Γιατί να μας νοιάξει ο άλλος;

Από τη ΝΟΡΑ ΡΑΛΛΗ

Διαβάζουμε: Πόλεμος στη Γάζα. Βλέπουμε: ακρίβεια παράλογη παντού. Νιώθουμε: τον φασισμό, τον κανονικό φασισμό, να αναδύεται και πάλι αλλά όχι σαν εγκληματική οργάνωση μόνο, μα είτε σαν θεσμική παρεκτροπή μιας ψηφισμένης κυβέρνησης («Αντί να ασχολούνται με αυτά που ενδιαφέρουν πραγματικά τους Έλληνες ασχολούνται με πράγματα που δεν αφορούν κανέναν παρά μόνο τον μικρόκοσμό τους. Δηλαδή σήμερα στην Ελλάδα πόσοι πιστεύετε από τους 100 συμπολίτες μας, άμα τους ρωτήσουμε, ενδιαφέρονται για την Εξεταστική ή την Προκαταρκτική επιτροπή για τα Τέμπη;» είπε ο ψηφισμένος Υπουργός Άδωνις Γεωργιάδης προχθές δημόσια στο ραδιόφωνο) είτε σαν αποτρόπαιη παθητική (εσκεμμένα είτε συνειδητά) αντίδραση στα παραπάνω.

Ε και; Και που συμβαίνουν τα παραπάνω... ε και; Γιατί να μην έχει δίκιο ο άλλος ψηφισμένος Υπουργός της ΝΔ, Μάκης Βορίδης, σαν είπε πως η ελληνική κοινωνία έχει δώσει «λευκή επιταγή» στην κυβέρνηση ΝΔ και δεν της καταλογίζει ευθύνες ούτε για το έγκλημα των Τεμπών; Για πόσους ανθρώπους ισχύει αυτό το «ε και;» κι ας μην το παραδέχονται; Το 41% του ελληνικού πληθυσμού; Το «πάλι Μπέος» του ελληνικού πληθυσμού; Το 95% του ελληνικού πληθυσμού; (τόσο ήταν επί χούντας το ποσοστό των εκαιτιστών, που τελικά ικετιστές γίνανε και ακόμα τέτοιοι είναι...)

Το να συνεχίζεις τη ζωή σου, είναι απόδειξη αυτού του «ε και;».

Όχι βέβαια. Προφανώς θα συνεχίσεις τη ζωή σου - πώς αλλιώς θα μπορέσεις να είσαι εκεί, παρών, σαν χρειαστείς για ν’ αλλάξει η ζωή του άλλου; Το ζήτημα είναι για ποιον τη συνεχίζεις. Για σένα μόνο ή μπαίνει στην εξίσωση και κάνας άλλος άνθρωπος, ζώο, δέντρο, πλάσμα; Μονοφαγιά για μας κι αποφάγια για άλλους ή το πάμε αλληλεγγύη μπας και, λέω εγώ τώρα, νιώσουμε και τι σημαίνει «άνθρωπος»;

Τι στ’ αλήθεια σημαίνει «άνθρωπος» για τον άνθρωπο; Βλέποντας εμείς, οι αθρώποι που έλεγε και η γιαγιά μου, τον άνθρωπο, τι διάολο βλέπουμε, πραγματικά αναρωτιέμαι δηλαδή. Όχι φιλοσοφικά, όχι επιστημονικά, όχι υπαρξιακά, όχι ως ερώτηση και καλά «ψαγμένου» δημοσιογραφηλίθιου σε πρωινάδικα, αλλά εντελώς πραγματιστικά: Σαν στρέφουμε το βλέμμα στον άλλο, τι διάολο βλέπουμε;

Ένα ερώτημα - Μία παράσταση... και ένα «αντίο» στον Ροβινσώνα

Η συμπεριληπτική θεατρική ομάδα ARTimeleia (που αποτελείται από ανάπηρους και μη ηθοποιούς) παρουσιάζει ήδη από τις 19/10 την παράσταση «Αντίο, Ροβινσών» σε σκηνοθεσία Αννίτας Καπουσίζη στο Θέατρο Φούρνος. Το έργο είναι βασισμένο πάνω στον μύθο του Ροβινσώνα Κρούσου, μαζί με κείμενα των Τουρνιέ, Αγκάμπεν και Κορτάσαρ: Ένας δυτικός άνθρωπος ναυαγεί σ’ ένα ερημονήσι που τον καλεί να γίνει μέρος της Φύσης, μέρος της σιωπής, της μοναξιάς και της συνάντησης με τον «άλλον», τον «διαφορετικό», τον «βάρβαρο». Πώς θα υπάρξει ο δυτικός άνθρωπος μέσα σε αυτό το απόλυτα φυσικό και εξωφρενικά αφύσικο για τον ίδιο περιβάλλον; Πώς θα δει τον «άλλον», τον «διαφορετικό», τον «βάρβαρο»; Ποιος θα αλλάξει ποιον;

