7 Οκτωβρίου 2020. Η Μάγδα Φύσσα βγαίνει από την αίθουσα του Εφετείου Αθηνών με υψωμένα τα χέρια. Λίγα λεπτά πριν, είχε ανακοινωθεί η καταδικαστική απόφαση για τον υπόδικο γενικό γραμματέα, τους βουλευτές και τα μέλη της Χρυσής Αυγής, που επιτέλους δικαίωνε τη μνήμη των θυμάτων της νεοναζιστικής εγκληματικής οργάνωσης. «Τα κατάφερες, γιε μου», ήταν τα λόγια της μητέρας προς τον αδικοχαμένο γιο της, τον Παύλο Φύσσα.

ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΑΡΕΛΛΑΣ - ΘΩΜΑΣ ΨΗΜΜΑΣ

Ακούγοντας το τραγούδι, έρχεται έντονα στο μυαλό η εικόνα της Μάγδας Φύσσα έξω από το Εφετείο αμέσως μετά την απόφαση. Τι συναισθήματα σας δημιούργησε αυτή η εικόνα;
Θωμάς Ψήμμας: «Νομίζω ότι η λέξη “λύτρωση” δεν είναι καθόλου υπερβολική προκειμένου να περιγράψει τη χειραφετητική δυναμική εκείνης της αξέχαστης στιγμής, μέσα και έξω από το Εφετείο, την 7η Οκτωβρίου της περασμένης χρονιάς. Λύτρωση πρωτίστως για τη μάνα Μάγδα Φύσσα, που μας πρόσφερε απλόχερα ένα βίωμα αξιοπρέπειας από την αρχή μέχρι το τέλος αυτής της μακρόσυρτης διαδικασίας, αλλά και για τον αντιφασιστικό αγώνα, που διεξήγαγε ανυποχώρητα η κοινωνία των πολιτών σε θεσμικό και κινηματικό επίπεδο. Δυστυχώς, ούτε ο Παύλος θα έρθει πίσω στο Πέραμα ούτε ο φασισμός “τσακίστηκε” με την πρωτόδικη καταδίκη της νεοναζιστικής εγκληματικής οργάνωσης, αλλά η ανάταση που ένιωσαν δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι στο κέντρο της Αθήνας αποτελεί την πιο πολύτιμη άμυνα απέναντι στο “φίδι” που εκκολάφθηκε στην ελληνική κοινωνία».
Θοδωρής Καρέλλας: «Συναισθήματα είναι αυτά και πώς να τα εκφράσω; Βαθιά και ακραία... Πάντως, οι τρεις πρώτες λέξεις που μου ήρθαν στο μυαλό, καθώς διάβαζα την ερώτηση, είναι οι εξής: Λύτρωση, ελπίδα, νίκη».

Ήρθατε σε άμεση επαφή μαζί της με αφορμή τη δημιουργία του τραγουδιού;
Θ.Κ. «Όχι, όμως ζήτησα προσωπικά από ένα γνωστό μου να κάνει μια προσπάθεια έτσι ώστε να καταφέρει να φτάσει στ’ αυτιά της το συντομότερο δυνατό αυτό το τραγούδι, που έτσι κι αλλιώς, πιστεύω, αργά ή γρήγορα θα συμβεί».
Θ.Ψ. «Δεν έχουμε έρθει σε επαφή με τη Μάγδα Φύσσα, της οποίας το σπαρακτικό όσο και λυτρωτικό “τα κατάφερες, γιε μου” αποτελεί βασικό μότο του κομματιού μας, αφενός, λόγω της περιοριστικής συνθήκης του lockdown, που δεν επιτρέπει τις συναναστροφές με τον πιο φυσικό ανθρώπινο τρόπο, δηλαδή διά της face to face επαφής, όσο και επειδή δεν θα θέλαμε να εκληφθεί κακόβουλα μια τέτοια επικοινωνία ως “πυροτέχνημα” για την εμπορική προώθηση του κομματιού. Θα ήταν, βέβαια, τεράστια χαρά και τιμή για τον Θοδωρή, εμένα και τον Αστέρη, που ερμήνευσε και ενορχήστρωσε με όλο του το είναι το τραγούδι, να φτάσει το κομμάτι στην ίδια την κυρία Φύσσα και, πάνω απ’ όλα, το μήνυμά του να αγγίξει όσους εμπνέονται από την καθημερινή στάση της απέναντι στα πράγματα».

