*Γράφει ο Συγκοινωνιολόγος ΑΠΘ, Θεόδωρος Νούτσιας

Ας γυρίσουμε τον χρόνο λίγο πιο πίσω και συγκεκριμένα τρία δρομολόγια πριν από την αμαξοστοιχία 62. Στις 13:22 ο συρμός 56 αναχωρεί από τον Σταθμό Λαρίσης με τελικό προορισμό το Νέο Σιδηροδρομικό Σταθμό Θεσσαλονίκης. Λίγες ώρες αργότερα το τρένο φτάνει στον Παλαιοφάρσαλο. Την ώρα της αποβίβασης των επιβατών σημειώθηκε έκρηξη στα καλώδια ηλεκτροδότησης των γραμμών με αποτέλεσμα ένα καλώδιο τάσης 25.000 V να πέσει πάνω στη σταθμευμένη αμαξοστοιχία. Αρχικά δεν επιτρεπόταν στους επιβάτες να αποβιβαστούν ώστε να μη χτυπηθούν από τυχόν διαρροές ηλεκτρικού ρεύματος ενώ τελικά έφτασαν στον προορισμό τους με λεωφορεία. Το αποτέλεσμα ήταν η γραμμή ανόδου να μη μπορεί να ηλεκτροδοτηθεί πλέον κατάλληλα και πλέον η κίνηση από Παλαιοφάρσαλο μέχρι Λάρισα να γίνεται μόνο από το ρεύμα καθόδου.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η σιδηροδρομική γραμμή που συνδέει τις δύο μεγαλύτερες πόλεις της Ελλάδας και πρακτικά αποτελεί το μεγαλύτερο κομμάτι σιδηροδρομικού έργου της χώρας, από το 2019 είναι πλήρως ηλεκτροδοτημένο (παλαιότερα χρειαζόταν αλλαγή μηχανής στον Δομοκό) και έχει δύο δίδυμες γραμμές κανονικού εύρους 1435mm, μία για άνοδο και μία για κάθοδο (παλαιότερα περάσματα όπως αυτό του Μπράλου παρακάμφθηκαν με μεγάλα τεχνικά έργα).

Στις 19:22 το τελευταίο δρομολόγιο της ημέρας με την ονομασία «62» αναχωρεί από την Αθήνα. Φτάνει στον σταθμό του Παλαιοφάρσαλου, όπου μετά από καθυστέρηση 35 λεπτών αναχωρεί από την γραμμή καθόδου, λόγω του παραπάνω προβλήματος ηλεκτροδότησης, για τη Λάρισα, στην οποία φτάνει περίπου στις 11 το βράδυ. Η αναχώρηση της αμαξοστοιχίας από τη Λάρισα προς την Κατερίνη γίνεται και πάλι από τη γραμμή καθόδου, παρόλο που πλέον δεν υπάρχει κάποιο πρόβλημα στις γραμμές. Ο κλειδούχος του Σταθμού Λάρισας (υπεύθυνος για την κίνηση του κλειδιού που αλλάζει το ψαλίδι σύνδεσης των γραμμών μετά από σχετική εντολή) ρωτάει τον σταθμάρχη Λάρισας αν χρειάζεται να κάνει κάποια αλλαγή. Δέχεται αρνητική απάντηση. Ο μηχανοδηγός ρωτάει αν μπορεί να αναχωρήσει και δέχεται θετική απάντηση. Πλέον τίποτα δε μπορεί να αλλάξει. Σε λιγότερο από 12 λεπτά θα συμβεί το πιο μοιραίο σιδηροδρομικό δυστύχημα, από το 1880 που ξεκίνησε να λειτουργεί στην Ελλάδα. Σε απόσταση μικρότερη των 3 χιλιομέτρων από τις σήραγγες των Τεμπών, ο επιβατικός συρμός 62 θα συγκρουστεί μετωπικά με εμπορική αμαξοστοιχία που έχει καθοδική πορεία. Η ταχύτητες των συρμών ξεπερνούν τα 150km/h εκάστη. Για να γίνει πιο κατανοητό, είναι σαν ένα τρένο εκατοντάδων τόνων να προσκρούει σε τοίχο με ταχύτητα 300km/h. Η κινητική ενέργεια που εκτονώθηκε ήταν τεράστια και οι συνέπειες της σύγκρουσης ολέθριες.

