Το σκαρί (Luzzu) – Άλεξ Καμιλιέρι (2021)

O Άλεξ Καμιλιέρι ζει στις Η.Π.Α. και έχει δουλέψει χρόνια ως μοντέρ σε πολλές ταινίες.
Η καταγωγή της οικογένειας είναι από τη Μάλτα, την οποία και επισκέπτονταν με κάθε ευκαιρία.
Εκεί του γεννήθηκε και η ιδέα να γυρίσει μία ταινία με θέμα το νησί, μια ταινία που δεν θα περιοριζόταν στην ομορφιά του τοπίου αλλά θα μιλούσε για την ιστορία, την κουλτούρα, τη γλώσσα του και θα έβαζε την Μάλτα στον παγκόσμιο κινηματογραφικό χάρτη όχι μόνο ως τοπίο –στη Μάλτα έχουν γυριστεί πολλές ταινίες, όπως ο Μονομάχος- αλλά και ως οντότητα. Κι απ’ όλα όσα γνώρισε και έζησε εκεί, με την απόσταση και τη διεισδυτικότητα του επισκέπτη, επέλεξε να ασχοληθεί με τους ψαράδες της.

Γνώριμο μας θέμα: Σ’ ένα μέρος που ζώνεται από τη θάλασσα, οι ψαράδες και τα σκαριά τους είναι ένα με το τοπίο, γνώριμοι κι αγαπητοί, οι πιο δυνατοί δεσμοί της στεριάς με τη θάλασσα. Οι ψαράδες στη Μάλτα βάφουν τις luzzu τους, τις βάρκες που πηγαίνουν από τον πατέρα στο γιο και από τον παππού στον εγγονό, με έντονα χρώματα, γιατί κάθε ταξίδι μέσα στη θάλασσα είναι γιορτή. Στις βάρκες τους βάζουν μάτια και δίνουν ονόματα, γιατί οι βάρκες είναι μέλη της οικογένειας, τους δίνουν χαρά και ζωή.

Στην αρχή της ταινίας ο σκηνοθέτης μας συστήνει τους δυο του πρωταγωνιστές, τον Τζέζμαρκ και τον Ντέϊβιντ, ψαράδες που τους "αλίευσε" μετά από πολλές άγονες προσπάθειες –ο Καμιλιέρι είχε φτιάξει στο μυαλό του μια ιστορία με πρωταγωνιστές νεαρούς ψαράδες και όσους συναντούσε ήταν πάνω από 50– και από την πρώτη στιγμή που τους έβαλε να αυτοσχεδιάσουν μια στιγμή κατάλαβε πως είχε βρει τους πρωταγωνιστές του.

Η ιδιαιτερότητα του να δουλεύει κάποιος με ερασιτέχνες –όλοι οι ψαράδες της ταινίας υποδύονται τον εαυτό τους– εκτός του ότι φέρνει στον νου τις απαρχές του ιταλικού νεορεαλισμού, αφήνει την ταινία να αιωρείται κάπου μεταξύ ντοκιμαντέρ και μυθοπλασίας.
Οι δε ερμηνείες τους μπορεί να μην είναι κορυφαίες, αλλά είναι μοναδικές – εξ ού και το βραβείο ερμηνείας στον Τζέσμαρκ Σικλούνα στο φεστιβάλ του Σάνντανς.

Στην αρχή της ταινίας ο σκηνοθέτης μας συστήνει τους δυο του πρωταγωνιστές, τον Τζέζμαρκ και τον Ντέϊβιντ, ψαράδες που τους ‘αλίευσε’ μετά από πολλές άγονες προσπάθειες –ο Καμιλιέρι είχε φτιάξει στο μυαλό του μια ιστορία με πρωταγωνιστές νεαρούς ψαράδες και όσους συναντούσε ήταν πάνω από 50– και από την πρώτη στιγμή που τους έβαλε να αυτοσχεδιάσουν μια στιγμή κατάλαβε πως είχε βρει τους πρωταγωνιστές του.

Η ιδιαιτερότητα του να δουλεύει κάποιος με ερασιτέχνες –όλοι οι ψαράδες της ταινίας υποδύονται τον εαυτό τους– εκτός του ότι φέρνει στον νου τις απαρχές του ιταλικού νεορεαλισμού, αφήνει την ταινία να αιωρείται κάπου μεταξύ ντοκιμαντέρ και μυθοπλασίας. Οι δε ερμηνείες τους μπορεί να μην είναι κορυφαίες, αλλά είναι μοναδικές – εξ ού και το βραβείο ερμηνείας στον Τζέσμαρκ Σικλούνα στο Σανντανς.

Ο Καμιλιέρι πιάνει την ιστορία των ψαράδων της Μάλτας σε ένα μεταβατικό στάδιο.

Οι οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενάντια στην υπεραλίευση της Μεσογείου, άσχετα με το φαινομενικά οικολογικό πρόταγμά τους, έχουν οδηγήσει πολλούς ψαράδες –που το πιάτο τους ούτως ή άλλως "εννιά φορές είν αδειανό και μια φορά γεμάτο"– σε απόγνωση, καθώς όταν τραβάνε τα δίχτυα πάνω πρέπει να ελέγχουν τι έχουν πιάσει, ειδάλλως τους περιμένει ο κοινοτικός ελεγκτής έξω για να τους κόψει πρόστιμα.

