«Η λέξη που ταιριάζει σε αυτόν τον σύντομο ορίζοντά μου είναι η ανυπαρξία. Δεν περιγράφεται, γιατί είναι ένας ου τόπος, ου χρόνος. Την περασμένη εβδομάδα στη συζήτηση με τον γιατρό κατάλαβα ότι διακόπτουμε τις χημειοθεραπείες, δεν είχαν αποτέλεσμα, και ότι δεν υπάρχουν εναλλακτικές. Επομένως η ανυπαρξία είναι αυτό που εκφράζει καλύτερα, που διατυπώνει με μεγαλύτερη ακρίβεια αυτό που έρχεται.

Βέβαια όλο το διάστημα, εδώ και έναν χρόνο, μέσα από τη συμπίεση, που διαρκώς μεγαλώνει, τον χρόνο που η κλεψύδρα του αδειάζει, διογκώνεται ο φόβος, που στην αρχή είχε μερικές χαραμάδες, κάποιες ελπίδες, μερικά ίσως πιθανόν, και σιγά σιγά ο φόβος καταλαμβάνει όλον τον υπάρχοντα χρόνο και είναι τόσο απόλυτος που πια δεν φοβάσαι, γιατί δεν υπάρχει μέσα σε αυτό κάτι που να κινείται, να έχει μία ροή. Υπάρχει μόνο αυτό που ζεις και που από τη μία μεριά είναι σκοτεινό και δυσοίωνο, μια δυστοπία, από την άλλη είναι η πραγματική ζωή, αυτό το κάθε μέρα, που το επιμελείσαι, το φροντίζεις. Το φαγητό, το διάβασμα, ο καιρός έξω από το παράθυρο, τα ωραία λουλούδια, οι φίλοι, οι επικοινωνίες οι συζητήσεις, τα ενδιαφέροντα πάνω απ’ όλα, η δύναμη των ιδεών που δεν σταματάει να υπάρχει και που καταφέρνει να εξακτινωθεί πέρα από χρόνο.

Επομένως υπάρχουν οι δύο πλευρές και η ζωή είναι αυτή που κερδίζει την καθημερινότητα, οπότε αυτός ο συμπαγής όγκος του φόβου μένει εκεί, παγωμένος και παγιωμένος και σου επιτρέπει να ζήσεις αυτό που ζεις. Πιο πέρα, σηκώνοντας το βλέμμα, η ανυπαρξία είναι το πιο ρεαλιστικό… Είναι λίγο αστείο βέβαια, καμία ανυπαρξία δεν είναι ρεαλιστική, παρά μόνο άμα τη βλέπεις απ’ έξω και εγώ τη βλέπω από πολύ κοντά πια».

Η λέξη ανυπαρξία, που διάλεξε η ίδια, δεν με βρίσκει σύμφωνη. Ανύπαρκτη δεν γίνεται ποτέ να… υπάρξει η γυναίκα που στιγμάτισε, με σπουδαίο έργο, τον κόσμο που πάλευε για να αλλάξει σε όλη της ζωή.

• Υπουργός Πολιτισμού με τον ΣΥΡΙΖΑ (Αύγουστος 2018-Ιούλιος 2019), ευρωβουλευτής (2000-2004), πρώτη διευθύντρια του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου (1995-1999), εκδότρια (εκδόσεις «Οδυσσέας», 1973-1992). Και πρόεδρος του ΔΣ της εθελοντικής οργάνωσης «Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού» (2004-2016).
• Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1949, σπούδασε νομικά και πολιτικές επιστήμες στο πανεπιστήμιο Αθηνών (1968-1972), ολοκλήρωσε το μεταπτυχιακό της στη Φιλοσοφία του Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Ρώμης La Sapienza (υπότροφος της Ιταλικής Κυβέρνησης). Η διδακτορική της διατριβή έχει τίτλο «Η κρατική πολιτική για το βιβλίο» (Πάντειον Πανεπιστήμιο, 1992). Δίδαξε θεωρία και πολιτική του πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (1992-1995 και 2005-2007) και στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο (2006-2012) και διετέλεσε διευθύντρια του Βιομηχανικού Μουσείου Σύρου (2008-2009).
• Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας υπήρξε μέλος του ΠΑΜ, της Ελληνοευρωπαϊκής Κίνησης Νέων (1970-1973). Μέλος του ΚΚΕ εσωτερικού μετά τη Μεταπολίτευση, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής της Ελληνικής Αριστεράς (ΕΑΡ 1987) και της κίνησης πολιτών «Πολιτεία». Το 2000-2004 εξελέγη μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και συμμετείχε στην Ευρωπαϊκή Σοσιαλιστική Ομάδα. Το χρονικό διάστημα 2009-2015 διετέλεσε Διευθύντρια του πολιτικού γραφείου του πρώην Πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη. Υπήρξε συνεκδότρια του εκδοτικού οίκου Οδυσσέας (1973), διηύθυνε τη μαρξιστική και πανεπιστημιακή σειρά βιβλίων και, στη συνέχεια, τη λογοτεχνική και τη σειρά βιβλίων για παιδιά. Στη δεκαετία 1970-80 μετέφρασε μεγάλο αριθμό έργων των θεωρητικών του δυτικού μαρξισμού στα ελληνικά (μεταξύ των οποίων A. Gramsci, P. Togliatti, κ.ά.) καθώς και τη μνημειώδη Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Μάριο Βίττι (Οδυσσέας 1978).
• Το 2022 το Πανεπιστήμιο Ρώμης La Sapienza την τίμησε ως διακεκριμένη απόφοιτό του και έδωσε το όνομά της στο Laboratorio di Studi Neogreci του Τμήματος Ευρωπαϊκών, Αμερικανικών και Διαπολιτισμικών Σπουδών.

