Το κράτος από την στιγμή του ατυχήματος μέχρι σήμερα έχει αφήσει τις οικογένειες των θυμάτων και τους επιζήσαντες του εγκλήματος των Τεμπών στην μοίρα τους.

Όμως την Δευτέρα, οι οικογένειες των θυμάτων άνοιξαν μια τεράστια αγκαλιά για τους επιζήσαντες της τραγωδίας και κυρίως για τις δύο επιζήσασες που βρισκόντουσαν στην πρώτη σειρά των καθισμάτων.

Τις συνταρακτικές στιγμές που εκτυλίχθηκαν στην ΕΣΗΕΑ, με ένα χέρι, ένα χάδι, ένα «σας αγαπάμε», μητέρες που έχασαν τα δικά τους παιδιά, να αγκαλιάζουν τα «νέα» τους παιδιά, τα παιδιά τους μέσα από τον πόνο, που μόνο όσοι κάθονταν στις μπροστινές σειρές μπόρεσαν να αντιληφθούν και να ακούσουν.

Ο Βαγγέλης που έχασε τον Βάιο, αλλά απέκτησε νέες αδερφές και νέους αδερφούς

Μέσα στην τραγωδία και τον διάχυτο πόνο, κάποιοι δημοσιογράφοι είχαμε την τύχη να ζήσουμε μια μεγαλειώδη στιγμή αλληλεγγύης. Ήταν όταν ο Βαγγέλης Βλάχος -εκπροσωπώντας κάτι μεγαλύτερο από τον εαυτό του -από το βήμα της συνέντευξης Τύπου είπε τα παρακάτω:

«Λέγομαι Βαγγέλης Βλάχος, με την αδερφή μου Σαμάνθα χάσαμε τον αδερφό μας Βάιο στα Τέμπη, αλλά θέλω να πω ότι βρήκαμε άλλα αδέρφια. Ξέρω πόσο δύσκολο ήταν για σας να έρθετε σήμερα εδώ, ευτυχώς επιζήσατε από όλο αυτό το τραγικό δυστύχημα, για μας είναι πολύ σημαντικό αυτό και δεν ξεχνάμε τον αγώνα τον οποίο κάνετε. Δεν ξεχνάμε όλα όσα σας υποσχέθηκαν από την επόμενη μέρα, ότι θα είχατε όλη την φροντίδα την οποία έπρεπε να έχετε, τόσο για το σώμα σας όσο και για το μυαλό σας, και ξέρουμε σήμερα πως αυτό δεν ήταν αλήθεια».

Ο Βαγγέλης συνέχισε λέγοντας πως «Δεν σας φρόντισε το κράτος αυτό όπως θα έπρεπε, όπως σας υποσχέθηκε και εμείς αγωνιζόμαστε όχι μόνο για τους ανθρώπους που χάσαμε αλλά και για τους ανθρώπους που βρήκαμε, μετά από αυτό το τρένο, για πάντα. Μέχρι να είσαστε καλά, μέχρι να μπορέσετε να συνεχίσετε την ζωή σας έτσι όπως την επιθυμείτε».

Τι είναι οι «τύψεις των επιζώντων»

Αρχικά το Σύνδρομο του Επιζώντα ανιχνεύθηκε σε επιζήσαντες των στρατοπέδων συγκέντρωσης και για αυτό ονομάστηκε και Σύνδρομο των Στρατοπέδων Συγκέντρωσης.

Αργότερα συνδέθηκε με βετεράνους πολέμων και σήμερα αναγνωρίζεται για μια μεγάλη γκάμα, στην οποία συμπεριλαμβάνονται οι επιζώντες μαζικών δυστυχημάτων, τρομοκρατικών επιθέσεων, φυσικών καταστροφών έως και ομαδικών απολύσεων.

