Άρρηκτα συνδεδεμένες λέξεις. Πολλές λέξεις. Πολλά στεφάνια. Πολλά λόγια. Όλα πολλά. Μιας επετείου που κλείνει τα 50 σε μια εποχή που το σκοτάδι πυκνώνει. 

Χαζεύω τις φωτογραφίες. Γαρίφαλα. Παλαιστινιακές σημαίες. Καφέδες σε σακάκια. Αστραφτερά χαμόγελα. Φοιτητές. Μαθητές. Παιδιά.

Άξιζαν; 

Τι ερώτηση! Πώς τολμάς να τη σκέφτεσαι; Τι ρωτάς; Αν αξίζει το φως; Πώς θα έβλεπες; 

Για να βλέπεις, η ιστορία γράφτηκε με τον τρόπο που θα διαβάσεις παρακάτω. Μην την μειώνεις. Δεν μειώνεται. Αν σε κούρασαν τα 50 χρόνια, χωρίς αντίκρισμα, βγες έξω και γράψε δική σου. Μέχρι τότε κάτσε ήσυχα.

Το καθεστώς

Εκείνο που τη νύχτα του '73 στο Πολυτεχνείο γκρεμίστηκε μαζί με την πόρτα του. Εκείνο που αμέσως μετά την επιβολή του, συνέλαβε χιλιάδες που στην πλειονότητά τους εκτοπίστηκαν, κρατήθηκαν στην ασφάλεια και οδηγήθηκαν στα έκτακτα Στρατοδικεία. 

Η χούντα εδραιώθηκε διώκοντας τους πολιτικούς της αντιπάλους. Ενεργοποίησε και επέκτεινε όλο το αντι-κομμουνιστικό μετεμφυλιακά νομοθετικό πλαίσιο. Το νόμο 509 «περί ασφάλειας του κοινωνικού καθεστώτος».

Σε αυτό το πλαίσιο, νύχτες χωρίς εντάλματα, τα σκυλιά του μάζευαν κόσμο από τα σπίτια του. Συλλαμβάνονταν χωρίς να τους απαγγελθεί κατηγορία και κρατούνταν στην Ασφάλεια για μέρες ή μήνες με τη δικαιολογία ότι έπρεπε να δώσουν «διευκρινίσεις». 

87.000 κρατούμενοι χωρίς κατηγορίες.

Μπουμπουλίνας για «διευκρινίσεις»

Πολλοί από τους συλληφθέντες κατέληγαν στην Υποδιεύθυνση Γενικής Ασφάλειας Αθηνών, στο νούμερο 18 της Μπουμπουλίνας. 

Στους βασανιστές. Στον Μάλλιο, τον Μπάμπαλη και τον Λάμπρου. Σωματική κακοποίηση, ξύλο, φάλαγγα, αυστηρή απομόνωση σε άθλιες συνθήκες, εκφοβισμός, ταπείνωση, εικονικές εκτελέσεις, ηλεκτροσόκ με τη συμμετοχή ιατρικού προσωπικού που υπηρετούσε τη χούντα. Λαμπρό παράδειγμα ο Καραγκουνάκης, γενικός διευθυντής του 401 ΓΣΝ. 

Χτυπούν το βράδυ στην ταράτσα τον Ανδρέα 

Η γειτονιά ακούει τις φωνές των βασανισθέντων. Η ταράτσα της Μπουμπουλίνας περιγράφεται από τον Περικλή Κοροβέση στους Ανθρωποφύλακες.

«Ασφαλίτικη επινοητικότητα με τα πιο μηδαμινά μέσα, έναν πάγκο, ένα σκοινί και μερικά στειλιάρια δημιούργησαν μια από τις πιο ένδοξες αίθουσες βασανιστηρίων της εποχής μας». 

22 άνθρωποι πέθαναν κατά τη διάρκεια της κράτησής τους και άλλοι 21 αφού αποφυλακίστηκαν.

«Αγάπα το κελί σου, τρώγε το φαΐ σου, διάβαζε πολύ»

Για σκέψου. Πόσο εύκολο είναι να μην σπάσεις; Οι κρατούμενοι χρησιμοποιούσαν τη φράση του Ζαχαριάδη για να αντέξουν. Το κοινό αξιακό σύστημα, η ηθικά νομιμοποιημένη σύγκρουση με το καθεστώς, η συλλογικοποίηση του τραύματος και η αλληλεγγύη κάτω από μια φράση «Αγάπα το κελί σου, τρώγε το φαΐ σου, διάβαζε πολύ». Τη φράση που έβαλε τα αναχώματα. Εκείνα που τους κράτησαν αλύγιστους, να υπερασπίζονται το φως. Το φως μας. 

Οι βασανιστές 

Τα βασανιστήρια μαζί με τις εξορίες και τα στρατοδικεία χρησιμοποιήθηκαν την επταετία, με λέξεις του δικτάτορα Παπαδόπουλου, για την «αναπαιδαγωγήσεως των Ελλήνων, ώστε να εξυγιάνουν τους εαυτούς τους και να συγκροτήσουν τον περιούσιον λαόν του Κυρίου». 

Ο διοικητής του ΕΑΤ-ΕΣΑ Θεοφιλογιαννάκος ήταν πιο γλαφυρός: «Θέλουμε να ακούει ο κόσμος πως βασανίζουμε και να τρέμει. Γκάνγκστερς δε μας λέτε; Έ, λοιπόν, τέτοιοι είμαστε. Εγώ είμαι ο Θεοφιλογιαννάκος, ο γνωστός βασανιστής!». 