Ο τίτλος «Μέλισσες και λύκοι» αναφέρεται στην περίφημη φράση του Θανάση Καμπαγιάννη στην αγόρευσή του στη δίκη. Ποιο είναι το μήνυμα που μεταφέρει;
Θ.Κ. «Οι μέλισσες, οι “καθαρές”, που βοηθούν το οικοσύστημα με έναν ξεχωριστό τρόπο, που εργάζονται μαζί, προς κοινό σκοπό και παρατηρώντας τη φύση -διακρίνω μια ευγένεια και αυτό το μέλι πού το πας; Αυτά τα φαινομενικά μικρά πλασματάκια, που βουίζουν κοντά στ’ αυτιά μας και πετούν έτσι μεθυσμένα, θαρρείς εδώ κι εκεί χωρίς νόημα μέσα σε ανθισμένα τοπία και εποχές, γιορτές και ήλιο, μπορούν, κι όμως, μπορούν, έτσι που ’ναι ενωμένες, να κερδίσουν ακόμα και τις πιο λυσσασμένες κραυγές, σάπιες ιδέες, ουρλιαχτά μίσους και αμάθειας, που γεννιούνται μέσα σε βαθιά σκοτάδια, κι έτσι, εκεί να μένουν».
Θ.Ψ. «Οι “Μέλισσες και λύκοι” οφείλουν μεγάλο μέρος της ύπαρξής τους στον αξιοθαύμαστο, επίπονο και επίμονο αγώνα του Θανάση Καμπαγιάννη και των υπόλοιπων συνηγόρων της πολιτικής αγωγής, δηλαδή των δικηγόρων υπεράσπισης των θυμάτων της Χρυσής Αυγής. Σε όλο το κομμάτι -και κυρίως στο ρεφρέν- επιδιώκουμε να προβάλουμε την αλληλεγγύη ως το πιο όμορφο, δημιουργικό και αποτελεσματικό μέσο πάλης των ανθρώπων στον αγώνα για ένα δικαιότερο ή τουλάχιστον λιγότερο άδικο κόσμο, όπου δεν θα κατασκευάζεται κάποιος “άλλος” και θα δολοφονείται από φασιστικές οργανώσεις, με την Πολιτεία και ένα μέρος της κοινωνίας να στέκουν απαθείς ή βουβοί. Η έκβαση της δίκης της Χρυσής Αυγής έδειξε ότι ενωμένες οι “μέλισσες” μπορούν με το δικό τους συμπεριληπτικό παράδειγμα ζωής να κερδίσουν ακόμα και τους πιο αδίστακτους και επικίνδυνους “λύκους”».

Το τραγούδι εντάσσεται στο πρώτο μέρος του άλμπουμ σας «Φρέσκος πηλός», που κυκλοφορεί στις 5 Μαΐου από τις Εκδόσεις Μετρονόμος. Τι ακριβώς περιλαμβάνει;
Θ.Ψ. «Είμαστε πολύ χαρούμενοι που ο Μετρονόμος, ένα αληθινό εργαστήρι μουσικής με υψηλή αισθητική και έμφαση στο βαθιά παιδαγωγικό ρόλο του τραγουδιού μες στην κοινωνία, αγκάλιασε με τόση θέρμη την προσπάθειά μας και είμαστε πολύ ευγνώμονες για αυτό. Στο πρώτο μέρος του “Φρέσκου πηλού” θα δείτε να εμφανίζονται ως πρωταγωνιστές ένα νεογέννητο μωράκι που τραβάει τη μάσκα του γιατρού, φιλοξενούμενοι πρόσφυγες που αλληλοϋποστηρίζονται με τους μόνιμους κατοίκους για να ξεπεράσουν μια φυσική καταστροφή, διασώστες που ανασύρουν ζωντανό ένα κοριτσάκι από τα χαλάσματα, ένας σκύλος που σώζει ένα κοάλα από τις φλόγες, ηλεκτρονικές συσκευές στην υπηρεσία του τελευταίου “αντίο” σε ετοιμοθάνατους ασθενείς, ξεριζωμένοι που καίνε τα σπίτια τους καθώς παίρνουν το δρόμο της ξενιτιάς, μινκ που θυσιάζονται μαζικά στο βωμό της μη περαιτέρω μετάδοσης του ιού, νεόπτωχοι που περιμένουν καρτερικά στην ουρά μιας τράπεζας τροφίμων, άνθρωποι κάθε ηλικίας στα μπαλκόνια, που ενώνουν τις φωνές και τις ψυχές τους μέσω του τραγουδιού».
Θ.Κ. «Θέλω σε αυτό το σημείο να ευχαριστήσω τις Eκδόσεις Μετρονόμος για την ανοιχτή αγκαλιά που μας προσέφερε, έτσι ώστε τελικά να είμαστε μέλος αυτής της οικογένειας, αλλά και την άμεση ανταπόκριση και το ειλικρινές ενδιαφέρον του για το δίσκο. Το πρώτο μέρος περιλαμβάνει ανησυχίες, προβληματισμούς, διαμαρτυρίες, δράματα κι ελπίδες, μηνύματα εμπνευσμένα από πραγματικά γεγονότα που συγκλόνισαν τον κόσμο μέσα στο 2020, ή τουλάχιστον που συγκλόνισαν εμένα. Εν τέλει, αποτελεί συλλογική εργασία προς κοινό σκοπό για την ανάδειξη των όσων συμβαίνουν στον κόσμο στις μέρες μας».