Στο έργο, χρόνια μετά, οι δυο τους, Ροβινσώνας και Παρασκευάς, γυρίζουν για τελευταία φορά ως επίτιμοι καλεσμένοι στο νησί τους, που είναι πια ένας σύγχρονος τεχνολογικός παράδεισος. Τελικά, το βλέμμα του ενός πάνω στον άλλον άφησε αποτύπωμα στο «νησί»; Πάνω τους; Ήταν απλώς θέμα επιβίωσης ή βαθιά υπαρξιακή ανάγκη συν-ύπαρξης; Υπάρχει το «υπάρχω» χωρίς το «συν-υπάρχω»;

Στη σκηνή βλέπουμε δύο ηθοποιούς: τον Μελαχρινό Βελέντζα, αρτιμελή, δυνατό, ψηλό, όμορφο, στον ρόλο του Ροβινσώνα. Και τον Πάνο Πολυπαθέλη, ανάπηρο ηθοποιό, πιο κοντό και αυτό που λένε «διαφορετικό». Μα κι ο Μελαχρινός «διαφορετικός» είναι. Κανένας από τους δύο δεν είναι από τους «κανονικούς» τους (σ.σ. «τους»: όσων χρησιμοποιούν και κατανοούν αυτές τις λέξεις) εκεί έξω.

Η επιλογή της σκηνοθέτιδος δεν είναι τυχαία: βλέπουμε και ενσώματα τι σημαίνει και διαφορετικότητα και «διαφορετικότητα». Και ομοιότητα και αρμονία και δυνατότητα σώματος και πνεύματος επί σκηνής. Γιατί και οι δυο δίνουν εξαιρετικές ερμηνείες. Και κανείς δεν υπολείπεται του ρόλου και του έργου που έχει αναλάβει. Μα και ευρύτερα, κανείς από τους δυο δεν υπολείπεται...

Αννίτα Καπουσίζη

«Το θέατρο είναι συμπεριληπτικό εξ’ ορισμού. Δεν έχει ανάγκη τον προσδιορισμό»

«Η ομάδα ARTimeleia ξεκίνησε μέσα από το MDA HELLAS (Σωματείο για τη φροντίδα ανθρώπων με νευρομυϊκές παθήσεις), όπου είχα αναλάβει το θεατρικό τους εργαστήρι» μας λέει η Αννίτα Καπουσίζη. «Εκεί ήρθα πρώτη φορά σ’ επαφή με ανθρώπους με νευρομυϊκές παθήσεις και με κύριο πάθος τους την αναζήτηση, την εξερεύνηση των ορίων τους, την έκφραση. Η πρώτη συνειδητοποίηση των άπειρων δυνατοτήτων ενός φαινομενικά ακίνητου σώματος επί σκηνής ήταν η ώθηση στο να δημιουργήσω μια αυτόνομη, ανεξάρτητη θεατρική ομάδα με στόχο τη συμπερίληψη, τη συνύπαρξη στον θεατρικό χώρο όλων των ανθρώπων που θέλουν να εκφραστούν μέσα σ’ αυτόν.

»Το θέατρο είναι συμπεριληπτικό εξ’ ορισμού. Δεν έχει ανάγκη τον προσδιορισμό. Είναι ένας τρόπος και τόπος έκφρασης, και ως τέτοιος δεν περιορίζει τους ανθρώπους που τον επιλέγουν. Το κοινωνικό πλαίσιο είναι που βάζει τους περιορισμούς. Εμείς, το πρώτο πράγμα που θελήσαμε να εδραιώσουμε ως ομάδα, είναι η συνύπαρξη ανάπηρων και μη ηθοποιών σε όλη τη δημιουργική διαδικασία και όχι απλά η σκηνική συμπαρουσία τους. Γι’ αυτό και από πολύ νωρίς ένιωσα την ανάγκη να βρω τον κοινό τόπο στη δουλειά εκπαίδευσης των ηθοποιών που συνεργάζομαι. Το αποτέλεσμα ήταν η νευρολογική προσέγγιση της υποκριτικής, μια συμπεριληπτική μέθοδος διδασκαλίας και εκπαίδευσης των ηθοποιών, με και χωρίς αναπηρία, που βασίζεται στην κοινή βάση όλων μας: τη νευροβιολογία μας. Η μέθοδος εκδόθηκε φέτος από τις εκδόσεις ΙΩΝ ως εγχειρίδιο με τον τίτλο: "Το θεατρικό εκπαιδευτικό μοντέλο μέσα από την νευρολογική προσέγγιση της υποκριτική" και αποτελεί την πρώτη καταγεγραμμένη συμπεριληπτική μέθοδο υποκριτικής στην Ελλάδα.

