Μια χρονιά χαμένη, μια χρονιά-ακορντεόν. Μια σχολική χρονιά που αφήνει πίσω της τα αποκαΐδια ενός ανάξιου κυβερνητικού χειρισμού. Που αν κάτι έχουμε να θυμόμαστε, είναι μάσκες-αερόστατα, ανοιχτά παράθυρα και εκπαιδευτικούς και μαθητές που έφτασαν και ενίοτε ξεπέρασαν τα όριά τους. Μια χρονιά που τα πανεπιστήμια δεν άνοιξαν καθόλου. Που εργαστήρια δεν πραγματοποιήθηκαν ποτέ. Που οι καθηγητές δεν γνώρισαν, αλλά αξιολόγησαν τους μαθητές τους.

Από τις 10 Μαΐου, οι μαθητές νηπιαγωγείων, δημοτικών και γυμνασίων επιστρέφουν στα θρανία τους, με self test, όπως έγινε και στα λύκεια, υποχρεωτική χρήση μάσκας και διαφορετικά διαλείμματα. Οι παιδικοί και βρεφονηπιακοί σταθμοί θα επαναλειτουργήσουν στις 17 Μαΐου, ενώ για τα πανεπιστήμια δεν υπάρχει προς το παρόν κάποια εισήγηση για το άνοιγμά τους. Επιτροπές ειδικών και υπουργοί λειτούργησαν με περισσή ανευθυνότητα το σύστημα-ακορντεόν και επένδυσαν στην προβληματική τηλεκπαίδευση, αφήνοντας ψυχολογικά τραύματα και ανισότητες που οι συνέπειές τους θα αξιολογηθούν πολύ αργότερα.

Ο Γιώργος Χαρίτος είναι παιδίατρος που ζει και εργάζεται στον Βόλο. Μια ανάρτησή του, στη σελίδα του, στάθηκε η αφορμή για την παρακάτω συνέντευξη.

«Ο κορονοϊός χτυπά τον πνεύμονα, μα χτυπά και το μυαλό -τα παιδιά σας και τα μάτια σας. Δύο-τρία παιδιά προσχολικής ηλικίας, που η γλώσσα τους πήγαινε "ροδάνι", ξεκίνησαν ξαφνικά να τραυλίζουν. Δύο άλλα, μεγαλύτερα αυτά, εμφάνισαν ψυχογενή βήχα. Ένα αγόρι 8 χρόνων, δυναμικό παιδί μέχρι πρότινος, φοβάται πια τα βράδια και ξανακοιμάται μαζί με το αρκουδάκι που έπαιρνε ως μωρό. Ένα ακόμη αγόρι προσχολικής ηλικίας ξεσπά εδώ και δέκα μέρες σε ξαφνικά κλάματα όταν σε κάποιο παραμύθι συμβεί κάτι "κακό", π.χ. ο πρίγκιπας έπεσε από το άλογο. Και βέβαια, μια σειρά από αλλά, πολύ συχνά, όπως "άτυπα" κοιλιακά άλγη, ανορεξία, υπερένταση. Και εθισμός στο διαδίκτυο. Πολύς και φοβάμαι και δύσκολα αναστρέψιμος».

Πόσοι απευθύνονται σε εσάς, όχι για παθολογικούς λόγους, αλλά για να συστήσετε κάποιον καλό παιδοψυχολόγο;

«Κάθε μέρα, το φαινόμενο είναι καθημερινό».

Σε τι ηλικίες, γιατρέ ;

«Θα έλεγα από προσχολικές ηλικίες 3-4 ετών μέχρι και εφήβους».

Τι προβλήματα σας περιγράφουν, τι συμβαίνει;

«Τα παιδιά ξεκινούν με μία αλλαγή στη συμπεριφορά τους. Μία αλλαγή των καθημερινών συνηθειών. Διαταραχές του ύπνου, διαταραχές της όρεξης, διαταραχές της διάθεσης. Εμφανίζουν μία παθητικότητα. Παιδιά που μέχρι πρότινος ήταν ιδιαίτερα δραστήρια, φαίνεται τώρα να είναι παθητικά. Εμφανίζουν εθισμό σε οθόνες. Ζητούν, παρά τις πολλές ώρες στην οθόνη λόγω τηλεκπαίδευσης, να βρίσκονται συνέχεια σε αυτές και τις υπόλοιπες ώρες, που δεν έχουν υποχρεώσεις».