Ως φαινόμενο περιλαμβάνουν επίμονες σκέψεις σχετικά με το τραυματικό γεγονός, αναδρομές στο παρελθόν, δυσκολία στον ύπνο, ευερεθιστότητα, ακινητοποίηση, μούδιασμα, αποσύνδεση από πρόσωπα ή καταστάσεις, έντονο αίσθημα φόβου, αίσθημα του αβοήθητου, έντονο αίσθημα φόβου, αυτοκτονικό ιδεασμό και κατάθλιψη.

Τι αναφέρει πρόσφατη έρευνα – Γνωρίζουμε ελάχιστα

Μεταφράζοντας την έρευνα των Hannah Murray, Yasmin Pethania, and Evelina Medin που δημοσιεύθηκε το 2021, βλέπουμε πως «Η ενοχή επιζώντος είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται ευρέως τόσο στις κλινικές περιγραφές όσο και στην καθομιλουμένη και έχει εντοπιστεί σε μια σειρά από πληθυσμούς που έχουν εκτεθεί σε τραύματα και συχνά συνδέεται με πιο σοβαρές μετατραυματικές συνέπειες στην ψυχική υγεία (π.χ. Murray, 2018). Η ενοχή είναι ένα αυτοσυνειδητό συναίσθημα και ηθικό συναίσθημα που χαρακτηρίζεται από αρνητική αυτοαξιολόγηση (Tangney, & Dearing, 2002- Tangney et al., 2007) και αποτελεί κοινή μετατραυματική εμπειρία.

Η ενοχή του επιζώντος εμφανίζεται συνήθως σε άτομα που έχουν εκτεθεί σε θάνατο ή έχουν γίνει μάρτυρες θανάτου και έχουν παραμείνει ζωντανοί (Lifton, 1980), οδηγώντας σε συναισθηματική δυσφορία και αρνητική αυτοαξιολόγηση. Συχνά, οι επιζώντες αισθάνονται υπεύθυνοι για το θάνατο ή τον τραυματισμό άλλων, ακόμη και όταν δεν είχαν πραγματική δύναμη ή επιρροή στην κατάσταση (Tangney, & Dearing, 2002).

Η ενοχή των επιζώντων θεωρούνταν κάποτε σύμπτωμα της Διαταραχής Μετατραυματικού Στρες (σ.σ. PTSD), σύμφωνα με το DSM-III (Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών, 3η έκδοση, Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία, 1980), αντανακλώντας την επιρροή που ασκούσαν τότε οι έρευνες που επικεντρώνονταν στους βετεράνους του πολέμου του Βιετνάμ, οι οποίοι ανέφεραν υψηλά επίπεδα ενοχής των επιζώντων (π.χ. Hendin & Haas, 1991).

Αναφέρθηκε ως συναφές σύμπτωμα της PTSD στο DSM-IV-TR (APA, 2000), και στη συνέχεια αφαιρέθηκε στα πιο πρόσφατα διαγνωστικά κριτήρια, DSM-5 (APA, 2013).Παρά την προηγούμενη διαγνωστική της σημασία, η εμπειρία αυτή έχει σπάνια μελετηθεί συστηματικά.

Επιστρέφοντας στην Ελλάδα

Σύμφωνα με συνεντεύξεις συγγενών θυμάτων, κάποιες από αυτές στο 20, γνωρίζουμε πως η ψυχολογική βοήθεια ήταν βαθιά προβληματική. Αρχικά, δημιουργήθηκε μια γραμμή στην οποία ακόμα από το ηχητικό μήνυμα, έπρεπε να πατήσεις τον αντίστοιχο αριθμό, αν είσαι επιζώντας, συγγενής θύματος ή διασώστης για παράδειγμα. Αυτό οδηγούσε σε μια βίαιη πρώτη αποδοχή του γεγονότος.

