Ιταλία: Το υψηλό προφίλ του επαναφασισμού

 Το αποτέλεσμα των εκλογών στην Ιταλία ξάφνιασε και σόκαρε πολλούς, κυρίως στον δυτικοευρωπαϊκό κόσμο, όχι μόνο της παραπαίουσας Αριστεράς αλλά πολλώ μάλλον στον ίδιο τον νεοφιλελεύθερο χώρο που θα ήθελαν μια πιο «μετριοπαθή» και «political correct» λύση για τη χωρα, στα πλαίσια της συνεπούς «αστικής παράδοσης» που διέπει την Ευρωπαϊκή Ένωση τις τελευταίες δεκαετίες. Είναι γεγονός όμως, ότι μέσα από αλλεπάλληλες κοινωνικοπολιτικές ζυμώσεις, η φασιστική λύση στην Ιταλία δε στάθηκε  η αρχή του δράματος αλλά η κατάληξη μιας πορείας που ξεκίνησε χρόνια πριν και που αποδείχτηκε τελικά μη αναστρέψιμη. 

Γυναίκες: δικαιώματα μετά κόπων και βασάνων 

 Taci, anzi parla: «Σκάσε. Ή μάλλον μίλα» – έτσι τιτλοφόρησε το 1978 το «φεμινιστικό ημερολόγιό» της η Ιταλίδα τεχνοκριτικός και μελλοντική ακτιβίστρια Carla Lonzi. Ο τίτλος πρόδιδε μια επιτακτική διάθεση, έντονη για το τι επρόκειτο να μιλήσει και το τι θα μπορούσε να περάσει μέσω των λέξεων τη στιγμή ακριβώς που δημοσιοποιούσε ιδιωτικές σημειώσεις της από το το 1972 ως το 1977. Για τις γυναίκες συγγραφείς και εικαστικούς και για τις ακτιβίστριες όπως η Lonzi, η συγκεκριμένη εποχή υπήρξε μια περίοδος άρθρωσης λόγου και νέων πειραματικών μορφών έκφρασης. Το εγχείρημά τους έθετε ως στόχο την απεμπλοκή από τους σημειωτικούς περιορισμούς και την επιβολή της σιωπής από μια πατριαρχική τάξη πραγμάτων που έφερε ως επιπλέον βάρος την καταπιεστική κληρονομιά του φασισμού και της ηθικής της καθολικής εκκλησίας. Ο Φασιστικός Οικογενειακός Κώδικας, απαράλλακτος από τη δεκαετία του ’40, τις τοποθετούσε ευκρινώς σε υποδεέστερη θέση, κυρίως ως μητέρες και παρόχους φροντίδας. Ως το 1963 ο γάμος μπορούσε να επιφέρει νόμιμα απόλυση για τις εργαζόμενες και οι γυναίκες ήταν αποκλεισμένες από ολόκληρους τομείς του Δημοσίου, όπως από τον δικαστικό κλάδο. Η νομοθέτηση της προστασίας των εργαζόμενων γυναικών πραγματοποιήθηκε μόλις το 1972, έναν χρόνο μετά τη θεσμοθέτηση κρατικών παιδικών σταθμών. H ιστορική αναδρομή αφορά μια περίοδο όπου η βραχύβια άνθιση της ιταλικής οικονομίας είχε δυσμενείς επιπτώσεις στο γυναικείο φύλο: Μεταξύ 1959 και 1965 έχασαν τη δουλειά τους πάνω από ένα εκατομμύριο γυναίκες. Το 1969 το ποσοστό των εργαζόμενων γυναικών είχε πέσει στο 25%. Οι γυναίκες δέχονταν πιέσεις να επιστρέψουν στο σπίτι και στον παραδοσιακό ρόλο της casalinga, της νοικοκυράς, η οποία εικονιζόταν ως υπέρμετρα ευτυχισμένη στον εικονογραφημένο περιοδικό τύπο και στις διαφημίσεις της εποχής. Το διαζύγιο νομιμοποιήθηκε το 1970, ενώ ένα δημοψήφισμα με στόχο την κατάργηση του σχετικού νόμου πραγματοποιήθηκε με αρνητικό αποτέλεσμα το 1974. Το 1975 η μεταρρύθμιση του Οικογενειακού Κώδικα έδωσε επιτέλους ίσα δικαιώματα και στους δύο συζύγους. Η έκτρωση νομιμοποιήθηκε το 1978, μετά από έντονες διαμάχες και συγκρούσεις. Θα έλεγε κανείς πως τα πολιτικά και καλλιτεχνικά κινήματα της δεκαετίας ανά τον κόσμο, με αποκορύφωμα το έτος 68’ έδειχναν την ανανεωτική στροφή σε έναν κόσμο που δεν θα μπορούσε να ξανα κοιτάξει πίσω. 