Πώς μπορούν οι γονείς να το προλάβουν αυτό;

«Ο γονιός θα πρέπει να αναγνωρίσει αυτά τα πρώτα σημάδια και να μην τα παραβλέψει. Πολλοί γονείς είναι και οι ίδιοι σε φάση παραίτησης. Και δυστυχώς, μέσα σε αυτό το σακούλι εντάσσουν και τα παιδιά τους και αποδέχονται αυτή την κατάσταση. Αν το πρόβλημα δεν αναγνωριστεί στα πρώτα σημάδια, θα εξελιχθεί. Στο δεύτερο στάδιο έχουμε μία ποικιλία από ψυχοσωματικά συμπτώματα όπως είναι κοιλιακά άλγη, πονοκέφαλοι, κακή όραση -κανονικά παθολογικά συμπτώματα».

Απευθύνονται άμεσα σε εσάς;

«Συνήθως απευθύνονται σε εμάς τους γιατρούς στη δεύτερη φάση. Έχουν παραβλέψει την πρώτη φάση, δηλαδή τη διαταραχή των συνηθειών της καθημερινότητας. Και όταν πια το θέμα προχωρήσει και επεκταθούν τα συμπτώματα, μετά απευθύνονται στο γιατρό τους. Χωρίς να αναγνωρίζουν ότι αυτό το σύμπτωμα είναι ψυχοσωματικό, η πρώτη φυσική αντίδραση είναι να πάρουν τον παιδίατρο για κάτι παθολογικό. Πιστεύουν ότι είναι στο πλαίσιο κάποιας ίωσης ή αδιαθεσίας. Πολλές φορές δε, όταν ο γιατρός επισημαίνει ότι αυτά τα συμπτώματα δεν είναι παθολογικά αλλά ψυχολογικά, έχουν άρνηση να παραδεχτούν την αλήθεια. Δεν μπορείς να παραδεχτείς κανένα πρόβλημα αν δεν το αναγνωρίσεις».

Τι μπορούμε να κάνουμε για να μη συμβεί αυτό;

«Καταρχήν να ελαχιστοποιήσουμε το χρόνο οθόνης εκτός των όρων της τηλεκπαίδευσης. Από τη στιγμή που υπάρχει τηλεκπαίδευση, τα παιδιά δεν πρέπει να είναι καθόλου σε οθόνες. Τα παιδιά καθηλώνονται για ώρες μπροστά στον υπολογιστή, πέραν αυτών των ωρών δεν πρέπει να υπάρχει κανονικά καθόλου άλλος χρόνος μπροστά σε οθόνη. Μηδενικός. Ήδη αυτές οι ώρες είναι πάρα πολλές για τον παιδικό εγκέφαλο και για τα μάτια των παιδιών. Ωστόσο, έχω παιδιά σε σχολική ηλικία και γνωρίζω ότι μηδενικός χρόνος δεν είναι εφικτός, αυτή τη στιγμή μιλάω σαν γιατρός και όχι σαν μπαμπάς».

Ο εγκλεισμός στο σπίτι, με τις οθόνες, είναι λιγότερο επικίνδυνος από το να πηγαίνουν τα παιδιά σχολείο με σωστά μέτρα προστασίας;

