Εικόνες με ανθρώπους να βάζουν φωτιές σε οχήματα και να σκαρφαλώνουν σε κτίρια με σπασμένα παράθυρα, με αστυνομικούς να  συγκρούονταν άγρια με διαδηλωτές κάνουν τον γύρο του κόσμου τις τελευταίες ημέρες.

Οι αναταραχές στην Γαλλία οδήγησαν στη λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση της κρίσης από τον Γάλλο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν, ο οποίος πραγματοποίησε έκτακτη συνάντηση με υπουργούς, σε μια ακόμη άκαρπη προσπάθεια να γεφυρώσει χάσματα και να ενώσει τη χώρα στη δεύτερη θητεία του.

Τι προκάλεσε τις διαμαρτυρίες;

Ένας αστυνομικός πυροβόλησε τον έφηβο Ναχέλ, ο οποίος είχε αλγερινή καταγωγή, κατά τη διάρκεια τροχονομικού ελέγχου στο προάστιο Ναντέρ του Παρισιού νωρίτερα αυτήν την εβδομάδα.

Πλάνα από το περιστατικό που κατέγραψε περαστικός έδειχναν δύο αστυνομικούς να στέκονται στην πλευρά του οδηγού του αυτοκινήτου, ένας εκ των οποίων πυροβόλησε με το όπλο του τον οδηγό, παρόλο που δεν φαινόταν να αντιμετωπίζει άμεση απειλή.

Ο αστυνομικός είπε ότι πυροβόλησε με το όπλο του επειδή φοβήθηκε ότι το αγόρι θα πατήσει κάποιον με το αυτοκίνητο, δήλωσε ο εισαγγελέας της Nanterre Pascal Prache.

Ο Prache δήλωσε ότι πιστεύεται ότι ο αστυνομικός ενήργησε παράνομα κάνοντας χρήση του όπλου του. Επί του παρόντος, πραγματοποιείται επίσημη έρευνα και ο αστυνομικός αντιμετωπίζει την κατηγορία για ανθρωποκτονία από πρόθεση και έχει τεθεί υπό κράτηση.

Τι συνέβη από τότε;

Χιλιάδες διαδηλωτές με πλακάτ που έγραφαν «δολοφονία από την αστυνομία» και εκατοντάδες κυβερνητικά κτίρια να έχουν υποστεί ζημιές, είναι οι κυρίαρχες εικόνες που έρχονται από την Γαλλία, καθώς ο θάνατος του Ναχέλ πυροδότησε οργή για τη φυλετική προκατάληψη στη χώρα.

Οι διαδοχικές νύχτες βίας σε όλη τη Γαλλία ώθησαν τους Γάλλους αξιωματούχους στην καταστολή, με περισσότερους από 40.000 αστυνομικούς να κινητοποιούνται για να περιπολούν σε πόλεις σε όλη τη χώρα. Από την Τρίτη 27/06, περισσότεροι από 2.000 άνθρωποι έχουν συλληφθεί και περισσότεροι από 500 αστυνομικοί και χωροφύλακες έχουν τραυματιστεί, σύμφωνα με εκτιμήσεις του CNN που βασίζονται σε στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα το υπουργείο Εσωτερικών.

Οι αναταραχές έχουν ξεσπάσει σε εθνικό επίπεδο, μεταξύ άλλων σε πόλεις όπως η Μασσαλία, η Λυών, η Τουλούζη, το Στρασβούργο και η Λιλ.

Μόνο στο Παρίσι, αναπτύχθηκαν 5.000 αστυνομικοί, οι οποίοι έλαβαν εντολή να καταστείλουν τις ταραχές, να προβούν σε συλλήψεις και να «αποκαταστήσουν τη δημοκρατική τάξη», δήλωσε ο Γάλλος υπουργός Εσωτερικών Ζεράρ Νταρμανίν.

Η βία, κατά την οποία πυρπολήθηκαν κτίρια και οχήματα και λεηλατήθηκαν καταστήματα, έχει βυθίσει τον πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν στη σοβαρότερη κρίση της ηγεσίας του μετά τις διαδηλώσεις των Κίτρινων Γιλέκων που ξεκίνησαν το 2018.

Τι σημαίνει αυτό για τον Μακρόν;

Ο Μακρόν έδωσε στον εαυτό του 100 ημέρες για να αποκαταστήσει τη λειτουργία του κράτους και να επανεκκινήσει την προεδρία του, μετά από εβδομάδες διαμαρτυριών κατά των αντιλαϊκών συνταξιοδοτικών μεταρρυθμίσεων, που έλαβαν χώρα σε ολόκληρη τη Γαλλία πριν από μερικούς μήνες. Ωστόσο, οι ελπίδες για ανασύνταξη φαίνεται ότι αποχωρούν μετά από τις εκτεταμένες διαμαρτυρίες.