Ο Τζέσμαρκ θέλει να ακολουθήσει τη δουλειά που του έμαθε ο πατέρας του που την έμαθε κι αυτός από το δικό του πατέρα, αλλά οι καιροί είναι ανάποδοι. Η luzzu του τρυπάει και πρέπει να τη βγάλει στη στεριά για να την καλαφατίσει.

Ο νεογέννητος γιος του έχει αναπτυξιακά προβλήματα που αντιμετωπίζονται μόνο με μια ακριβή θεραπεία και η σύντροφος του –μαζί με τη μάνα της που ποτέ δεν χώνεψε τον ψαρά- τον πιέζει να βρει μια δουλειά απ’ την οποία θα έχει ένα πιο σίγουρο και σταθερό εισόδημα.

Ο Τζέσμαρκ προσπαθεί να πουλήσει μόνος του μαζί με τον Νταβίντ τα ψάρια στα μαγαζιά, για να μην τα παραδώσει στους μεταπράτες που δίνουν εξευτελιστικές τιμές, αλλά στο τέλος θα αναγκαστεί να δουλέψει μαζί τους στο σκοτεινό κύκλωμα του παρα – ιχθυεμπορίου (ναι, υπάρχει και τέτοιο).

Από τη μια η οικογένεια που πιέζει κι απ’ την άλλη ο Ντέιβιντ, που με ευλάβεια επισκευάζει το σκαρί του φίλου του πιστεύοντας πως μπορούν μαζί να τα καταφέρουν και να συνεχίσουν τη ζωή τους όπως την ήξεραν. Η πλάστιγγα όμως έχει γείρει επικίνδυνα. Όσο πλησιάζουμε προς το τέλος, τόσο η απόφαση του Τζεσμαρκ να αποσύρει τη luzzu του για να πάρει την κοινοτική επιδότηση και να αρχίσει μια καινούργια δουλειά μοιάζει με οδυνηρό μονόδρομο!

Από τη μια η βία των συναλλαγών της ιχθυαγοράς, τα παρα–κυκλώματα, ο καθημερινός μόχθος και η αγωνία.

Από την άλλη οι εικόνες του πολύχρωμου σκαριού που πλέει πάνω στα γαλανά νερά, χαμένο στην ομορφιά του θαλασσινού τοπίου της Μάλτας, κι έπειτα που αφήνεται σα μωρό, σαν το μωρό που ο Τζέσμαρκ έχει στην αγκαλιά του, στις φροντίδες του Ντέηβιντ που το βάφει, το σιάχνει και το ανασταίνει.

Ο Τζεσμαρκ αγαπάει τη luzzu με την ίδια βαθιά αγάπη που αγαπάει και το γιο του και αφήνει το αποτύπωμα του βρεφικού ποδιού δίπλα στο δικό του βρεφικό αποτύπωμα, εικοσιβάλε χρόνια πριν.

Οι luzzu έχουν ζωή, έχουν μάτια και βλέπουν και ψυχή και νιώθουν, βαφτίζονται, στολίζονται και ταξιδεύουν. Στην ανοικτή θάλασσα ή στη χωματερή όπου θα κοιτάζουν με απορημένα μάτια την πιεστική μηχανή που θα τις κάνει κομμάτια.

Αν η ιστορία του Τζέσμαρκ και της luzzu του ειδωθεί ως τραγωδία, κορύφωση είναι σίγουρα η σκηνή που, με τα χαρτιά της απόσυρσης και μια επιταγή στο χέρι, γυρνάει την πλάτη σοκαρισμένος ενώ πίσω του ακούγεται ο κρότος του ξύλου που συνθλίβεται.

Μια εικόνα που καταφέρνει να συμβολίσει αυτό ακριβώς το "σπάσιμο" της παράδοσης, που στις θάλασσες της Μεσογείου συντελέστηκε με τις ευλογίες και τους εκβιασμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Κι έρχεται το καλόψυχο αμερικανάκι να αναδείξει αυτό για το οποίο όλοι έπρεπε να έχουμε σηκώσει ανάστημα, όλοι εμείς που η πορεία μας μέσα στο χρόνο είναι δεμένη με τη θάλασσα: γιατί, αφού πρώτα δαιμονοποιήθηκαν τα μικρά σκάφη για την μείωση της θαλάσσιας πανίδας – και όχι τα τοξικά και πυρηνικά απόβλητα – οι διάφορες επιτροπές της Ε.Ε. έβγαλαν όλη την εκδικητική τους μανία όχι μόνο αποσύροντας αλλά επιβάλλοντας την καταστροφή όλων των παραδοσιακών αλιευτικών σκαφών.

Χιλιάδες καΐκια, τράτες και λάντζες –luzzu– μετατράπηκαν σε ξυλοπολτό και μαζί τους αισθήματα, ιστορία και παράδοση αιώνων. ^[1]

^[1] Βλέπε σχετικά https://www.efsyn.gr/nisides/146350_ta-xylina-teihi-tis-paradosis-gkremizontai, https://thepressproject.gr/zisame-kai-sothikame-apo-ti-thalassa-tora-poios-tha-sosei-ta-kakia-pou-ta-skotonoun/

https://www.enetpress.gr/s-o-s-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B1-%CF%80%CE%B1%CF%81%CE%B1%CE%B4%CE%BF%CF%83%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CE%AC-%CE%BA%CE%B1%CF%8A%CE%BA%CE%B9%CE%B1/