«Φυσικά ο κορονοϊός είναι επικίνδυνος. Και ειδικά όσον αφορά τη διασπορά σε ηλικιωμένα άτομα της οικογένειας. Αλλά από κει και πέρα η έκθεση στην οθόνη έχει πάρα πολλούς κινδύνους, τους οποίους δεν πρέπει μπροστά στην απειλή του κορονοϊού να τους αγνοούν επιδεικτικά. Τα σχολεία μπορούν να είναι ανοιχτά. Πέρσι τέτοια εποχή όλοι οι γιατροί ήμασταν διστακτικοί, γιατί είχαμε να κάνουμε με μία νέα πραγματικότητα. Δεν υπήρχε συσσωρευμένη εμπειρία, δεν υπήρχε βιβλιογραφία για να μας κατευθύνει στις αποφάσεις μας. Οπότε τα πειράματα που έγιναν πέρσι θα έλεγα ότι ήταν μονόδρομος, πηγαίναμε όλοι με το βλέποντας και κάνοντας. Μάλλον δεν μπορούσε να γίνει κάτι άλλο τη δεδομένη χρονική στιγμή. Τα πράγματα φέτος είναι διαφορετικά. Υπάρχει πια συσσωρευμένη εμπειρία αρκετών μηνών και βιβλιογραφία, η οποία δεν αφορά μόνο την Ελλάδα, αφορά τα περισσότερα κράτη της Ευρώπης και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Είναι ξεκάθαρο πια ότι τα παιδιά δεν ηγούνται της πανδημίας αλλά την ακολουθούν και η ενδοσχολική διασπορά δεν είναι τόσο μεγάλη, στο βαθμό που πιστεύαμε. Τα περισσότερα παιδιά που έχουν νοσήσει από covid δεν κόλλησαν στο σχολικό περιβάλλον. Επομένως, δεν μετέφεραν τον ιό στα σπίτια τους. Θα έλεγα ότι ακόμα και τα παιδιά που έχουν βρεθεί θετικά σε ένα σχολικό περιβάλλον, στη μεγάλη πλειοψηφία τους είναι παιδιά τα οποία κόλλησαν ενδοοικογενειακά -από τους γονείς τους για παράδειγμα- και μετέφεραν τον ιό στο σχολείο. Σπάνια διαπιστώνουμε το αντίστροφο. Επομένως, δεν είναι τα σχολεία το πρόβλημα. Ο τρόπος είναι. Θα μπορούσαν ακόμα και τα ελληνικά σχολεία -με όλες τις σχετικές ελλείψεις που έχουν- να κάνουν μάθημα, έστω λιγότερων ωρών, για να μπορεί να υπάρξει μία καλύτερη διαχείριση των σχολικών τάξεων. Το ιδανικό θα ήταν να μπορούσαν να λειτουργήσουν τα σχολεία πρωί-απόγευμα με εναλλασσόμενες βάρδιες και με τα μισά παιδιά. Αλλά αυτό είναι επιβαρυντικό για τον κεντρικό σχεδιασμό, έχει σαν προϋπόθεση να προσληφθούν αρκετοί εκπαιδευτικοί. Είχαμε βεβαίως το χρόνο να το κάνουμε, αλλά νομίζω ότι δόθηκαν αλλού προτεραιότητες και ενδεχομένως αρχικά υποτιμήσαμε όλοι το πόσο θα διαρκέσει, σε αυτό ήμασταν κοντόφθαλμοι. Δεν είδαμε τη μεγάλη εικόνα. Ακόμα και σήμερα, με τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε, μπορούμε. Οι "New York Times" έγραφαν ότι οι Αμερικανοί, χωρίς να διαθέσουν μεγάλο μπάτζετ, έχουν αξιοποιήσει σε μεγάλο βαθμό την outdoor εκπαίδευση, χρησιμοποιώντας πάρκα, υπαίθρια γήπεδα μπάσκετ για να κάθονται τα παιδιά στις κερκίδες με απόσταση. Ή κάνουν περιπάτους στη φύση, διδασκαλία σε εξωτερικούς χώρους. Δεν καταλαβαίνω γιατί δεν μπορούσε μία ώρα την εβδομάδα το τμήμα του γιου μου, που είναι 16 άτομα, να μαζευτεί στο πάρκο και να κάνει για μία ώρα γυμναστική. Προφανώς με απόστασεις και όλους τους κανόνες που χρειάζονται.  Δεν μπορώ να καταλάβω, από τη στιγμή που άνοιξαν οι αρχαιολογικοί χώροι, γιατί δεν θα μπορούσε να γίνει ένας περίπατος μιας τάξης και το μάθημα να γίνει εκεί, ακόμα κι αν αυτό δεν ανταποκρίνεται στην ύλη που αντιστοιχεί στην τάξη, στο σχολικό βιβλίο. Θα μπορούσε να γίνει ένα μάθημα εναλλακτικό, με κάποια άλλα κεφάλαια της Ιστορίας, με αρχαίο θέατρο. Θέλω να πω ότι αν σκεφτούμε "έξω από το κουτί" υπάρχουν λύσεις οι οποίες δεν κοστίζουν. Είναι κάτι πολύ απλό να σκεφτεί κάποιος πέρα από τα συνηθισμένα, αλλά πρέπει και να έχει τη βούληση να το υλοποιήσει».