Δεν μπορεί βέβαια να περάσει απαρατήρητο το γεγονός ότι ο Μακρόν παρακολούθησε μια συναυλία του Έλτον Τζον την Τετάρτη, την στιγμή που αυτοκίνητα καίγονταν και κτίρια καταστρέφονταν σε ολόκληρη τη χώρα.

Η γαλλική κυβέρνηση προσπαθεί να αποφύγει να επαναληφθούν τα γεγονότα του 2005, όταν ο θάνατος δύο εφήβων που κρύβονταν από την αστυνομία έθεσε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης την χώρα εν μέσω τριών εβδομάδων ταραχών.

Ο Γάλλος πρόεδρος διέκοψε πάντως τη συμμετοχή του σε μια σύνοδο κορυφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις Βρυξέλλες, που επρόκειτο να διαρκέσει έως την Παρασκευή. Ανακοίνωσε επίσης την απαγόρευση όλων των εκδηλώσεων μεγάλης κλίμακας στη Γαλλία, συμπεριλαμβανομένων των εορταστικών εκδηλώσεων και των πολυάριθμων συγκεντρώσεων, και κάλεσε τους γονείς να κρατήσουν τα παιδιά τους στο σπίτι, λέγοντας ότι πολλοί από τους συλληφθέντες ήταν νέοι.

Ο Μακρόν κάλεσε ακόμη τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης να συμβάλουν στην καταστολή των διαδηλώσεων, ζητώντας από το TikTok και το Snapchat να αποσύρουν το πιο ευαίσθητο περιεχόμενο και να εντοπίσουν τους χρήστες που χρησιμοποιούν «τα κοινωνικά δίκτυα για να καλέσουν σε διατάραξη της τάξης ή να εντείνουν τη βία».

Τι οδήγησε στις ταραχές;

Οι ακτιβιστές πιστεύουν ότι η φυλετική καταγωγή του Ναχέλ ήταν ένας παράγοντας για τη δολοφονία του, ξετυλίγοντας βαθιά ριζωμένες εντάσεις σχετικά με τις διακρίσεις της αστυνομίας κατά των μειονοτικών κοινοτήτων στη Γαλλία.

Η κοσμικότητα αποτελεί βασικό θεμέλιο της γαλλικής κουλτούρας, καθώς επιδιώκει να υποστηρίξει την ισότητα για όλους, διαγράφοντας τα σημάδια της διαφορετικότητας, συμπεριλαμβανομένης της φυλής.

Όμως πολλοί έγχρωμοι στη Γαλλία λένε ότι είναι πιο πιθανό να πέσουν θύματα αστυνομικής βίας από ό,τι οι λευκοί. Μια μελέτη του 2017 από τους Υπερασπιστές των Δικαιωμάτων, ένα ανεξάρτητο παρατηρητήριο ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Γαλλία, διαπίστωσε ότι οι νεαροί άνδρες που είναι μαύροι ή αραβικής καταγωγής είχαν 20 φορές περισσότερες πιθανότητες να τους σταματήσει η αστυνομία.

Οι κατηγορίες για βιαιότητα ταλαιπωρούν εδώ και καιρό τη γαλλική αστυνομία. Το Συμβούλιο της Ευρώπης επέκρινε την υπερβολική χρήση βίας από κρατικούς αξιωματούχους, σε ανακοίνωσή του, κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων κατά των αντιλαϊκών συνταξιοδοτικών μεταρρυθμίσεων του Μακρόν.

Ομάδες υπεράσπισης των δικαιωμάτων, όπως η Διεθνής Αμνηστία, έχουν κατηγορήσει τη γαλλική αστυνομία για εθνοτικό προφίλ και έχουν συστήσει μεταρρυθμίσεις για την αντιμετώπιση των διακρίσεων. 

Ο ΟΗΕ κάλεσε τη Γαλλία να αντιμετωπίσει βαθιά ζητήματα ρατσισμού και διακρίσεων στην επιβολή του νόμου, μετά τη δολοφονία του 17χρονου Ναχέλ.

Σε δήλωσή του την Παρασκευή, εκπρόσωπος της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα κάλεσε τις γαλλικές αρχές να «διασφαλίσουν ότι η χρήση βίας από την αστυνομία για την αντιμετώπιση βίαιων περιστατικών σε διαδηλώσεις σέβεται πάντα τις αρχές της νομιμότητας, της αναγκαιότητας, της αναλογικότητας, της μη διάκρισης, της προφύλαξης και της λογοδοσίας».

Το γαλλικό υπουργείο Εξωτερικών απέρριψε αργότερα τα σχόλια του ΟΗΕ, λέγοντας: «Η Γαλλία και οι αστυνομικές της δυνάμεις μάχονται με αποφασιστικότητα κατά του ρατσισμού και κάθε μορφής διακρίσεων. Δεν μπορεί να υπάρξει καμία αμφιβολία για αυτή τη δέσμευση».

