Η τελευταία όμως είδηση έκανε, δίκαια, ακόμα μεγαλύτερη αίσθηση. Πράγματι, η κυβέρνηση των ΗΠΑ τάχθηκε υπέρ της προσωρινής άρσης της προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων σε σχέση με τα εμβόλια για την Covid-19.

Δεν έγινε ξαφνικά ελευθεριακή η αμερικάνικη κυβέρνηση, αλλά όπως τόνισε η αρμόδια εκπρόσωπος για θέματα εμπορίου Κάθριν Τάι: «Πρόκειται για μια παγκόσμια υγειονομική κρίση και οι εξαιρετικές περιστάσεις της πανδημίας της Covid-19 απαιτούν έκτακτα μέτρα … Η κυβέρνηση πιστεύει ακράδαντα στην προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας, αλλά προκειμένου να τερματιστεί η πανδημία, στηρίζει την άρση αυτής της περιφρούρησης για τα εμβόλια της Covid-19».

Όπως ήταν αναμενόμενο, η είδηση έγινε δεκτή με ενόχληση από τις μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες, που χαρακτήρισαν «απογοητευτική» την απόφαση, αλλά με ενθουσιασμό από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.

Κι έτσι, οι πατέντες έγιναν και πάλι η λέξη της επικαιρότητας. Οπότε, αφού εμείς εδώ λεξιλογούμε, σήμερα θα λεξιλογήσουμε, ακριβώς, για τις πατέντες.

Πατέντα είναι το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, και συνεκδοχικά το δικαίωμα εκμετάλλευσης μιας εφεύρεσης -όπως εδώ είναι τα εμβόλια. Πρέπει να το πήραμε δάνειο από το ιταλ. patente, προσθέτοντας τη θηλυκή κατάληξη, αλλά η λέξη δεν είναι ιταλικής αρχής κι έχει μιαν αρκετά ενδιαφέρουσα ιστορία.

Ξεκινάμε από τον μεσαιωνικό λατινικό όρο littera patens, που σημαίνει κατά λέξη «ανοιχτή επιστολή» αλλά όχι με τη σημερινή σημασία· ήταν επίσημη επιστολή ενός ηγεμόνα ή μιας αρχής που παρείχε ορισμένα προνόμια στον κάτοχό της, π.χ. άδεια διελεύσεως ή πλεύσεως σε έναν τόπο. Ανοιχτή, επειδή ο κάτοχος χρειαζόταν να την επιδεικνύει κατά το ταξίδι του. Σε αντιδιαστολή υπήρχε και η litteræ clausæ, κατά λέξη «κλειστή επιστολή» που είχε περισσότερο ιδιωτικό χαρακτήρα. Το επίθετο patens ανάγεται στα λατινικό ρήμα patere, «ανοίγω, είμαι ανοιχτός».

Από τα μεσαιωνικά λατινικά ο όρος περνάει στις νεότερες γλώσσες, lettre patent στα αγγλογαλλικά και μετά το επίθετο αυτονομείται, patent, για να πάρει σημασίες παρόμοιες με τη σημερινή ήδη από τον 16^ο αιώνα. Σημειώνω επίσης ότι στα αγγλικά και τα γαλλικά το επίθ. patent σημαίνει επίσης «πρόδηλος, ολοφάνερος».

Στην ελληνική γλώσσα η πατέντα πρωτομπήκε όπως είπαμε μέσω ιταλικών, τον Μεσαίωνα, με την παλιά σημασία. Περί πώς γράφουσιν οι αρχιερείς τα γράμματα, άπερ δίδωσι των απερχομένων διά ταξίδιον, διά ξηράς ή διά θαλάσσης … άτινα τη κοινή γλώττα καλούνται πατένται γράφει ο Μαν. Μαλαξός στον Νομοκανόνα (16^ος αιώνας).

Φυσικά, στα νεότερα χρόνια πήρε τη σημασία του διπλώματος ευρεσιτεχνίας, αλλά σε λαϊκή χρήση χρησιμοποιείται επίσης για μια έξυπνη επινόηση που βέβαια δεν κατοχυρώνεται επίσημα με δικαίωμα ή για μια ιδιοκατασκευή. «Έκανα μια πατέντα και το ραδιόφωνο δουλεύει μια χαρά, αρκεί να μην το κουνήσεις από τη θέση του».