Γιατρέ, αυτό απαιτεί κεντρικό σχεδιασμό και βούληση, όπως είπατε. Υπάρχουν αυτά;

«Νομίζω ότι αμελήθηκαν με την "κοντή" λογική. Να προσπεράσουμε το πρώτο ή το δεύτερο κύμα να τελειώσουμε με τον κορονοϊό, αλλά πολύ φοβάμαι ότι και το ερχόμενο φθινόπωρο θα είναι μαζί μας. Τουλάχιστον σε ότι αφορά την εκπαιδευτική διαδικασία, ακόμα και τώρα δεν είναι αργά να αλλάξουμε ρότα και να αξιοποιήσουμε τον καλό καιρό της Ελλάδας, τους εξωτερικούς χώρους των πόλεων για να έχουμε καλύτερη επαφή των παιδιών και με τους συμμαθητές και με την εκπαιδευτική διαδικασία, και βεβαίως και ψυχική ισορροπία, η οποία προκύπτει από την επαφή των παιδιών με τη φύση».

Κινδυνεύουν τα παιδιά από παιδική κατάθλιψη και νευρική ανορεξία;

«Όλα αυτά υπήρχαν και πριν από τον κορονοϊό. Τα έχουμε κατά καιρούς αντιμετωπίσει. Όπως όλα τα ψυχοσωματικά συμπτώματα εν μέσω πανδημίας εγκλεισμού και κατάθλιψης επιδεινώνονται, έτσι έχει συμβεί και με αυτά, σίγουρα υπάρχει συσχέτιση, τον τελευταίο μήνα το βλέπω ξεκάθαρα, υπάρχει μία κατακόρυφη αύξηση. Τα ψυχοσωματικά συμπτώματα πάντοτε τα βλέπαμε αλλά όχι σε καθημερινή βάση και δεν υπήρχε τέτοια μεγάλη ποικιλία και να εκδηλώνονται ταυτόχρονα σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα».

Αν οι γονείς ζητήσουν βοήθεια όταν εντοπίσουν τα πρώτα συμπτώματα, είναι αναστρέψιμη η κατάσταση;

«Ιδίως στα παιδιά ο χαρακτήρας είναι εύπλαστος, οπότε είναι μία εύκολα αναστρέψιμη κατάσταση. Το δύσκολο είναι, πρώτον, σαν γονείς να αναγνωρίσουμε τι συμβαίνει. Να δεχτούμε ότι στην οικογένειά μας υπάρχει πρόβλημα, και το δεύτερο δύσκολο βήμα είναι να απαλλαγούμε από ανόητα στερεότυπα που συνεχίζουν να υπάρχουν, θα πρέπει να σταματήσουμε να σκεφτόμαστε έτσι, να είμαστε πρακτικοί. Όπως αν το παιδί έχει διάστρεμμα το πας στον ορθοπεδικό, έτσι και το παιδί αν έχει κάποιο ζήτημα στον ψυχισμό του συμβουλεύεσαι ψυχολόγο».

