Η τεχνολογία σήμερα, ως αδιάκοπη συνέχεια και πορεία, έχει απλώσει τον ιστό της σε κάθε γνωστό χώρο. Η βιομηχανία, τα παραγωγικά και μηχανικά μέσα, οι επικοινωνίες, οι συγκοινωνίες, οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές αποτελούν την τέλεια έκφρασή της. Είναι τόσο έντονη και κυρίαρχη η παρουσία των τεχνικών μέσων γύρω μας, ώστε πολύ σωστά κάνουμε λόγο για «μηχανοποιημένη και αυτοματοποιημένη ζωή». Κι οι άνθρωποι είμαστε τόσο βυθισμένοι σε αυτήν, που πλέον δεν φανταζόμαστε τη ζωή χωρίς την τεχνολογία.

Παρ’ όλα αυτά, είναι εμφανές πως οι κοινωνικές διακρίσεις συχνά οξύνονται εξαιτίας της τεχνολογίας, αφήνοντας πίσω ορισμένες κοινωνικές ομάδες. Η έννοια του «εκδημοκρατισμού της τεχνολογίας» αναφέρεται στη διαδικασία με την οποία η τεχνολογία γίνεται προσβάσιμη σε όλο και περισσότερους ανθρώπους. Παντού γύρω μας, οι νέες τεχνολογίες και οι βελτιωμένες ψηφιακές εμπειρίες των χρηστών προσφέρουν τη δυνατότητα, ακόμα και στους λεγόμενους «ψηφιακούς μετανάστες» να χρησιμοποιούν επαρκώς τα τεχνολογικά προϊόντα και τις υπηρεσίες.

Παράλληλα, μέσα από τη διαδικασία του εκδημοκρατισμού, πρέπει να διασφαλιστεί η εύκολη χρήση των μέσων τεχνολογίας, ιδίως σε κοινότητες που χαρακτηρίζονται ως περιθωριοποιημένες, υποεξυπηρετούμενες και υποεκπροσωπούμενες. Τα τελευταία χρόνια, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (social media) έχουν αυτοματοποιήσει την επικοινωνία σε τέτοιο βαθμό, μεταβάλλοντας σε μεγάλο ποσοστό τους μέχρι τώρα γνωστούς κανόνες. Εκτός από αυτό, έχουν συμβάλει με τρόπο καθοριστικό στο να αναδείξουν πολλά «αόρατα» ζητήματα, δίνοντας τη φωνή σε πολλές ομάδες του πληθυσμού να αρθρώσουν τον προβληματισμό τους, να μοιραστούν την εμπειρία τους, να επικοινωνήσουν το αίτημα για ορατότητα, κριτικάροντας ταυτόχρονα τους θεσμούς, αλλά και το καπιταλιστικό και πατριαρχικό σύστημα παραγωγής, που τόσα χρόνια τους φίμωνε.

Από τα social media στο δρόμο

Τα παραδείγματα θετικής επίδρασης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι λαμπρά και αμέτρητα. Για να θυμηθούμε ορισμένα, στην Αραβική Άνοιξη και σε άλλα κινήματα των αρχών της δεκαετίας του 2010, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ήταν εκείνα που εξασφάλισαν την οργάνωση και την εξάπλωση των διαδηλώσεων, παίζοντας καταλυτικό ρόλο στο να λογοδοτήσουν για τις αποφάσεις τους όσοι ήταν στην εξουσία.

Στη Γαλλία του 2022, το κίνημα των κίτρινων γιλέκων οργανώθηκε διαδικτυακά και βγήκε στους δρόμους για να απαιτήσει να πάρει πίσω ο Εμανουέλ Μακρόν τον «πράσινο φόρο» στα καύσιμα, ενώ πριν λίγες ημέρες το είδαμε να συμβαίνει ξανά, αυτή τη φορά για τη μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού.

Το κίνημα του #BlackLivesMatter ήταν ένα σύνθημα που φώναζαν δεκάδες χιλιάδες σε όλο τον κόσμο ήδη από το 2013, στη συνέχεια πυροδότησε ένα hashtag, μετά ένα οργανωμένο δίκτυο και μια ολόκληρη συλλογικότητα ακτιβιστών.