Έπειτα ο ψυχολόγος που σήκωνε το τηλέφωνο, αν είχε φάκελο για το πρόσωπο με το οποίο επικοινωνούσε, είχε 20-30 λεπτά στην διάθεσή του, να προσπαθήσει να το βοηθήσει. Σε περίπτωση δεύτερου τηλεφωνήματος, δεν ήταν σίγουρο αν θα έβρισκε ο συγγενής ή ο επιζώντας τον ίδιο ψυχολόγο στην γραμμή ή αν θα έπρεπε να ξαναρχίσει από την αρχή. Η απόλυτη ματαίωση.

Χθες, τηλεοπτικοί δημοσιογράφοι συγκεκριμένων καναλιών, προσέγγισαν τις επιζήσασες που βρίσκονταν ανάμεσά μας με περίσσιο θράσος, ξεκινώντας να καταγράφουν χωρίς να ζητήσουν άδεια με την κάμερα στο ένα μέτρο. Ώσπου συγγενείς θυμάτων, ανάμεσά τους η Σαμάνθα Βλάχου, ανέλαβαν να προστατέψουν τα «μικρά τους αδέρφια». Λογικές μεσημεριανάδικου σε θύματα τραγωδίας, σε επιζώντες κρατικού εγκλήματος που βρίσκονται «μετέωρα», χωρίς καμία κρατική αρωγή και βοήθεια; Ναι. Απόλυτο ναι. Ίσως αυτός να είναι ο ένας λόγος που γράφονται αυτές οι γραμμές. Ο άλλος λόγος όμως είναι ο παρακάτω.

Μια στιγμή αλληλεγγύης που μετρά όσο τίποτα στον κόσμο

Οι επιζώντες του κρατικού εγκλήματος των Τεμπών, δεν έχουν απλά να αντιμετωπίσουν μια εχθρική Βουλή, μια εχθρική πολιτεία, μια εχθρική κυβέρνηση και ξεδιάντροπους τηλεδημοσιογράφους. Έχουν να αντιμετωπίσουν το ίδιο τους το μυαλό, τον ίδιο τους τον εαυτό.

Την ώρα που εδώ και ένα χρόνο προσπαθούν να γιατρέψουν το σώμα τους αλλά και την ψυχή τους, από τις πληγές που προκάλεσε η σύγκρουση των τρένων, ο μεγαλύτερος εχθρός είναι τα «γιατί» και το ίδιο τους το μυαλό. Φόβος. Φόβος πως τους βλέπει η χώρα, πως τους βλέπει ο τύπος, το κράτος τα έχει ήδη απορρίψει αυτά τα παιδιά και πιθανώς φόβος για τους συγγενείς των θυμάτων. Πως θα κατηγορήσουν νέα παιδιά που επέζησαν της τραγωδίας. Κάθε σκέψη φυσιολογική και ανθρώπινη, όμως οι επιζώντες έζησαν κάτι διαφορετικό.

Ανοίγοντας την αγκαλιά τους οι οικογένειες, απέναντι σε νέα παιδιά που επέζησαν από ένα παιχνίδι της τύχης, με ελάχιστη βοήθεια πλην δύο διασωστών του Πολεμικού Ναυτικού, βοήθησαν έστω λίγο τα παιδιά αυτά να ανασάνουν από τα προβλήματα που προκαλεί μια τέτοια εμπειρία στο συγκλονιστικό 90% των επιζώντων.

Το να βλέπεις τις οικογένειες να χαϊδεύουν στην πλάτη αυτά τα παιδιά, να τους κρατάνε το χέρι, να τους λένε «σας αγαπάμε και χαιρόμαστε που είστε καλά ή θα σας βοηθήσουμε να γίνετε καλά», είναι ένα μεγαλειώδες μήνυμα αλληλεγγύης που είναι να κρατήσουμε, να διαφυλάξουμε και να το παραδώσουμε στους επόμενους.

Ακούστε το πρόσφατο podcast του 20/20 όπου ο Βαγγέλης Βλάχος κάνει τη χαρτογράφηση του εγκλήματος των Τεμπών