Είναι εύκολο; Υπάρχουν δημόσιες δομές που μπορεί να απευθυνθεί κάποιος χωρίς χρέωση;

«Υπάρχουν δημόσιες δομές στα Κέντρα Ψυχικής Υγείας σε κάθε νοσοκομείο, μία σχετική υπηρεσία που μπορεί να αναλάβει τέτοια περιστατικά χωρίς χρήματα».

Ως ιατρική κοινότητα, τι περιμένετε από τον Σεπτέμβριο και μετά; Αν συνεχίσει αυτό το πλαίσιο λειτουργίας της εκπαίδευσης, μπορούν τα παιδιά να αντεπεξέλθουν μία ακόμη χρονιά σε αυτή τη συνθήκη;

«Θεωρώ πως όχι και αυτό δεν αφορά μόνο τις ψυχοσωματικές συνέπειες. Υπάρχουν θέματα που άπτονται καθαρά της εκπαίδευσης. Ειδικά στη χώρα μας δεν έχουμε και την κουλτούρα της εκπαίδευσης ή της τηλεργασίας όπως υπάρχει σε άλλες χώρες. Θα αρχίσουν να δημιουργούνται μεγάλες ανισότητες, αν ήδη δεν έχει συμβεί αυτό ανάμεσα στους διάφορους μαθητές. Έχουμε παιδιά τα οποία προετοιμάζονται για την εισαγωγή τους στα πανεπιστήμια. Έχουμε παιδιά που ήδη φοιτούν σε πανεπιστήμια. Μιλούσα προχθές με ένα φίλο του ιατρείου που είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και μου έλεγε ότι υπάρχουν παιδιά που αυτή τη στιγμή βρίσκονται στο δεύτερο έτος των σπουδών τους που δεν τα έχουν γνωρίσει, ενώ είναι υποχρεωμένοι να τους βάζουν εξετάσεις πάνω στην ύλη και να τους βαθμολογούν, που σημαίνει ότι προχωρούν και τα έτη του πανεπιστημίου, της φοίτησης. Υπάρχουν πολλές σχολές που προϋποθέτουν φοίτηση διά ζώσης, εργαστήρια ή κλινικές. Που κι αυτά έχουν ανασταλεί. Μιλώντας με φίλους καθηγητές Ιατρικής, διαπιστώνω ότι υπάρχουν μεγάλα προβλήματα στην εκπαίδευση διότι πολλές κλινικές έχουν πλέον μετατραπεί σε covid. Η εκπαίδευση, αυτή τη στιγμή, των νέων γιατρών είναι εντελώς μονοδιάσταστη, το ίδιο συμβαίνει και σε όλες τις μικρότερες βαθμίδες και είναι λογικό, όσο αυτό το έλλειμμα στην εκπαίδευση συνεχίζει, να υπάρχει σταδιακά μεγάλο πρόβλημα. Δημιουργούνται κενά στους μαθητές που, ανάλογα με την τάξη που βρίσκονται, είναι μικρά ή μεγαλύτερα. Επιπλέον, δεν είναι και όλες οι οικογένειες τεχνολογικά εξοπλισμένες το ίδιο. Επίσης, υπάρχουν παιδιά που ανταποκρίνονται καλά στην εκπαίδευση και παιδιά που έχουν κουραστεί και εκνευρίζονται φοβερά με αυτή τη συνθήκη. Έτσι αρχίζουν και δημιουργούνται μεγάλες ανισότητες ανάμεσα στους μαθητές».