Πόσο εύκολο ήταν να παραμείνετε δημιουργικοί μέσα σε όλο αυτό που ζούμε ένα χρόνο τώρα;
Θ.Κ. «Δυστυχώς, πανεύκολο».
Θ.Ψ. «Για να απαντήσω στο ερώτημα αυτό, με όλα τα ψυχολογικά σκαμπανεβάσματα και τις αβεβαιότητες αυτής της ασφυκτικής κατάστασης, θα ήθελα να ευχαριστήσω από τα βάθη της ψυχής μου τον Θοδωρή, που είναι ένας καλλιτέχνης που θαυμάζω και δεθήκαμε πολύ και σε φιλικό επίπεδο (έστω και εξ αποστάσεως) μέσα από τη συναρμολόγηση του παζλ του “Φρέσκου πηλού”. Πρώτον, γιατί μέσα από την πρότασή του να γράψουμε την ταπεινή μας αλήθεια για όσα ζούμε ως ανθρωπότητα, μου ξύπνησε ξανά την πιο κατάλληλη χρονική στιγμή το μεράκι της γραφής, το οποίο είχε ατονήσει αισθητά λόγω των (επίσης πολύ γοητευτικών αλλά συχνά ασύμβατων με την τέχνη) ακαδημαϊκών υποχρεώσεων. Δεύτερον, γιατί επικοινωνήσαμε με σχεδόν τηλεπαθητική σχέση, τόσο για τα θέματα που θα επιλέξουμε όσο και για το ύφος, το ήθος και τον παλμό των κομματιών. Τρίτον και κύριο, γιατί θέλαμε μέσα από την προσωπική (πάντα υποκειμενική και εξ ορισμού ατελή) ματιά μας να σώσουμε στη μνήμη σαν να γράφουμε ημερολόγιο τις πρωτόγνωρες και διαχρονικές δυστοπίες, αλλά και τις φωτεινές εκλάμψεις του ασφυκτικού 2020».

ΑΣΤΕΡΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ
«Οι “λύκοι” δεν είναι αυθύπαρκτοι. Έχουν αφεντικά που τους εκπαιδεύουν και χέρια που τους ταΐζουν»

Για το τραγούδι «Μέλισσες και λύκοι» μας μίλησε και ο ερμηνευτής του, ο πολλά υποσχόμενος τραγουδοποιός Αστέρης Κωνσταντίνου, μέλος του συγκροτήματος Ρεβάνς, που πρόσφατα κυκλοφόρησαν το -πολύ ενδιαφέρον- δεύτερο άλμπουμ τους, «Τσάι στο Παλέρμο». Είναι ένας νέος άνθρωπος με ταλέντο και άποψη για τα πράγματα, που προσέγγισε με ιδιαίτερο σεβασμό το τραγούδι των Θωμά Ψήμμα και Θοδωρή Καρέλλα.