Οι καταγγελίες

Οι καταγγελίες για χρήση βασανιστηρίων από το καθεστώς ξεκίνησαν από τους αυτοεξόριστους Έλληνες στο εξωτερικό. Τον Δεκέμβριο του 1967, ο Τζέιμς Μπέκετ, δικηγόρος της Διεθνούς Αμνηστίας, έρχεται στην Ελλάδα και συντάσσει μία έκθεση. Το 1969 γίνεται καταγγελία εναντίον της χώρας στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Στρασβούργο, στην οποία περιλαμβάνεται ο φάκελος «Βασανιστήρια» που είχε εκδώσει η επιθεώρηση Athènes-Presse Libre, το 1969. Η ανατριχιαστική μαρτυρία του Περικλή Κοροβέση δημοσιεύεται επώνυμα στο περιοδικό Look (Μάιος 1969).

Ωστόσο τα βασανιστήρια δεν τα βλέπουν όλοι: ο ερευνητής του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού δεν βρίσκει την ταράτσα της Μπουμπουλίνας και ο Αμερικανός γερουσιαστής Πουσίσκι «αφού συνομίλησε με εκατοντάδες κρατουμένων, κατέληξε εις το συμπέρασμα ότι αι καταγγελίαι περί βασανιστηρίων ήσαν τελείως αναληθείς και καθαρά μυθεύματα». Το ίδιο ίσχυσε και για τους Εγγλέζους βουλευτές που συμμετείχαν στην αποστολή Φρέιζερ.

Μετά την πτώση 

Μετά την πτώση της χούντας μηνύσεις κατατέθηκαν εναντίον 150 αστυνομικών-βασανιστών. Στο εδώλιο του κατηγορουμένου οδηγήθηκαν μόλις 16. Από αυτούς τους ελάχιστους άλλοι αθωώθηκαν από τα Εφετεία και άλλοι καταδικάστηκαν για απλές σωματικές βλάβες, ενώ τους επιβλήθηκαν εξαγοράσιμες ποινές. Ακόμη και τα ηγετικά μέλη της ΕΣΑ (Χατζηζήσης, Θεοφιλογιαννάκος, Πέτρου) που δικάστηκαν από στρατοδικείο και καταδικάστηκαν, δεν εξέτισαν το σύνολο της ποινής τους. 

Αθώοι και ελεύθεροι 

Προσοχή στο κενό μεταξύ δικαιοσύνης και αυτοδικίας

Οι δίκες των βασανιστών της χούντας γίνονται σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας. Από το καλοκαίρι έως και τον χειμώνα του 1975, έναν χρόνο μετά την πτώση της δικτατορίας δηλαδή, σε Αθήνα, Πάτρα και Χαλκίδα. Οι περισσότεροι αντιμετωπίζονται με επιείκεια και κάποιοι αθωώνονται. Μεταξύ τους ο Ευάγγελος Μάλλιος και ο Πέτρος Μπάμπαλης.

Στις 14 Δεκεμβρίου του 1976 και ώρα 10 το βράδυ ο βασανιστής Ευάγγελος Μάλλιος εκτελείται έξω από το σπίτι του, στην οδό Άτλαντος στο Παλαιό Φάληρο. 

Στο σημείο της εκτέλεσης βρίσκεται η προκήρυξη με την ανάληψη ευθύνης από την επαναστατική οργάνωση «17 Νοέμβρη». 

«Αποφασίσαμε να εκτελέσουμε παραδειγματικά έναν από τους κύριους αρχιβασανιστές, τον πασίγνωστο Ευάγγελο Μάλλιο. Ο αστυνόμος Μάλλιος δεν ήταν κανένα τσιράκι που εκτελούσε διαταγές ανωτέρων. Μαζί με τους ομοίους του, Λάμπρου, Μπάμπαλη, Καραπαναγιώτη, ήσαν τα αφεντικά στα μπουντρούμια της Μπουμπουλίνας και της Μεσογείων. Χιλιάδες αγωνιστές υπέφεραν στα χέρια τους. Σήμερα τα καθάρματα αυτά κυκλοφορούν ελεύθερα και κοροϊδεύουν τα θύματά τους και τον ελληνικό λαό. Κανένας θεσμός δεν μπόρεσε να τους τιμωρήσει. (…) Αν και πολλοί αξιωματικοί, ανάμεσά τους και ο Μάλλιος, κατηγορήθηκαν για τα βασανιστήρια, δικάστηκαν επιεικώς και σχεδόν έμειναν ατιμώρητοι».

Σήμερα

Το Πολυτεχνείο, ο γενικός τίτλος που χωράει όλα τα παραπάνω, σήμερα 17 Νοέμβρη του 2023, στέκεται στη θέση που του πρέπει. Μάταια 50 χρόνια αναίσχυντης προπαγάνδας προσπαθούν να μειώσουν τον συμβολισμό, να σφουγγαρίσουν το αίμα. Οι ματαιώσεις, οι επιλογές, το πλαίσιο, οι προδοσίες, όλα θα ξεπερνιούνται μπροστά στην εικόνα του κάθε παιδιού που κάθε χρόνο υποκλίνεται στους νεκρούς του αγώνα.

Cover photο: Μάριος Λώλος