Πολιτισμική Δημοκρατία

Η Μυρσίνη Ζορμπά ήθελε να αλλάξει τον κόσμο με τα βιβλία. Πίστευε ότι τα βιβλία είναι σαν τα ρόδια. Τα ανοίγεις και ξεπηδούν ιδέες και συναισθήματα. Τα βιβλία είναι πόρτες για να ανοίξεις και να δεις τον κόσμο. Από όλες τις θέσεις, της εκδότριας, της δημιουργού του ΕΚΕΒΙ, της υπουργού της ευρωβουλεύτριας, από το δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού ένας ήταν ο στόχος της. Η εδραίωση της Πολιτισμικής Δημοκρατίας. Πίστευε ότι αν τα βιβλία, η ανάγνωση, οι ιδέες και ο πολιτισμός φτάσουν σε όσους δεν έχουν πρόσβαση, στα ευάλωτα στρώματα ο κόσμος θα αλλάξει. Γιατί οι κοινωνικές ανισότητες διευρύνονται και παγιώνονται εξαιτίας της άνισης πρόσβασης στον κόσμο των ιδεών και της τέχνης.

Σε ανακοίνωσή του ο ΣΥΡΙΖΑ αναφέρεται στην πορεία της Μυρσίνης Ζορμπά, η οποία διετέλεσε και υπουργός Πολιτισμού επί διακυβέρνησής του.

«Ο ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία αποχαιρετά με θλίψη και σεβασμό τη Μυρσίνη Ζορμπά. Η Μυρσίνη Ζορμπά ήταν μια ξεχωριστή γυναίκα που σημάδεψε με τη σκέψη και τη δράση της τη νεότερη ελληνική ιστορία. Αγωνίστρια του αντιδικτατορικού κινήματος στις γραμμές της ανανεωτικής αριστεράς, μεταφράστρια και εκδότρια του έργου του Αντόνιο Γκράμσι, συμμέτοχος στα συλλογικά εγχειρήματα που άλλαξαν το πνευματικό τοπίο της χώρας, η Μυρσίνη Ζορμπά συνδύαζε το ασίγαστο πάθος για κοινωνική δικαιοσύνη με το βαθύ στοχασμό γύρω από τον κόσμο που μας περιβάλλει. Αυτός ο συνδυασμός την οδήγησε στην ίδρυση του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου και στη διαρκή αναζήτηση καινοτόμων πολιτικών γύρω από την ανάγνωση, την εκδοτική πολιτική και τις δημόσιες βιβλιοθήκες της χώρας. Πολιτικά ενεργή, ευρωβουλευτής και παρούσα με πυκνές δημόσιες παρεμβάσεις διοχέτευσε την ενεργητικότητά της στο Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Διετέλεσε διευθύντρια του γραφείου του πρώην πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη και ανάμεσα στο συγγραφικό της έργο ξεχωρίζει το πρόσφατο βιβλίο της για την προσωπικότητα του Ανδρέα Παπανδρέου. Το 2018 ανέλαβε υπουργός Πολιτισμού στην κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, όπου πρωταγωνίστησε σε μικρές και μεγάλες μάχες για μια νέα ριζοσπαστική πολιτική στον πολιτισμό. Το όραμά της για την Πολιτισμική Δημοκρατία είναι η μεγάλη παρακαταθήκη αυτής της ευγενικής και μαχητικής προσωπικότητας. Και αυτός ο στόχος, είναι και θα είναι το διαρκές σημείο αναφοράς για τον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ. Εκφράζουμε τα θερμά μας συλλυπητήρια στον σύντροφό μας Αντώνη Λιάκο και στους οικείους της».