Παρότι όπως φαίνεται εκ πρώτης όψης πρόκειται για ένα τεράστιο λάθος, μάλλον δεν ισχύει μόνο κάτι τέτοιο. Και αυτό γιατί το European Train Control System (ETCS) θα μπορούσε να έχει αποτρέψει μία τέτοια τραγωδία. Το σύστημα αυτό δεν είναι τίποτα παραπάνω από ένα σύστημα επικοινωνίας μεταξύ των συρμών, των γραμμών, των φωτοσημαντήρων , του κέντρου ελέγχου και των σταθμών, το οποίο ελέγχει και ενημερώνει για την κατάσταση των γραμμών. Ένα τέτοιο σύστημα θα είχε ενημερώσει τους μηχανοδηγούς για την ύπαρξη άλλου τρένου στην ίδια γραμμή και θα είχαν σταματήσει σε απόσταση 500-1000m μεταξύ τους. Το σύστημα αυτό ενώ υπάρχει από το 2000 στον ΟΣΕ (είχε αγοραστεί τότε εν όψει των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004) δεν λειτουργεί. Όλες οι λειτουργίες γίνονται χειροκίνητα, με ό,τι ανθρώπινο λάθος μπορεί να επιφέρει αυτό. Το εν λόγω σύστημα εφαρμόστηκε τμηματικά αλλά ποτέ συνολικά, με την Ευρωπαϊκή Ένωση να οδηγεί τη χώρα μας στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια, αφού  παρά τα δεκάδες εκατομμύρια ευρώ για την αναβάθμιση και τον εκσυγχρονισμό του σιδηροδρομικού δικτύου της χώρας η κατάσταση των σιδηροδρόμων απαξιώνεται διαρκώς. Από το 2000 και μετά η ολοκληρωμένη εγκατάσταση ενός συνολικού συστήματος ελέγχου έχει πάρει 6 παρατάσεις, με την κίνηση των συρμών να βασίζεται στην εμπειρία του ελλιπούς προσωπικού του ΟΣΕ, αφού οι φωτοσημαντήρες είναι μονίμως στην κόκκινη θέση ή δε λειτουργούν.

Άλλωστε δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει ένα τέτοιο περιστατικό στο πρόσφατο παρελθόν. Συγκεκριμένα, την 1η Αυγούστου 2022 εκτροχιάστηκε η τοπική αμαξοστοιχία 1521 στην Τιθορέα. Λίγες εβδομάδες μετά εκτροχιάστηκε η προαστιακή αμαξοστοιχία στο Λιανοκλάδι και στις 21 Οκτωβρίου 2022 εκτροχιάστηκε η αμαξοστοιχία 882, που εκτελούσε το δρομολόγιο Αθήνα - Καλαμπάκα στην περιοχή της Τιθορέας. Στην τελευταία περίπτωση, το συμβάν θα μπορούσε να είχε καταλήξει σε μετωπική σύγκρουση δύο αμαξοστοιχιών, που αποφεύχθηκε καθώς ο έμπειρος μηχανοδηγός αντιλήφθηκε ότι είχε οδηγηθεί σε λάθος γραμμή και μετά από επικοινωνία με τον σταθμάρχη, γύρισε το κλειδί και το τρένο βγήκε εκτός γραμμών.  Το συμβάν αυτό συνέβη σε τμήμα γραμμών που υποτίθεται ελέγχεται από την περίφημη «Τηλεδιοίκηση Τιθορέας- Δομοκού», που παρότι εγκαινιάστηκε 4 μήνες προγενέστερα, δε λειτουργούσε.

 Όπως  είναι προφανές, η μη ύπαρξη ενός αλάνθαστου ηλεκτρονικού συστήματος ελέγχου, η επικοινωνία των σιδηροδρομικών με ασυρμάτους, ακόμα και σε «τυφλά» τμήματα, η έλλειψη προσωπικού στον ΟΣΕ (εργάζονται περίπου 750 άτομα ενώ οι ανάγκες ξεπερνούν τις 2100) και η ελλιπής συντήρηση συρμών και δικτύου, ήταν βέβαιο ότι θα οδηγήσουν σε δυστύχημα. Αυτό δήλωναν με κάθε τρόπο οι εργαζόμενοι στον ΟΣΕ, με το τελευταίο σχετικό εξώδικό τους προς την εταιρία να αποστέλλεται στις 31/10/2022. Για τους παραπάνω λόγους τον Απρίλιο του 2022 (πριν συμβούν οι προαναφερθέντες εκτροχιασμοί) ο πρόεδρος του ETCS παραιτήθηκε, προειδοποιώντας για τα τεράστια κενά ασφάλειας στην κυκλοφορία τρένων υψηλών ταχυτήτων χωρίς την ύπαρξη συστήματος ETCS. Μετά από ένα ακόμα δυστύχημα κοντά στην κοιλάδα των Τεμπών, ακούστηκε πολλές φορές ότι τα Θεσσαλικά Τέμπη είναι καταραμένα. Κι όμως, χθες ήταν τυχερά. Γιατί αν η σύγκρουση είχε γίνει τρία χιλιόμετρα πιο μετά (δηλαδή ένα λεπτό αργότερα), τα τρένα θα ήταν εντός της σήραγγας των Τεμπών και οι συνέπειες θα ήταν ακόμα πιο ολέθριες. Η φωτιά, ο καπνός, κάποια πιθανή κατολίσθηση εντός του τούνελ και η αδυναμία εκτόνωσης της κινητικής ενέργειας των συρμών στο χώρο, είναι βέβαιο ότι θα είχαν οδηγήσει σε πολύ περισσότερα θύματα. Το ίδιο θα συνέβαινε στην περίπτωση που η αμαξοστοιχία που βρισκόταν σε καθοδική πορεία ήταν επιβατική και όχι εμπορική.

Μια ξεκάθαρη ακολουθία γεγονότων οδήγησε σε μία ανείπωτη τραγωδία που πυροδοτήθηκε  από το λάθος ενός σταθμάρχη. Τα αίτια όμως είναι πολύ πιο βαθιά και δεν υπάρχει καμία δικαιολογία. Είναι σαφές ότι τα τρένα πάσχουν εδώ και χρόνια στη χώρα μας και αυτή τη φορά επιβεβαιώθηκε όχι με τις καθημερινές καθυστερήσεις αλλά με τον χαμό δεκάδων νέων παιδιών.