Μελόνι: η ταχύρρυθμη άνοδος στα πλαίσια μιας φοβικής κοινωνίας 

Σήμερα θα δοθεί πιθανότατα εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στην Τζώρτζια Μελόνι, σύμφωνα με την εφημερίδα La Republica , και θα παραδώσει στον Ματαρέλα την πλήρη λίστα υπουργών της νέας κυβέρνησης, της πιο δεξιάς από τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Μελόνι είναι ένα νέο φαινόμενο στην Ιταλία, αλλά και μέρος ενός ευρύτερου πολιτικού κινήματος που στοχεύει να διευρύνει την απήχηση και την πρόκληση της ακροδεξιάς με κατηγορίες για μισογυνισμό.

Γεννημένη το 1977 στη Ρώμη, μιλάει με προφορά που την κάνει αγαπητή στην εργατική τάξη. Προεκλογικά το 2018 η Μελόνι έκανε κάποια τηλεοπτικά σποτ δύο λεπτών σχεδιασμένα να απευθύνει έκκληση σε εργαζόμενες γυναίκες, μητέρες και φασίστες. Σε μια διαφήμιση στέκεται μέσα στην κουζίνα ετοιμάζοντας μια σαλάτα με ντομάτα και μοτσαρέλα καπρέζε, μιλώντας για το πώς πρέπει η Ιταλία να μην εισάγουν ξένα τρόφιμα. Σε μια άλλη, η ίδια κάνει ότι ξεριζώνει τον λαχανόκηπό της και συζητά τα πλήγματα που υπέστησαν οι Ιταλοί αγρότες από την Ε.Ε. Καθ' όλη τη διάρκεια της εκστρατείας της, κατάφερε να «θηλυκοποιήσει» την φασιστική ιδεολογία που παραδοσιακά είναι γνωστή για τις μισογυνιστικές της τάσεις.

Ο Μουσολίνι ήθελε να μείνουν οι γυναίκες σπίτι και να κάνουν μωρά. Η Μελόνι θέλει ακόμα τις Ιταλίδες να τεκνοποιήσουν, αλλά πιστεύει επίσης ότι πρέπει να αποτελούν μέρος του εργατικού δυναμικού. Η επιτυχία της Meloni οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στον πρώην πρωθυπουργό Σίλβιο Μπερλουσκόνι, επικεφαλής του κεντροδεξιού κόμματος Forza Italia. Το 2006, όταν η Μελόνι υπηρετούσε ως δημοτική σύμβουλος στη Ρώμη, ο Μπερλουσκόνι την επέλεξε να γίνει αντιπρόεδρος στο κοινοβούλιο. Λίγα χρόνια αργότερα, την έκανε Υπουργό Νεολαίας, καθιστώντας την μια από τις πρώτες γυναίκες — και το νεότερο άτομο ποτέ—που κατέχει το αξίωμα. Για μια πολιτικό όπως η Μελόνι, η οποία ασπάζεται τον ακραίο εθνικισμό και την επιθυμία να προωθήσει την «καθαρότητα» του ιταλικού πολιτισμού,για το γεγονός ότι κατέχει δημόσια αξιώματα, δεν χρειάστηκε ποτέ να πληροί τις προϋποθέσεις ή να απολογηθεί για την ιδιαίτερη πολιτική της.