Ο θυμός δεν δείχνει κανένα σημάδι να υποχωρεί. Η δολοφονία του Ναχέλ - η οποία σε πολλούς φάνηκε περισσότερο σαν μια εκτέλεση με συνοπτικές διαδικασίες - αποκάλυψε την πιο ακραία μορφή της αστυνομικής βίας που εδώ και καιρό στοχεύει τις έγχρωμες κοινότητες στη Γαλλία. Λειτούργησε επίσης ως καταλύτης για τη δυσαρέσκεια που σιγοβράζει σε ολόκληρη τη χώρα. Για τον πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν, ήταν ένα ακόμη πλήγμα στο κύρος του, καθώς αναγκάστηκε για άλλη μια φορά να αντιμετωπίσει μια Γαλλία που φλέγεται.

Παρόλα αυτά, η δολοφονία του Ναχέλ θα μπορούσε να καταλήξει κάτι περισσότερο από μια δευτερεύουσα είδηση. Οι πρώτες αναφορές στον Τύπο απεικόνιζαν τους αστυνομικούς ότι ενήργησαν σε αυτοάμυνα, πυροβολώντας έναν ασταθή οδηγό που ήταν πρόθυμος να οργώσει τους αστυνομικούς για να διαφύγει από τη σύλληψη. Αυτή η εκδοχή των γεγονότων θα έθετε τους αστυνομικούς υπό την προστασία ενός νόμου του 2017, που ψηφίστηκε από τον προκάτοχο του Μακρόν, Φρανσουά Ολάντ, ο οποίος χαλάρωσε τους περιορισμούς της αστυνομίας όσον αφορά τη χρήση πυροβόλων όπλων σε περιπτώσεις όπου ένας οδηγός αρνείται να σταματήσει κατόπιν εντολής του αστυνομικού.

Το πρώτο αντανακλαστικό της κυβέρνησης ήταν να δείξει μια προσεκτική ευαισθησία, με την ελπίδα να αποφύγει τις εκρήξεις στους δρόμους που συχνά αποκαλούνται «μόλυνση» των banlieues - των οικονομικά υποβαθμισμένων, πολυφυλετικών αστικών περιοχών που υφίστανται το μεγαλύτερο βάρος της γαλλικής αστυνόμευσης. «Τίποτα δεν δικαιολογεί τον θάνατο ενός νέου ανθρώπου», δήλωσε ο κ. Μακρόν την Τετάρτη, χαρακτηρίζοντας τις ενέργειες της αστυνομίας «ασυγχώρητες» και «ανεξήγητες». 

Πιθανότατα ο Γάλλος πρόεδρος θα φτάσει μέχρι εκεί. Εξάλλου, η Γαλλική κυβέρνηση σπάνια εκμεταλλεύεται τις ευκαιρίες να ασχοληθεί σοβαρά με το πρόβλημα της αστυνομικής βίας.

Ο Μακρόν έχει την τάση να αποδίδει τους θανάτους στα χέρια της αστυνομίας στα θλιβερά λάθη μεμονωμένων δημοσίων υπαλλήλων. Τον Δεκέμβριο του 2020, όταν ο Μακρόν έκανε τη σχετικά ωμή δήλωση ότι «κάποιος με χρώμα δέρματος που δεν είναι λευκό είναι πολύ πιο πιθανό να υποβληθεί σε έρευνες», αποδοκιμάστηκε από τα ισχυρά αστυνομικά συνδικάτα της Γαλλίας, τα μέλη των οποίων αρνήθηκαν να πραγματοποιήσουν τροχονομικές στάσεις και ελέγχους ταυτότητας.

Μέρος του προβλήματος είναι η σχέση του κ. Μακρόν με την αστυνομία. Από την ανάληψη των καθηκόντων του το 2017, ο πρόεδρος στηρίζεται στις αστυνομικές δυνάμεις, εδραιώνοντας τον κεντρικό τους ρόλο στη γαλλική πολιτική ζωή. Η έξαρση των διαδηλώσεων που απέρριψαν τις διάφορες κοινωνικές μεταρρυθμίσεις του κ. Μακρόν - με πιο πρόσφατη αυτή του συνταξιοδοτικού συστήματος - αντιμετωπίστηκε με την έντονη χρήση της αστυνομίας. Κατά τη διάρκεια της περιόδου της πανδημίας, οι αστυνομικοί ήταν οι εκτελεστές της πρώτης γραμμής των αυστηρών lockdowns και των απαγορεύσεων κυκλοφορίας του Μακρόν. Τώρα που οι αστυνομικές δυνάμεις βρίσκονται στο επίκεντρο μιας εθνικής διαμάχης, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι τα χέρια του Μακρόν είναι δεμένα.