Η έρευνα των Reporters United

Οι Reporters United δεν χρειάζονται συστάσεις. Η ερευνητική τους δημοσιογραφία, ο τρόπος που πιάνουν τα θέματά τους, το ήθος και η εντιμότητά τους είναι η απάντηση σε κάθε αμφιβολία για το αν υπάρχει περιθώριο για τη δημοσιογραφία στην Ελλάδα.

Η Ευρυδίκη Μπερσή υπογράφει την παρακάτω έρευνα για τη μόλυνση του Ασωπού που αποκαλύπτει δεκάδες «επιβεβαιωμένες» και «πιθανολογούμενες» εστίες ρύπανσης από τις χημικές ενώσεις PFAS στην Ελλάδα. Στο φως μελέτη του Πανεπιστημίου Αθηνών, την οποία η Περιφέρεια Αττικής κρατούσε μυστική για 2,5 χρόνια και η οποία καταγράφει σοβαρές υπερβάσεις των ορίων ρύπανσης από PFAS στον Ασωπό, υπερβάσεις που «υποδεικνύουν κύκλους βιομηχανικής δραστηριότητας / ρίψεις». Η διασυνοριακή έρευνα Αιώνια Χημικά (Forever Pollution) σε συνεργασία με τις εφημερίδες Monde, Süddeutsche Zeitung, Guardian και άλλα 14 διεθνή ΜΜΕ.

Η έρευνα ξεκινά με ένα αληθινό περιστατικό: «Όταν σπούδαζε στο εξωτερικό, στις αρχές της δεκαετίας του 2000, ο Ανδρέας ζούσε δίπλα σε μια μικρή βιομηχανική μονάδα που κάλυπτε μαγειρικά σκεύη με αντικολλητικές επιστρώσεις και συμπλήρωνε το χαρτζιλίκι του δουλεύοντας πού και πού στη γραμμή παραγωγής. Λίγα χρόνια μετά την επιστροφή του, εμφάνισε καρκίνο στους όρχεις. Είναι αδύνατο να προσδιοριστεί αν συγκεκριμένοι χημικοί ρύποι ευθύνονται για την εκδήλωση συγκεκριμένου κρούσματος- όταν όμως το δείγμα μεγαλώνει, η σύνδεση γίνεται όλο και πιο εμφανής.Πολυάριθμες επιδημιολογικές μελέτες έχουν συνδέσει τις υπερφθοριωμένες και πολυφθοριωμένες αλκυλιομένες χημικές ενώσεις (PFAS) στις οποίες εκτέθηκε ο Ανδρέας με καρκίνους, ορμονικές διαταραχές, αναπαραγωγικά προβλήματα και δεκάδες άλλες ασθένειες. Οι ουσίες αυτές έχουν κάτι το μαγικό – βασίζονται σε έναν από τους πιο ισχυρούς δεσμούς της οργανικής χημείας, τον δεσμό του άνθρακα με το φθόριο. Η πιο πολύτιμη ιδιότητά του, η σταθερότητά του, είναι ταυτόχρονα και η πιο προβληματική, καθώς οι χημικές ενώσεις που βασίζονται σε αυτόν δεν αποδομούνται και παραμένουν στο περιβάλλον αιωνίως. Επί δεκαετίες, τα PFAS χρησιμοποιούνται σε αμέτρητες εφαρμογές, από την αδιαβροχοποίηση υφασμάτων ως την παρασκευή πυροσβεστικών αφρών και τις συσκευασίες τροφίμων ενώ δεν πρόκειται για μία ουσία αλλά για χιλιάδες. Μόλις πριν λίγες εβδομάδες, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Χημικών (ECHA) άρχισε να εξετάζει πρόταση πλήρους απαγόρευσής τους».

Τι συμβαίνει πανευρωπαϊκά

Στην Ευρώπη υπάρχουν πάνω από 2.100 εστίες επιβεβαιωμένης σοβαρής ρύπανσης με PFAS (hotspots), όπως διαπίστωσε πολύμηνη διασυνοριακή δημοσιογραφική έρευνα της γαλλικής εφημερίδας Le Monde και άλλων ευρωπαϊκών μέσων ενημέρωσης, στην οποία συμμετέχει το Reporters United. Η έρευνα Forever Pollution Project (στα ελληνικά: Αιώνια Ρύπανση) συγκέντρωσε για πρώτη φορά σ’ έναν χάρτη όλες τις μελέτες επιστημονικών φορέων και κρατικών υπηρεσιών στην ευρωπαϊκή ήπειρο – και ανακάλυψε τα ελληνικά hotspots. Ένα απ’ αυτά: ο ποταμός Ασωπός.

Η Περιφέρεια κρατούσε κλειδωμένη τη μελέτη για τον Ασωπό

Το 2017 η Περιφέρεια Αττικής ανέθεσε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών τη διενέργεια μελέτης για την παρακολούθηση της ποιότητας των υδάτων στον Ασωπό. Το 2020 η μελέτη παραδόθηκε από τον καθηγητή Αναλυτικής Χημείας Νίκο Θωμαΐδη στην Περιφέρεια Αττικής. Παρέμεινε όμως μέχρι και σήμερα, δυόμιση χρόνια μετά, κλειδωμένη στα συρτάρια της Περιφέρειας, παρά τα αιτήματα της Ομοσπονδίας Συλλόγων Ωρωπού και το εύλογο δημόσιο συμφέρον. Το επίσημο αίτημα του Reporters United για χορήγηση της έρευνας προωθήθηκε στο γραφείο του Περιφερειάρχη και εκεί χάθηκαν τα ίχνη του. Παρόλα αυτά, το Reporters United απέκτησε πρόσβαση στην έκθεση και την παρουσιάζει για πρώτη φορά στο κοινό. Τα νέα δεν είναι ευχάριστα.

Μια ένδειξη για την προέλευση της ρύπανσης: στον Ασωπό τα επίπεδα PFAS μειώνονται τις Κυριακές, όταν τα εργοστάσια των Οινοφύτων είναι κλειστά. Η ρύπανση τους θερινούς μήνες από PFAS στα επιφανειακά ύδατα του Ασωπού φθάνει τα 321 ng/L (νανογραμμάρια ανά λίτρο) και μάλιστα όχι ως υψηλότερη τιμή αλλά ως μέση συνολική συγκέντρωση οκτώ ουσιών PFAS σε δείγματα που ελήφθησαν κατά τη διάρκεια μίας εβδομάδας. Η συγκέντρωση αυτή υπερβαίνει τρεις φορές το όριο με βάση το οποίο οι επιστημονικοί σύμβουλοι του Forever Pollution Project κατατάσσουν μια περιοχή ως hotspot.

Διαβάστε ολόκληρη την έρευνα των Reporters United εδώ.

*Εικονογράφηση για το reportersunited.gr: Spoovio / Κωνσταντίνα Μαλτεπιώτη