Μπορεί να σταθεί στη σκηνή με την απόγονο του Μουσολίνι γιατί όσοι την υποστηρίζουν ξέρουν ακριβώς αυτό που αντιπροσωπεύει. Δηλαδή με την αντι-ευρωπαϊκή προπαγάνδα, αντιτίθεται στην ιθαγένεια για παιδιά μεταναστών, στην LGBTQ+ κοινότητα, κάνει ανοιχτά ομοφοβικά «αστεία» έναντι των γκέι, το 2016 αντιτάχθηκε έντονα στην αναγνώριση των αστικών ενώσεων για ομόφυλα ζευγάρια κατά τη διάρκεια δημοψηφίσματος. Ο νόμος πέρασε, αλλά η Meloni, ως ανύπαντρη μητέρα μικρών παιδιών, έγινε μια ισχυρή φωνή ενάντια στα ομόφυλα ζευγάρια που έχουν παιδιά μέσω αυτού που ονόμασε προγράμματα “uterus-forrent”όπως η παρένθετη μητρότητα ή η υιοθεσία.

Η Ιταλία εν γένει, τo 2018 σε μια Έκθεση φύλου του Οικονομικού Φόρουμ, φάνηκε έντονα μισογυνική, πέφτοντας πολύ πιο κάτω από άλλες ευρωπαϊκές χώρες στον κόσμο. Και αυτό μπορεί να αποδοθεί εν μέρει στο γεγονός ότι η Meloni δεν είναι φεμινίστρια, και κατέχει ιδιαίτερη δημοφιλία. Πιστεύει ότι οι γυναίκες πρέπει να ανταμείβονται για την τεκνοποίηση και υποστηρίζει την αναπαραγωγή πρέπει να συστηματοποιηθεί και να γίνει ξανά μέρος του κρατικού ελέγχου. Με το σύνθημα «Η ομορφιά είναι αγέραστη, αλλά η γονιμότητα όχι», πιστεύει ότι ενθαρρύνει τις γυναίκες να κάνουν παιδιά. Η βία κατά των γυναικών είναι ένα διαρθρωτικό πρόβλημα στην Ιταλία, με 125 γυναικοκτονίες να καταγράφονται μεταξύ Αυγούστου 2021 και 31 Ιουλίου 2022 - περισσότερες από μία γυναίκες σκοτώνονται κάθε τρεις ημέρες. Η πλειονότητα των δραστών είναι Ιταλοί. 

Χέρι χέρι με την Αντίδραση στο όνομα της παράδοσης 

Η Meloni αναμένεται -μετά την εκλογή της το Σεπτέμβρη του 2022- να σχηματίσει την πιο ακροδεξιά κυβέρνηση της Ιταλίας μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Φετιχοποιώντας την εξιδανικευμένη «παραδοσιακή» φασιστική ρητορική, μιας εποχής στην οποία η ίδια δεν μεγάλωσε, επανενεργοποιεί μια νέα γλώσσα για τη γυναίκα και την ακροδεξιά, τοποθετώντας την ίδια με τις προσωπικές της αντιφάσεις (είναι άγαμη μητέρα), σε έναν ενεργοποιητικό ρόλο προάσπισης της παραδοσιακής ετεροκανονικής ιταλικής οικογένειας, της παραδοσιακής κουλτούρας, και της «καθαρότητάς» της από κάθετι που μπορεί να θεωρηθεί αντικανονικό, τοποθετώντας στο κέντρο της πολιτικής και ρητορικής της τη γυναίκα, τη μάνα, την νοικοκυρά.