Πώς προέκυψε η συμμετοχή σου στο τραγούδι;
«Τελευταίες μέρες του Νοέμβρη, μόλις μια μέρα αφού έχω πάρει στα χέρια μου τα masters του δίσκου που βγάλαμε με τη Ρεβάνς και αποφασισμένος ότι χρειάζομαι μια μακριά περίοδο ξεκούρασης και αποχής από στουντιακές διαδικασίες, με παίρνει τηλέφωνο ο Θοδωρής Καρέλλας και μου λέει: “Κάνω ένα δίσκο πολυσυμμετοχικό και έχω ένα τραγούδι για σένα, σε ακούω ήδη να το τραγουδάς”. Με τον Θοδωρή γνωριζόμαστε από τα φοιτητικά χρόνια στη Θεσσαλονίκη όπου παίζαμε στο ίδιο μαγαζί, διαφορετικές όμως μέρες. Τον παρακολουθούσα από τότε και θαύμαζα το έργο του. Μου έστειλε το τραγούδι και σάστισα. Πρώτα φοβήθηκα για την ικανότητά μου να σηκώσω την ευθύνη. Συνήθως τέτοια τραγούδια-σύμβολα τα δισκογραφούν οι ίδιοι οι δημιουργοί τους, ενώ στη δική μας περίπτωση ο Θοδωρής είχε αφήσει ολόκληρη την παραγωγή επάνω μου. Μάλιστα του πρότεινα να το δώσουμε σε κάποιον αναγνωρίσιμο τραγουδιστή να το πει για να ταξιδέψει ταχύτερα, αλλά εκείνος, ξέροντας την εμμονική μου ενασχόληση και γραφή πάνω στο πολιτικό τραγούδι, επέμενε στην αρχική του θέση. Τελικά το έπιασα και το δούλεψα με τόση φροντίδα και δέος, από την ενορχήστρωση και τα παιξίματα μέχρι και την ερμηνεία, το ηχογράφησα στο home studio μου και πλέον νιώθω σαν να το έχω γράψει κι εγώ μαζί με τα παιδιά. Στην τελική παραγωγή και μίξη έβαλε τη σφραγίδα του ο Άρης Αλβανός εκ της Σαλονίκης, με τον οποίο δουλεύουμε μαζί στις παραγωγές της Ρεβάνς. Τελικά, ύστερα από αυτό και χωρίς να το καταλάβω, απέκτησα μεγάλη δημιουργική πρόσβαση στο δίσκο, αφού έκανα την παραγωγή σε δύο επιπλέον τραγούδια και έπαιξα φυσαρμόνικα σε ένα ακόμα».

Πώς ένιωσες ερμηνεύοντας, μέσα από τους συνταρακτικούς στίχους του Θωμά Ψήμμα, τα λόγια της συγκεκριμένης μητέρας προς το παιδί της;
«Την ημέρα της δίκης της Χρυσής Αυγής είμασταν κι εμείς έξω από τα δικαστήρια και ζήσαμε όλη τη φόρτιση. Αφού επέστρεψα σπίτι, μετά το κυνήγι και τα χημικά της αστυνομίας, είδα τα βίντεο με τη σκηνή όπου η Μάγδα Φύσσα φωνάζει “Παύλο, τα κατάφερες” και ρίγησα βαθιά όπως όλοι μας. Όλο τον καιρό των ηχογραφήσεων έκανα συχνά διαλείμματα, έβλεπα ξανά τα εν λόγω βίντεο και απομονωνόμουν σε εκείνο το χωροχρονικό σημείο. Ήθελα αυτή η λέξη, “τα κατάφερες”, να χωρέσει όλη τη βεβαιότητα της στιγμής εκείνης. Τη γραφή του Θωμά την ήξερα από παλιότερα, από διάφορους φίλους μουσικούς που μελοποιούσαν στίχους του. Το συγκεκριμένο στιχούργημά του, είναι εκτός από λυρικό, είναι τόσο άμεσο και περιεκτικό, που πολλές φορές ένιωσα πως φωνάζω τους στίχους του τραγουδιού σαν σύνθημα, κατά τη διάρκεια μιας διαδήλωσης ή μιας νίκης».

Με την καταδίκη της Χρυσής Αυγής κερδήθηκε μια σημαντική μάχη, αλλά οι «μέλισσες» έχουν πολλή δουλειά ακόμη απέναντι στους «λύκους»;
«Αυτό που κερδήθηκε είναι η γνώση πως η συλλογικότητα έχει μια δύναμη εξαιρετική. Μπορεί να κινήσει μηχανισμούς που νωρίτερα έμοιαζαν ακλόνητοι. Ο εφησυχασμός και η λήθη γυρίζουν την ιστορία αιώνες πίσω, έχει συμβεί στο παρελθόν και θα συνεχίσει να συμβαίνει. Οι “λύκοι” υπήρχαν και θα υπάρχουν, κρύβονται στα σαλόνια των γειτόνων μας, σε “ανυποψίαστους” ψηφοφόρους, σε κυβερνητικά αξιώματα, σε κρατικές πρακτικές, σε συγκαλύψεις κυκλωμάτων και δολοφονιών. Οι “μέλισσες” δεν έχουν πολλή δουλειά μόνο απέναντι στους “λύκους”, γιατί οι “λύκοι” δεν είναι αυθύπαρκτοι. Έχουν αφεντικά που τους εκπαιδεύουν και χέρια που τους ταΐζουν. Το λιγότερο που έχουν να κάνουν οι “μέλισσες”, είναι να μάθουν να ζυμώνονται, να αγωνίζονται ενωμένες για τους κοινούς σκοπούς, να εκφράζουν δημόσιο λόγο και να μην αφήνουν χώρο για αρρωστημένες ιδεολογίες του μίσους».

* Φωτογραφίες: Jana Holíčková, Πέτρος Πέτρου