»Οι περισσότερες ιστορίες που θυμάμαι, έχουν να κάνουν με όλες τις προσπάθειες, το πείσμα και το χιούμορ που χρειάζεται να επιστρατεύσεις για τη μετατόπιση του κοινού από το "Δεν μπορώ να τους βλέπω, τους λυπάμαι" μέχρι το "τι ωραίος ηθοποιός!". Το έργο "Αντίο, Ροβινσών" ήρθε να επικοινωνήσει με το κοινό αυτήν ακριβώς τη συνύπαρξη με τον Άλλον, ως φυσική συνέχεια της δικής μας ύπαρξης» καταλήγει η σκηνοθέτης.

«Ξεκινήσαμε από την ακινησία... Το σώμα είναι οι λέξεις που δεν χρειάζεται να ειπωθούν»

«Είναι μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συνεργασία για εμένα: ένα καθρέφτισμα. Με τον Πάνο υπάρχουμε ισότιμα επί σκηνής και αυτό προκύπτει μέσα και από την μέθοδο υποκριτικής της Αννίτας πάνω στην οποία δουλέψαμε» μας λέει ο Μελαχρινός Βελέντζας. «Η φιλοσοφία είναι πως, είτε είσαι ανάπηρος είτε όχι, το σημείο γέννησης των πραγμάτων είναι το ίδιο. Ξεκινάμε από την ακινησία και θα έλεγα από αυτή την πρώτη σχεδόν μελαγχολική για εμένα εικόνα ενός ανθρώπου, ενός σώματος το οποίο απλώς στέκεται. Είναι μία στάση που παραπέμπει σε μία νοσταλγία: την επιθυμία μας να επιστρέψουμε σε έναν τόπο όπου έχουμε ξαναβρεθεί στο παρελθόν και ήταν ωραία. Από αυτή την ακινησία, εστιάζουμε στις μικροκινήσεις που γεννιούνται και τον τρόπο που η μία οδηγεί στην άλλη.

»Μου αρέσει πολύ το σωματικό θέατρο καθώς πιστεύω πως το σώμα αφηγείται και φέρει τη δική του ιστορία. Έχει μία δυνατότητα όπου οι λέξεις δεν χρειάζονται. Το σώμα είναι οι λέξεις που δεν χρειάζεται να ειπωθούν. Ή που όταν προκύπτουν είναι το επιστέγασμα μιας σωματικής δράσης. Ή λειτουργούν διαλεκτικά ως προς αυτή τη σωματική δράση.

»Ο ρόλος του Ροβινσώνα είναι πολύ απαιτητικός τόσο σωματικά όσο και διανοητικά και ψυχικά. Με έναν τρόπο, τον κάναμε να είναι. Πέρα από την πολύ καλή φυσική κατάσταση που απαιτείται, υπάρχει και μία απαιτητική διαδρομή όσον αφορά το διανοητικό κομμάτι, καθώς το έργο θίγει πυρηνικά θέματα της ανθρώπινης ύπαρξης όπως η μοναξιά, ο θάνατος, η ανάγκη μας για τον Άλλον. Η πρόκληση λοιπόν έγκειται στο να προσεγγίσω αυτά τα θέματα μέσα από ένα σώμα που θα είναι ενεργό και παρόν, έχοντας παράλληλα ένα μέτρο και τον σωστό ρυθμό αναφορικά με την αφήγηση. Η ερμηνεία του συγκεκριμένου ρόλου, αλλά και όλο μας το έργο, είναι σαν μια παρτιτούρα που φέρνουν στην επιφάνεια την υπαρξιακή ανάγκη του ίδιου του ηθοποιού (εμένα αλλά και του Πάνου).

»Γιατί λέμε αυτή την ιστορία; Γιατί έτσι; Γιατί το ίδιο το σώμα γίνεται το αναπόσπαστο εργαλείο αυτής της ιστορίας που αν δεν είναι ενεργό και παρόν, η ιστορία αυτή είναι αδύνατο να ειπωθεί - και ίσως καμία άλλη ιστορία, κι ας το έχουμε "ξεχάσει" αυτό...» καταλήγει ο Μελαχρινός.