Είναι ασφαλές το άνοιγμα των δημοτικών σχολείων από τις 10 Μαΐου;

«Όλες οι σχολικές βαθμίδες επιβάλλεται πια να ανοίξουν. Είναι πια σαφές ότι, στη ζυγαριά κόστους- οφέλους, η διασπορά που προκύπτει από τα σχολεία είναι πολύ μικρή σε σχέση με ό,τι συμβαίνει στην υπόλοιπη κοινωνική μας ζωή, συναθροίσεις στο σπίτι, μεγάλοι εργασιακοί χώροι με ελλιπή μέτρα. Αυτό αποδεικνύεται και αντιστρόφως: με τα σχολεία κλειστά, τα κρούσματα δεν μειώθηκαν. Κάθε άλλο, θα έλεγα. Παρά τις προσπάθειες που καταβάλλει κάθε γονιός, βλέπω το άνοιγμα των σχολείων, όχι μόνο μέσα από το πρίσμα μιας περισσότερο δόκιμης εκπαιδευτικής διαδικασίας, αλλά και ως μόνο μέσο για να αλλάξει η ψυχολογία των παιδιών μας».

Ποια είναι η γνώμη σας για τα self test;

«Αρχικά να ξεκαθαρίσουμε ότι τα self test είναι εντελώς ακίνδυνα. Αξιόπιστα απόλυτα δεν είναι, αλλά είναι σίγουρα κάτι καλύτερο από το τίποτα. Όπως και κάθε εργαλείο, πρέπει να γνωρίζεις πώς να το χρησιμοποιήσεις και τι να περιμένεις από αυτό. Κατά το άνοιγμα των λυκείων, εντοπίστηκαν 1.500 θετικά τεστ σε μαθητές και εκπαιδευτικούς. Αυτά τα άτομα θα έμπαιναν στις τάξεις και θα προκαλούσαν διασπορά. Τα κρατήσαμε, όμως. Μπορεί να υπήρχαν και άλλα θετικά που δεν ανιχνεύτηκαν ή ακόμα και κάποια άτομα που έκαναν ψευδείς δηλώσεις στην πλατφόρμα, αλλά στο τέλος της ημέρας κάθε μέθοδος που χρησιμοποιείται για την επαναφορά κεκτημένων ελευθεριών, είναι καλοδεχούμενη».

Σχολεία - ακορντεόν

Από ανάρτηση του γιατρού στη σελίδα του https://www.facebook.com/paidiatrosvolos

«Κι ύστερα αυτοί είπαν ότι τα παιδιά δεν κολλάνε, αλλά μετά εμείς είπαμε κολλάει και θα μεταδώσουν στους παππούδες. Κι είπανε κι αυτοί εντάξει να τα κλείσουμε, αλλά εμείς είπαμε ότι δεν θέλουμε, αλλά μας είπαν είναι ωρολογιακές βόμβες. Κι ύστερα είπαμε κι εμείς να ανοίξουν, αλλά με τα παιδιά πιο αραιά, αλλά είπαν κι εκείνοι δεν έχουμε αίθουσες και να οριστεί να γίνει με μάσκα, αλλά εμείς δεν θέλαμε για να μην πέσουν τα οξυγόνα και τα μονοξείδια, και είπανε κι αυτοί τότε όχι και να κλείσουν και να κάνουμε με κομπιούτερ, κι είπαμε κι εμείς εντάξει, ναι. Μετά είπαμε ότι δεν πάει άλλο και να ανοίξουν ξανά, αλλά εκείνοι συμφώνησαν με self test και ας είναι τα λύκεια και γυμνάσια, αλλά εμείς είπαμε και για δημοτικά, και τότε εκείνοι είπαν όχι όχι, αλλά τα βάλανε για 10 Μάη. Ύστερα όμως τελικά θέλαμε τους σταθμούς, αλλά ετούτοι οι μικροί φιλιούνται και αγκαλιάζονται και ορίστηκε να γίνει για 24, αλλά εμείς τότε διαφωνήσαμε και λέγαμε για τώρα, εκείνοι όμως είπαν όχι αλλά εντάξει, ως έχει για τις 17. Και εγώ δεν μπορώ κάθε πρωί που ξυπνάω παρά να κάνω το σταυρό μου, γιατί κι ο τελευταίος έχει πια καταλάβει ότι σε τούτη την χώρα επιζούμε από καθαρή τύχη και μόνο. Και σκέφτομαι ότι εάν τα παιδιά μας δεν ήταν παιδιά, και ήταν τίποτε δικηγόροι με ριγέ κοστούμια και δερμάτινους χαρτοφύλακες, θα μας είχαν κάνει μια μηνυσάρα και με όλα αυτά που τους έχουμε κάνει είναι βέβαιο ότι θα χάναμε και θα μας τα είχαν πάρει όλα. Κι αν σε λίγα χρόνια αυτά τα παιδιά μας ρίξουν μια μούντζα και φύγουν όσο πιο μακριά μας γίνεται, θα βγαίνουμε πάλι στις εκπομπές με ύφος τεθλιμμένης χήρας και θα λέμε για τα brain drain και ότι "χάνουμε τα καλύτερα μυαλά" και θα ανακοινώνουμε ότι έχουμε "σχέδιο" (είναι πάντα πιασάρικο να λες ότι δήθεν υπάρχει κάποιο "σχέδιο" εν γένει) για να γυρίσουν πίσω. Καλά θα κάνουν, όμως, να μείνουν εκεί που είναι. Και να μη γυρίσουν. Γιατί αν γυρίσουν... πάλι εμάς θα βρουν. Εμάς που είμαστε «λίγοι» γενικώς. Και στα παιδιά μας αξίζει κάτι καλύτερο. Και όχι εμείς».