Αντί των υποκριτικών συλληπτήριων της Λίνας Μενδώνη και της κυβέρνησης θα κλείσω με μια μικρή ιστορία όπως την δημοσίευσε στο προφίλ της στο Facebook η Δέσποινα Κουτσούμπα, αρχαιολόγος, μέλος του Δ.Σ. του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων. 

«Το καλοκαίρι του 2022, η Μυρσίνη Ζορμπά είχε ανταποκριθεί θετικά σε αίτημα του καλλιτεχνικού διευθυντή της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας Ελευσίνας, Μιχαήλ Μαρμαρινού, να συμβάλει στη διαμόρφωση του Επίσημου Καταλόγου της διοργάνωσης με ένα άρθρο της, με την επιστημονική ιδιότητά της αλλά και την ιδιότητα της πρώην Υπουργού Πολιτισμού της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ.

Στο παρά πέντε της έκδοσης του τόμου, το κείμενο "κόπηκε" από το αόρατο χέρι της... οδού Μπουμπουλίνας. Η δικαιολογία ήταν "λόγω περιορισμού του χώρου και υποχρεωτικών προτεραιοτήτων". Η ΕφΣυν δημοσίευσε στις 13/2/2023 το κείμενο και αναρωτιόταν ποιος από το ΥΠΠΟΑ έκανε τη λογοκρισία. 

Για μας που γνωρίζουμε τα έργα και τις ημέρες της Λ. Μενδώνη, το ερώτημα είναι εντελώς ρητορικό. Δεν υπήρχε περίπτωση να αφήσει να δημοσιευτεί κείμενο της πρώην υπουργού πολιτισμού. Με τέτοια περιφρόνηση και μικροψυχία αντιμετωπίζει όποιον και όποιαν δεν μπορεί να ανταγωνιστεί σε αξία.

Αυτό που δεν είχε γράψει η ΕφΣυν στο δημοσίευμα αλλά τώρα μπορεί να ειπωθεί, είναι πως όταν η Μυρσίνη Ζορμπά έμαθε ότι το κείμενο "κόπηκε", περνούσε  το τελευταίο στάδιο της αρρώστιας που την οδήγησε τώρα στην (με τα δικά της λόγια) ανυπαρξία. Η κ. Ζορμπά δεν ήθελε να το λέει δημόσια, δεν ήθελε να το επικαλείται, νομίζω ότι δεν ήθελε να τη λυπούνται. Όμως η Λ. Μενδώνη το ήξερε. Και ο Μαρμαρινός το ήξερε. Και το κείμενο που είχε γράψει με κόπο, άρρωστη ούσα, κόπηκε.

Στον τόμο της Ελευσίνας δεν λογοκρίθηκε ένα κείμενο από κάποιαν πιθανή "ανταγωνίστρια" υποψήφια στις επόμενες εκλογές ή "ανταγωνίστρια" για την θέση της Υπουργού Πολιτισμού σε επόμενη κυβέρνηση. Λογοκρίθηκε το κείμενο μιας γυναίκας που πρόσφερε στο σχεδιασμό της πολιτιστικής πρωτεύουσας Ελευσίνας, στη σύντομη υπουργική θητεία της, μιας γυναίκας που έχει διδάξει και έχει γράψει για την πολιτιστική πολιτική επί πολλά χρόνια, μιας γυναίκας που πολιτικά συμπορεύτηκε επί χρόνια στο ΠΑΣΟΚ με τη Λ. Μενδώνη, μιας γυναίκας που βρισκόταν στο τελευταίο στάδιο της ασθένειάς της.

Αυτό είναι το έσχατο στάδιο μικροψυχιάς, αυτό είναι η εικονογράφηση της έννοιας "μαραγκιασμένη ψυχή", αυτό είναι σήμερα η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Πολιτισμού. Ή καλύτερα να λέμε του Υπουργείου τέως Πολιτισμού.

Παρά τις πολιτικές διαφωνίες (τις δικές μου ή όποιου άλλου) με την Μυρσίνη Ζορμπά, πλάι στο όνομά της θα μείνει η έννοια "Πολιτισμική Δημοκρατία". Πλάι στο όνομα της Λίνας Μενδώνη θα γράφει πάντα τις λέξεις "αυταρχισμός" και "εξυπηρέτηση συμφερόντων".

Αντίο αξιολογότατη Μυρσίνη Ζορμπά

(Φαντάζομαι θα βγάλει και κάποιο υποκριτικό Δελτίο Τύπου με τα συλλυπητήριά της η Λ. Μενδώνη. Δεν αναρωτιέμαι καν αν θα ντραπεί έστω εκ των υστέρων)»

Artwork: Δημήτρης Παπαβομβολάκης