Μετά από πολλούς αγώνες, η διαφορετικότητα τιμάται πλέον ανοιχτά από οργανισμούς και φορείς μέσω των social media. Αν κάποιος εκφοβίσει συνανθρώπους μας στο δρόμο, αν παρενοχλήσει μια γυναίκα, αν κακοποιήσει ένα ζώο, σήμερα μπορούμε να κάνουμε κάτι γι’ αυτό. Μπορούμε να τον «χτυπήσουμε» με το όπλο της δημόσιας διαπόμπευσης, του online shaming, που στη συνέχεια θα τον θέσει ενώπιον των ευθυνών του.

Το τέταρτο κύμα φεμινισμού, που αναπτύχθηκε από τις αρχές του 2010 και είναι ακόμη σε εξέλιξη, έχει επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Twitter ή το Instagram, επιτρέποντας στις φεμινίστριες να συνδεθούν μεταξύ τους για να μοιραστούν τις ιστορίες και τις εμπειρίες τους πιο εύκολα. Άλλωστε, δεν είναι λίγες οι φορές που είδαμε τέτοιες φεμινιστικές ομάδες να οργανώνουν πορείες διαμαρτυρίας και συγκεντρώσεις μέσω του διαδικτύου, με απώτερο σκοπό να προβάλουν τα αιτήματα και τις διεκδικήσεις τους.

Η πρόσφατη φεμινιστική εξέγερση του φεμινιστικού κινήματος στο Ιράν άλλαξε την εξίσωση. Μέσα από τις πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης θέλησαν να ενισχύσουν το μήνυμά τους, να αμφισβητήσουν τις συντηρητικές θρησκευτικές και πατριαρχικές αξίες και να αντισταθούν στους υποχρεωτικούς νόμους περί χιτζάμπ, σε μια αυταρχική κοινωνία, όπου τα σώματα των γυναικών υποδουλώνονται και αστυνομεύονται.

Η κριτική

Ο δημοκρατικός μετασχηματισμός των τεχνολογιών απαιτεί ενεργά υποκείμενα, τα οποία θα είναι σε θέση να αμφισβητήσουν την τρέχουσα κοινωνικοπολιτική κατάσταση και όχι μόνο. Εκείνοι, οι οποίοι ασκούν κριτική στη θετική επίδραση της ψηφιακής τεχνολογίας και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (ή, έστω, κρατούν τις επιφυλάξεις τους), ισχυρίζονται πως πολλές φορές η απουσία κριτικής σκέψης και δράσης των υποκειμένων οδηγεί σταδιακά στην αποξένωσή τους από τον πραγματικό τους εαυτό.

Για παράδειγμα, κάθε φορά που κάποιος στον ψηφιακό κόσμο υπερεκτιμά το όποιο «πλεονέκτημά» του, ο κόσμος τρέχει ξοπίσω του. Σε ένα διευρυμένο πλαίσιο εκδημοκρατισμού της δικαιοσύνης αυτή τη φορά, οι ιεραρχίες αποδομούνται και οι άνθρωποι θεωρούνται οι καλύτεροι κριτές. Η ευκολία του να μπορεί ο καθένας να «ξεσκίζει» τον οποιονδήποτε, μειώνει το αίσθημα ενσυναίσθησης και τη δυνατότητα να διακρίνει μεταξύ σοβαρών και μη σοβαρών παραβάσεων. Μπορεί, δηλαδή, κάποιος να έχει μια κατά τ’ άλλα ευυπόληπτη και ηθική ζωή, ωστόσο μια κακή/λανθασμένη/άστοχη/προσβλητική φρασεολογία σε ένα tweet ή ένα post στο Facebook είναι ικανή να ξεσκεπάσει όλο το κακό από μέσα του. Η κριτική έγκειται στο ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν ενίοτε να κατασκευάσουν μια σκηνή για τεχνητά δράματα, μια κοινωνία επιτήρησης, μες στην οποία η πιο σοφή κίνηση θα ήταν να επιστρέψει ο άνθρωπος πίσω στη σιωπή του.

Το σίγουρο είναι πως είμαστε άνθρωποι και στους ανθρώπους δεν χαρακτηρίζονται όλα από λογική, ούτε χωρίζονται σε άσπρο και μαύρο. Οι λεγόμενες «γκρίζες ζώνες» υπάρχουν και γι’ αυτό πρέπει να πνίξουμε το θόρυβο και να επικεντρωθούμε σ’ αυτό που γνωρίζουμε πολύ καλά ότι πράγματι ισχύει: πως όλοι είμαστε ίσοι και πως όλοι έχουμε αναπαλλοτρίωτα δικαιώματα, όπως η ζωή, η ελευθερία και η επιδίωξη της ευτυχίας, τα οποία οφείλουμε να διεκδικούμε.