Παιδιά στα πρόθυρα νευρικής κατάρρευσης

Μαρτυρίες που σοκάρουν

Μητέρα αγοριού 10 χρόνων

«Είχε κουραστεί πάρα πολύ, πολλές φορές δεν ήθελε να μπει για μάθημα, υπήρχαν μέρες που ξύπναγε και έκλαιγε και δεν προλάβαινε να ηρεμήσει. Βρισκόταν συνεχώς σε υπερένταση. Είχε άρνηση με την κάμερα, δεν ήθελε να την ανοίγει ακόμα και στα ιδιαίτερα αγγλικών. Γενικά υπήρχαν καθημερινά ξεσπάσματα, με κλάματα και φωνές, χωρίς ουσιαστική αιτία. Τον ενοχλούσαν απίστευτα οι φωνές, θεωρούσε ότι κάνουμε πάρα πολλή φασαρία ακόμα και όταν μιλάγαμε απλώς. Το βράδυ ξάπλωνε από τις 9-10 και έφτανε 12 για να κοιμηθεί. Κάποιες φορές κλαίγοντας».

Μέλος συλλόγου γονέων και κηδεμόνων σε καλλιτεχνικό σχολείο

«Θέλω να δώσω τη διάσταση του ζητήματος σε αυτά τα παιδιά, που η φοίτηση δεν γινόταν από κοντά. Τους είχαν πάρει όλη την εκτόνωσή τους. Έκαναν χορό, θέατρο και εικαστικά από γκρι οθόνες. Το αποτέλεσα ήταν να χάσουν όλο το ενδιαφέρον τους. Στην καλύτερη περίπτωση, γιατί υπάρχουν και ακραία περιστατικά. Γνωρίζω δύο περιπτώσεις παιδιών που συνέβη το εξής: Το ένα, 15 χρόνων, έχασε 8 κιλά και είχε δείγματα κατάθλιψης. Το άλλο, συνομήλικο, νοσηλεύεται γιατί σταμάτησε να τρώει και ήταν σε απόλυτη παραίτηση. Σε πολλές περιπτώσεις παρατηρείται παραίτηση από τα παιδιά, δεν μπαίνουν καθόλου ή ελάχιστα στο μάθημα και δεν υπάρχει διάθεση για τίποτα. Έχουν χάσει σχεδόν εντελώς την επαφή μεταξύ τους, ούτε τηλεφωνήματα ούτε όρεξη να βγουν. Αργούν πάρα πολύ να κοιμηθούν και έχουν εθιστεί ξεκάθαρα στα games και στις οθόνες. Και εδώ να πούμε ότι ούτε η επανένταξη θα είναι εύκολη, αλλά και για την πορεία της ζωής τους, ένας Θεός ξέρει τι έχει γράψει μέσα τους αυτή η συνθήκη».