Η ταινία της εβδομάδας

…που συμπίπτει με την έναρξη την Πέμπτη του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης είναι ενδιαφέρουσα, καθώς έρχεται η τελευταία, και πιο συναισθηματική, ταινία του Γκασπάρ Νοέ Vortex με θέμα τις τελευταίες μέρες ενός ζευγαριού που πάσχει από άνοια, την πρώτη ταινία του το μήλο κάτω απ' τη μηλιά- Πανάχ Παναχί, γιου του πολυβραβευμένου Ιρανού σκηνοθέτη, και την πολυαναμενόμενη… 

Φυγή (Flee) - Γιόνας Πόερ Ρασμούσεν, 2021

Είναι animation; Είναι ντοκιμαντέρ; Είναι docudrama; Είναι δράμα σκέτο; Η ταινία του Δανού Ρασμούσεν, αφού πρώτα πήρε το μεγάλο βραβείο διεθνούς ντοκιμαντέρ στο Σάντανς, στη συνέχεια ήταν υποψήφια για Όσκαρ στις κατηγορίες ντοκιμαντέρ, animation και καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας. Τρία σε ένα.

Γιατί ο σκηνοθέτης προτίμησε να αποδώσει με σχέδιο και όχι με πραγματική εικόνα μια αληθινή ιστορία; Ίσως γιατί η ιστορία που ήθελε να αφηγηθεί είναι από μόνη της τόσο τραγική που αν είχαμε απέναντι μας ένα πραγματικό πρόσωπο ξαπλωμένο στο ντιβάνι και όχι μερικές γραμμές που σχηματίζουν μαζί με τα χρώματα ένα πρόσωπο, ο πόνος θα ήταν δυσβάσταχτος για τα ευαίσθητα ευρωπαϊκά στομάχια. Πόσο δε μάλλον που αυτή είναι μια από τις εκατοντάδες χιλιάδες ιστορίες που τρύπωσαν στην ήπειρό μας μαζί με τους πρωταγωνιστές τους, τους μετανάστες και τους πρόσφυγες, που ήρθαν εδώ για να γλιτώσουν από την πείνα, τη φτώχεια, τον πόλεμο, για να βρουν ασφάλεια, δουλειά, ελπίδα. Όλους αυτούς που συνάντησαν κλειστές πόρτες και γυρισμένες πλάτες και συρματοπλέγματα και ταξίδεψαν μέσα σε χιονισμένα βουνά και φουρτουνιασμένες θάλασσες για να μπορέσουν να φτάσουν στη Γη της Επαγγελίας, ή αλλιώς στη μετά Μάαστριχτ Ευρώπη-Φρούριο.

Η ιστορία του Αμίν από το Αφγανιστάν είναι ένα success story. Στα τριάντα έξι του είναι ένας φέρελπις ακαδημαϊκός που φεύγει από την Κοπεγχάγη για το Πρίνστον για να κάνει τη μεταδιδακτορική του έρευνα, ένας άντρας που ετοιμάζεται να παντρευτεί τον ερωτικό του σύντροφο και να περάσει μαζί του το υπόλοιπο της ζωής του. Κάπου ανάμεσα στις αεροπορικές του διαδρομές θα βρει χρόνο να ξαπλώσει στο ντιβάνι και να αφηγηθεί, για πρώτη φορά, σε ένα φίλο ψυχαναλυτή την ιστορία της ζωής του.

Ο μικρός γόνος μιας ευκατάστατης οικογένειας από την Καμπούλ είδε τον πατέρα του να συλλαμβάνεται από τους Σοβιετικούς που εισέβαλαν στη χώρα του το 1979 και, δέκα χρόνια μετά, αναγκάστηκε ο ίδιος και η οικογένειά του να φύγουν από τους πρώτους, με αεροπλάνο, για να γλιτώσει από την επικράτηση των θρησκόληπτων Ταλιμπάν, που τους εξόπλισαν οι Αμερικανοί για να διώξουν τους Σοβιετικούς. Ο Αμίν με την οικογένεια του, εκτός από τον πατέρα του που εξαφανίστηκε από τη φυλακή, καταφεύγουν στη μετασοβιετική Ρωσία, η οποία είναι η μόνη χώρα που μπορεί να τους χορηγήσει βίζα για να μπορέσουν μετά να βρουν κάποιον τρόπο για να πάνε στη Σουηδία για να συναντήσουν το μεγαλύτερο από τα πέντε αδέρφια, που ζει και εργάζεται εκεί και προσπαθεί με χίλια βάσανα να αποταμιεύσει χρήματα για να πληρώσει τους διακινητές που θα φέρουν παράνομα την οικογένειά του στη Σουηδία. Πρώτα φεύγουν οι δύο αδελφές και ο Αμίν μαζί με τον αδερφό του και τη μητέρα τους περιμένουν ώρες και μέρες ατελείωτες μπροστά στην τηλεόραση να έρθει και η δική τους η σειρά… 

Την εικονογραφημένη αφήγηση ντύνουν με έξυπνο και εύστοχο τρόπο σκηνές από δελτία ειδήσεων που μας μεταφέρουν την κατάσταση που επικρατούσε εκείνη την περίοδο στο Αφγανιστάν, στη Ρωσία, στα σύνορα της Ευρώπης όπου άνθρωποι τις τελευταίες δεκαετίες θαλασσοπνίγονται. Απεικόνιση ενός κόσμου στα όρια της παράνοιας, όπου ο φανατισμός, η διαφθορά και η αδιαφορία είναι η κανονικότητα. Όπως κανονικότητα έχουν γίνει πια και τα πρόσωπα των απελπισμένων που χτυπάνε την πόρτα μας… του κουφού την πόρτα.