Λέμε επίσης «βλάκας/ηλίθιος με πατέντα» για κάποιον που είναι αναμφισβήτητα βλαξ, κατά γενική ομολογία, σαν η βλακεία του να ήταν πιστοποιημένη με έγγραφο δημόσιας αρχής. Πρόκειται για παραλλαγή της ανάλογης έκφρασης «με περικεφαλαία», που επίσης παίρνει και άλλες συμπληρώσεις, συχνά αυτοσχέδιες, όπως στον μονόλογο από την «Ωραία φάση» του Λένου Χρηστίδη:

Τι είπα χτες; Μαλάκας με περικεφαλαία; Ε, λοιπόν, με πατέντα. Με λοφίο. Με παράσημο. Με έγκριση του υπουργείου. Με άδεια του υγειονομικού.

Το λέμε και μονολεκτικά: είναι πατενταρισμένος (ή πατεντάτος) βλάκας. Γενικά αυτού του είδους οι… πατέντες συναρτώνται σχεδόν πάντοτε με αρνητικές ιδιότητες.

Να γυρίσουμε στις πατέντες των εμβολίων. Θυμίζω ότι στην Ελλάδα παρόμοια συζήτηση είχε γίνει τον Γενάρη. Τότε, ο Αλέξης Τσίπρας είχε διατυπώσει την πρόταση για άρση της προστασίας των πατεντών στα εμβόλια, που ήταν και πρόταση της ευρωπαϊκής Αριστεράς και είχε αντιμετωπιστεί με χλευασμό μέσα στη Βουλή από τον πρωθυπουργό Κ. Μητσοτάκη:

«Πάλι καλά κ. Τσίπρα που δεν μας ζητήσατε να κρατικοποιηθεί η Astrazeneca και η Pfizer με έναν νόμο και ένα άρθρο. Αυτά είναι αστεία επιχειρήματα και πυροτεχνήματα. Είτε δηλώνουν άγνοια για τα διεθνή δεδομένα, είτε αφέλεια, είτε σκόπιμη παραπλάνηση της κοινής γνώμης. Κάποιοι μετά τα λεφτόδενδρα ανακάλυψαν και τα εμβολιόδενδρα»

Το κακό είναι ότι στις μέρες μας δεν μένουν μόνο τα γραπτά αλλά και τα λόγια, όταν αποτυπωθούν σε βίντεο -κι έτσι μπορούμε σήμερα να δούμε ποιος δικαιώθηκε τελικά και ποιος εκτέθηκε ανεπανόρθωτα. Η γελοία ειρωνεία του Κ. Μητσοτάκη για τα εμβολιόδενδρα αποδείχτηκε μπούμερανγκ.

Και ακόμα περισσότερο εκτίθεται ο πρωθυπουργός αν σκεφτούμε τις οικτρές επιδόσεις της χώρας στην αντιμετώπιση της πανδημίας, όταν μετά το πιο σκληρό λοκντάουν της Ευρώπης καταφέραμε να έχουμε περισσότερες συνολικές απώλειες κατά κεφαλήν από χώρες όπως η Ολλανδία, που δέχτηκαν κατάφατσα το πρώτο κύμα το οποίο εμείς είχαμε την τύχη να αποφύγουμε λόγω της γεωγραφικής μας θέσης.

Και βέβαια, όταν ο Έλληνας πρωθυπουργός κάνει φτηνά αστεία για εμβολιόδενδρα, δεν είναι περίεργο που η Ελλάδα είναι ουραγός στην Ευρώπη στον εμβολιασμό, ιδίως των ηλικιωμένων: μόλις το 63% των Ελλήνων ηλικίας 80+ έχουν λάβει έστω και μία δόση εμβολίου, ενώ η Ισπανία έχει 100%, η Δανία 99%, η Πορτογαλία 93%, η Ιταλία 85%.

Αποτυχημένος με πατέντα αποδεικνύεται ο Κυριάκος Μητσοτάκης. Και αυτή η πατέντα δεν πρόκειται να καταργηθεί.