Η ιδεολογική δέσμευση της Αριστεράς στην αντιπροσωπευτική διαφορετικότητα –και ειδικότερα στον φεμινισμό, τείνει πλέον να είναι μια ξεπερασμένη θέση. Η Meloni, η Truss, η Marine Le Pen, η Marjorie Taylor Greene ή η Pauline Hanson, είναι όλες γυναίκες στις ανώτερες ιεραρχικά θέσεις εξουσίας, που όλες κάνουν πατριαρχικές συμφωνίες ευθυγραμμίζοντας τους εαυτούς τους με την ανδρική εξουσία και την ακροδεξιά- φασιστική ατζέντα. Μιλώντας στο Open Democracy, η Giorgia Serughetti, πολιτικός φιλόσοφος και συγγραφέας του «The Conservative Wind – The Populist Right's Attack on Democracy», εξήγησε γιατί το «femonationalism» λειτουργεί για τη Meloni: «Το να είσαι η γυναίκα που διαμαρτύρεται για τις παραβιάσεις των δικαιωμάτων των γυναικών κινητοποιώντας την παραδοσιακά δεξιά ρητορική λειτουργεί καλά, γιατί μιλάει σε μια κοινή γνώμη που είναι δυνητικά εχθρική προς τη μετανάστευση και ανυπομονεί να εκφράσει αυτήν την εχθρότητα». Η Serughetti πρόσθεσε: «Μιλάει σε έναν συγκεκριμένο πληθυσμό: έναν πληθυσμό, όπου οι οικογένειες αποτελούνται από «άντρες που είναι άνδρες» και «γυναίκες που είναι γυναίκες, πατέρες και μητέρες, ντόπιοι και λευκοί».

Η Meloni χαρακτήρισε τον εαυτό της περίφημα ως «γυναίκα, μητέρα, Ιταλίδα, Χριστιανή» σε μια ομιλία σε ένα ράλι του 2019 στη Ρώμη. Σύμφωνα με τη Siviero, «Η χρήση του φύλου (της Meloni) βασίζεται στα στερεότυπά του. Ενσαρκώνει ιδανικά ένα αρσενικό μοντέλο καθώς δεν αμφισβητεί το υπάρχον σύστημα. Χρησιμοποιεί το δικό της φύλο για να κάνει πράγματα που είναι εντελώς αντιφεμινιστικά». Για τη Serughetti, το σύνθημα της Meloni «γυναίκα, μητέρα, Ιταλίδα και Χριστιανή» είναι απλώς μια επανάληψη των παραδοσιακών ακροδεξιών σημείων ρητορικής. «Είναι μια πολύ σαφής έκφραση της πολιτικής ταυτότητας της ακροδεξιάς», είπε η Serughetti στο Open Democracy. «Δείχνει πώς μεταφράζει ζητήματα όπως η οικογένεια, η θρησκεία και τα σύνορα σε ζητήματα ταυτότητας». 

Και τώρα τί; 

Έχει περάσει μισός αιώνας από τότε που ο κορυφαίος Ντάριο Φο συνέγραψε με τη Φράνκα Ράμε και ανέβασε το «Όλο σπίτι, Κρεβάτι Και Εκκλησία», όπου 3 γυναίκες που βιώνουν την όλο και χειρότερη καταπίεση, βρίσκουν τη δύναμη να αντισταθούν με ένα λόγο που γίνεται κόλαφος στις κοιμισμένες συνειδήσεις, έτσι που σήμερα αυτή η πικρή μελλοντολογική σάτιρα φαντάζει σα νέα αποκάλυψη σ’ένα ζοφερό κόσμο. Ας γίνει συνείδηση ότι τις όποιες ελπίδες για το μέλλον μπορεί να τις θρέψει μόνο η πίστη στις αξίες που απεμπολήθηκαν: τη χειραφέτηση, την αλληλεγγύη, το συλλογικό γίγνεσθαι ενάντια σε κάθε εκμετάλλευση.