«Είμαι ο Πάνος, δουλεύω το σώμα μου και το μυαλό μου, αγαπώ, οργίζομαι, χαίρομαι, λυπάμαι, ονειρεύομαι, αισθάνομαι...»

«Με λένε Πάνο Πολυπαθέλη και είμαι 23 ετών. Προέρχομαι από πολύτεκνη οικογένεια και έχω τρία μεγαλύτερα αδέρφια» ξεκινάει ο Πάνος να μας μιλάει. «Γεννήθηκα με εγκεφαλική παράλυση, η οποία μου προξένησε κινητικές δυσκολίες. Τώρα είμαι περιπατητής και ανεξάρτητος. Τελείωσα το Ειδικό Λύκειο Ιλίου. Ήδη από το σχολείο συμμετείχα σε σχολικές παραστάσεις.

»Η ενασχόλησή μου όμως με την υποκριτική τέχνη ουσιαστικά άρχισε όταν γνωρίστηκα με την Αννίτα Καπουσίζη και την ομάδα ARTimeleia. Μια ανεξάρτητη ομάδα από το 2017. Από τότε έχουμε ανεβάσει τρεις παραγωγές, δυστυχώς μεσολάβησε η περίοδος covid και τώρα το "Αντίο, Ροβινσών" είναι η τέταρτη παραγωγή μας. Το βασικό χαρακτηριστικό της ομάδας είναι η συνεκπαίδευση ανθρώπων με αναπηρία και μη, βασισμένη στη νευρολογική προσέγγιση της υποκριτικής, μια μεθοδολογία που ανέπτυξε η ιδρύτρια της ομάδας, Αννίτα Καπουσίζη, και είναι μία μέθοδος που χρησιμοποιεί αποκλειστικά η ομάδα ARTimeleia.

»Πέρα από την υποκριτική έχω ασχοληθεί με τον χορό, τον αθλητισμό και το σκάκι, καθώς και με καλλιτεχνικές δράσεις σε σχέση με την κινησιολογία. Είμαι ενθουσιασμένος με τον ρόλο μου στην παράσταση. Ο Παρασκευάς, όπως κι εγώ, εκφράζει μία απλότητα και μια αθωότητα της ανθρώπινης ανάγκης για επικοινωνία και για ένα σώμα ενεργό και οργανικό. Αυτό προσπαθώ κι εγώ: να εξερευνήσω το σώμα μου, να δουλέψω τις αδυναμίες μου και να είμαι σε εγρήγορση.

»Και στη σκηνή και εκτός σκηνής, η αναπηρία μου δεν με εμποδίζει να πραγματώσω ό,τι ονειρεύομαι. Είμαι κάθε φορά ο ρόλος που καλούμαι να υποκριθώ. Το θέατρο είναι ένα μέρος της πραγματικής ζωής, που φυσικά έχει πολλές δυσκολίες, αλλά έτσι είναι η ζωή, η δική μου ζωή. Είμαι μέρος λοιπόν αυτής της κοινωνίας και μέλος της. Προσωπικά δεν ένιωθα ποτέ ήρωας, όπως πολλές φορές μού έλεγαν για να με ενθαρρύνουν. Φυσικά ο κόσμος δεν είναι αγγελικά πλασμένος. Μου έχουν συμβεί διάφορα περιστατικά. Αλλά τι να κάνουμε, το διαφορετικό έχει μια γοητεία.

»Ωστόσο, οι πρωτεργάτες του κοινωνικού μοντέλου, σύμφωνα με τον Barnes, ερμηνεύοντας τη διαφορετικότητα μέσα από το πρίσμα των κοινωνικών περιορισμών, υποστήριζαν πως δεν υφίσταται το διαφορετικό, αλλά πως πρόκειται για μια κοινωνικά κατασκευασμένη έννοια. Βέβαια, από την άλλη μεριά, φέρουμε και οι ανάπηροι το μερίδιο της ευθύνης μας. Υπάρχουν πολλοί που, μη μπορώντας να αντιμετωπίσουν τα βλέμματα οίκτου και συμπόνοιας καθώς και τις ιδιάζουσες συμπεριφορές των "κανονικών ανθρώπων", κλείστηκαν στον εαυτό τους, αυτοτιμωρώντας τον. Δεν είναι εύκολη διαδικασία. Είναι επίπονη και βάλλεσαι από παντού.

»Εν κατακλείδι, είμαι ο Πάνος, δουλεύω το σώμα μου και το μυαλό μου, αγαπώ, οργίζομαι, χαίρομαι, λυπάμαι, ονειρεύομαι, αισθάνομαι...».