ με το κόνσεπτ. Όταν κάτι φτάσω σε ένα σημείο να το παρουσιάσω, έχω διανύσει χιλιόμετρα μαζί του, οπότε αυτό γίνεται βίωμα. Προχωράω στη ζωή με τα βιώματά μου. Είτε στη μουσική μου ζωή είτε στην προσωπική. Η μουσική, όπως και η ζωή η ίδια, είναι μία δυναμική κατάσταση, και αυτό είναι και το ωραίο. Διαδραστική απόλυτα -όταν εσύ το επιτρέπεις- και πάντα οδηγεί σε κάτι καλό.

Πώς λειτουργεί για σένα η συνύπαρξη επί σκηνής με τη Μαργαρίτα Ζορμπαλά, με όλη αυτή την ποιότητα που φέρνει ως καλλιτέχνιδα στα πράγματα;

Ένιωσα υπέροχα. Ένιωσα να συγκινούμαι και κάποιες στιγμές. Ένιωσα να τη θαυμάζω, ένιωσα να χάνεται η οποιαδήποτε έννοια του χρόνου - και της ηλικίας επίσης. Η φωνή της είναι στα καλύτερά της και ο τρόπος της είναι εντελώς ζωντανός, νομίζω ότι όσοι έρθουν και ακούσουν θα καταλάβουν τι εννοώ. Έχει διατηρήσει, με έναν τρόπο που έχει βρει η ίδια, το αθώο κομμάτι που έχουμε μέσα μας, που μας κάνει να κοιτάμε και καθαρά και να ελπίζουμε ότι στο τέλος η ομορφιά νικά.

Θα είναι διάχυτη η ομορφιά στην παράστασή σας, όπως είμαι βέβαιος ότι θα είναι και κάτι πολύ προσεγμένο, όπως συμβαίνει με όσα καταπιάνεσαι, αλλά και οι συνεργάτες σας το εγγυώνται αυτό.

Είναι αυτονόητο αυτό. Δεν θα μπορούσε να συμβεί αλλιώς, για να νιώθουμε κι εμείς ότι μπορούμε να έχουμε τη δυνατότητα να βρισκόμαστε εκεί, εκατό τοις εκατό, και όσοι βρισκόμαστε εκεί να είμαστε εκεί, εκατό τοις εκατό συντονισμένοι με αυτό που συμβαίνει.

Στο «Δωμάτιο» σε είχαμε ακούσει και σε κάποια ανέκδοτα τραγούδια του Μάνου Λοΐζου, θα υπάρχουν και σε αυτή την παράσταση;

Δεν θα υπάρχει κάποιο ανέκδοτο υλικό, τουλάχιστον όχι σε αυτή τη φάση που βρισκόμαστε.

Θα ακούσουμε τραγούδια από όλες τις δημιουργικές περιόδους του και ποια από αυτές θα έλεγες πως είναι πιο αγαπημένη σου; 

Η παράσταση «Με φάρο το φεγγάρι» έχει να κάνει, με έναν τρόπο, με τραγούδια από όλη τη διαδρομή του Μάνου Λοΐζου. Δεν θα μπορούσα να σου πω ότι κάποια περίοδο συγκεκριμένη του δημιουργού την ξεχωρίζω. Ο Λοΐζος είναι από αυτές τις σπάνιες περιπτώσεις όπου, μέσα από ένα δικό του μουσικό χαρμάνι, με όλες τις επιρροές από τα μεγάλα μουσικά ρεύματα της εποχής του, και της Δύσης και της Ανατολής, έφτιαχνε καταπληκτικές μελωδίες. Μεγαλώντας, και ζώντας και σε μια εποχή όπου όλοι αυτοί οι μουσικοί δρόμοι συναντιούνται μεταξύ τους, και με έναν τρόπο πολύ γοητευτικό, δεν θα μπορούσα να διακρίνω μία περίοδό του. Έχει σπουδαία λαϊκά τραγούδια ο Μάνος Λοΐζος, έχει και σπουδαίες μπαλάντες, ένα πολύ μεγάλο εύρος και ταυτόχρονα μέσα από τον δικό του προσωπικό τρόπο. Μελετώντας το έργο του, διαρκώς ανακαλύπτω πράγματα που με κάνουν κι εμένα καλύτερο μουσικό - αν μιλήσουμε για τη μουσική.
Αν σκεφτούμε, επίσης, τους σπουδαίους στιχουργούς και ποιητές που μελοποίησε, που ήταν ευαισθητοποιημένοι, όπως και ο ίδιος, σε διαχρονικά ζητήματα που μας απασχολούν, και υπαρξιακά και κοινωνικά, νομίζω ότι είναι μία πηγή που πάντα πίνεις νερό και μπορείς να εμπνέεσαι διαρκώς. Έχουν μία κομψότητα οι μελωδίες του, μία καθαρότητα, θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι τέλειες ως προς τη διατύπωσή τους. Και βέβαια έχουν ταιριάξει εξαιρετικά με σπουδαία λόγια, με τον Λόγο, γιατί αυτός είναι η βαθιά γνωριμία με τα πράγματα, που κάνει και τα τραγούδια να αντέχουν και στον χρόνο.

Ήταν ένας μεγάλος συνθέτης αλλά και ένας από τους πρώτους τραγουδοποιούς. Είναι αυτό που μας κάνει να συνδεόμαστε ακόμα τόσο άμεσα με το συναίσθημα στα τραγούδια του;

Ναι, ισχύει αυτό. Ανήκει στους πρωτομάστορες. Εντάξει, εγώ πια δεν είμαι αντικειμενικός. Για μένα είναι ο κορυφαίος των κορυφαίων - τώρα για τη σύνδεση με το συναίσθημα στα τραγούδια του που λες, είναι αυτή η αύρα, η συγκίνηση και η τρυφερότητα που εξέπεμπε ακόμα και η φυσιογνωμία του. Δεν ξέρω αν το έχεις αισθανθεί και εσύ. Δεν γνωρίσαμε τον Λοΐζο εμείς, η γενιά μας, αλλά γνωρίσαμε μία αύρα που έβγαινε από τα τραγούδια, σε συνδυασμό και με τη φυσιογνωμία του. Αυτό το βλέμμα το τρυφερό, το συγκινητικό, το ζωντανό, το σοφό.

Το κυρίαρχο συναίσθημα στις συναυλίες σας αυτές, και με τον τρόπο που παρουσιάζετε τα τραγούδια του, είναι αυτή η τρυφερότητα;  

Όχι μόνο η τρυφερότητα. Τα τραγούδια αυτά έχουν και την προτροπή μέσα, και το στοιχείο της ανησυχίας, και της αντίδρασης, και της βαθιάς γνωριμίας με τον εαυτό μας. Μας λένε να αγαπάμε τη ζωή, και ζωή χωρίς τον συνάνθρωπο και την ευημερία του κοινωνικού συνόλου κινδυνεύει να γίνει κόλαση.

Ένα τέτοιου είδους «καταφύγιο» θα μας προσφέρετε στις 22 του μήνα στο «Ακροπόλ»;

Το έχω πει αρκετές φορές, το έργο του Μάνου Λοΐζου είναι ένας τόπος φιλόξενος. Και όταν φεύγουμε από έναν φιλόξενο τόπο, έχουμε ψηλώσει κάποιους πόντους. Και το κεφάλι είναι ψηλά.

INFO

Η Μαργαρίτα Ζορμπαλά και ο Απόστολος Ρίζος τραγουδούν Μάνο Λοΐζο

«Με φάρο το φεγγάρι»