Εδώ στην Ελλάδα όλες αυτές οι προσωπικές τραγικές ιστορίες μας είναι λίγο-πολύ γνωστές, όπως και τα μονοπάτια που έχουν πάρει οι ψυχές αυτές με την ελπίδα να φτάσουν στον τελικό τους προορισμό. Η Φυγή θα μας πληροφορήσει πως και σε άλλα μήκη και πλάτη, πιο παγωμένα, συμβαίνουν τα ίδια ακριβώς: άνθρωποι πληρώνουν άλλους ανθρώπους που τους αντιμετωπίζουν σαν κομμάτια κρέας για να τους μεταφέρουν από τη μια πλευρά της θάλασσας στην άλλη. Και μάλιστα άνθρωποι που στην πλειοψηφία τους δεν έχουν δει ποτέ τους τη θάλασσα!!!

Θυμάμαι μια εικόνα, έναν Νοέμβριο πριν από πολλά χρόνια, που γυρνούσα στον Πειραιά από Μυτιλήνη και το καράβι ήταν γεμάτο Αφγανούς (τότε τους κρατούσαν στα κέντρα ταυτοποίησης για κάνα μήνα και μετά τους έβαζαν στο πλοίο και τους έστελναν στην Αθήνα). Είχαν κολλήσει όλοι στην προκυμαία και κοιτούσαν τη θάλασσα. Προσπαθούσα να μπω στο μυαλό τους και να φανταστώ πώς είναι να βλέπει κανείς για πρώτη φορά κάτι που για μας είναι ζωτικό στοιχείο της ζωής μας σχεδόν από τότε που γεννηθήκαμε. Κι έπειτα οι φριχτές ιστορίες με τις βάρκες που αναποδογύριζαν μέσα στο χειμώνα ήρθαν να στοιχειώσουν εκείνη την εικόνα: φαντάσου πώς είναι η πρώτη σου επαφή με τη θάλασσα να είναι να παλεύεις να κρατηθείς στην επιφάνεια χωρίς να ξέρεις να κολυμπάς, και να έχει και αέρα και κύματα.

Αλλά από κάθε τι άθλιο υπάρχει ένα ακόμα χειρότερο: φαντάσου πώς είναι να σε βάλουν στο μπαλαούρο ενός πλοίου ή στο γκαράζ του, σε ένα κοντέινερ, και μέσα στο σκοτάδι να κουνιέσαι από τη θάλασσα που δεν έχεις δει ποτέ στη ζωή σου και να ξέρεις πως οτιδήποτε και να συμβεί δεν μπορείς να φύγεις από πουθενά. Αυτές τις στιγμές της έντασης, της αγωνίας, της απόγνωσης, ο σκηνοθέτης τις αποδίδει με σκίτσα που λες και βγαίνουν από χέρι που τρέμει και χάνει το περίγραμμα από τις φιγούρες που χάνονται μέσα στο κιαροσκούρο.

Τρία επίπεδα αφήγησης λοιπόν: το έγχρωμο animation για τις αναμνήσεις, καλές και κακές, που ξεχειλίζουν από το κεφάλι του Αμίν έτσι όπως είναι ξαπλωμένος στο ντιβάνι, αλλά και για την περιγραφή ενός χαρούμενου παρόντος. Για την ιστορία του Αμίν. Οι κινηματογραφημένες σκηνές από τα δελτία των ειδήσεων για την άλλη Ιστορία, με το κεφαλαίο Ι. Και οι αφαιρετικές ασπρόμαυρες σκηνές για την περιγραφή του εφιάλτη, του Τραύματος που δε λέει να γειάνει.

Το τραύμα θα μείνει πάντα μέσα στο σώμα του Αμίν, ακόμα και τώρα που αποφασίζει να μιλήσει γι' αυτό. Δεν θα μπορέσει ποτέ να ξεχάσει. Όμως ο Αμίν είναι από τους λίγους τυχερούς γιατί στο πολύμηνο ταξίδι του και την πολυετή παραμονή του στη Γη της Επαγγελίας που δεν παύει ποτέ να είναι ένας ξένος τόπος έχασε μόνο την αθωότητα και την ψυχική του γαλήνη. Πάρα πολλοί άλλοι έχασαν χέρια, πόδια, αδέλφια και γονείς, την ίδια τους τη ζωή. Και μαζί με την ιστορία του Αμίν που κατάφερε να φτιάξει τη ζωή του και να κάνει αποδεκτή την ερωτική του διαφορετικότητα υπάρχουν χιλιάδες άλλοι που κυκλοφορούν δίπλα μας σαν φαντάσματα που δεν μπορούν να βρουν τα πατήματα τους σε κανένα κόσμο, ούτε σ' αυτόν που άφησαν ούτε σ' αυτόν που τους βρήκε. Αλλά μην τα λέω όλα αυτά, τα ξέρουμε, έτσι δεν είναι;

FLEE - Official Trailer